Book review: Robert Jackson Bennett - City of Stairs

De stad Bulikov was ooit het centrum van de wereld. Een plaats waar de goden samen kwamen en wonderen een normaal onderdeel van het leven uitmaakten. Bijna een eeuw geleden kwam een man uit Saypur, een van de door Bulikov bezette naties, in opstand tegen het bewind van de goden. In een korte en brute oorlog doodde hij de goden. De stad stortte in en nu, drie generaties later, is het nog steeds maar een schim van de stad die het geweest is. Pogingen om de oude glorie van de stad te hervinden worden steevast geblokkeerd door de nieuwe machthebbers en informatie over de geschiedenis van de stad en haar cultuur wordt strikt geheim gehouden. De oude goden zijn echter niet zo eenvoudig te verslaan. In de stad heerst een rebelse sfeer. Als een historicus uit Saypur vermoord wordt, stuit de spion Shara op bewijs dat het met de betrekkelijke rust in de stad wel eens gauw gedaan zou kunnen zijn.

Sommige lezers zullen er ongetwijfeld genoegen in scheppen om te proberen dit boek een plaats te geven in het oerwoud aan genres en subgenres die de genreliteratuur rijk is. Ik denk dat ik dat maar aan anderen overlaat. Het is een boek dat zich niet makkelijk laat vangen en dat is ook de reden waarom ik het destijds van NetGalley heb geplukt. Het zijn de boeken die grenzen verleggen, zich tussen duidelijk gemarkeerde genres begeven of veel gebruikte thema’s binnenstebuiten keren die het genre in beweging houden. City of Stairs is duidelijk een boek met die ambitie.

Bulikov is een van die steden die bijna als karakter in het boek aangeduid kan worden. De stad deed me denken aan creaties zoals Felix Gilmans Ararat of, in mindere mate, China Miévilles New Corbuzon. Steden met een historie, steden met geheimen, steden waar de realiteit, soms subtiel, soms radicaal anders is dan wij hem ervaren. Bulikov is een gebroken stad, vermorzeld onder het geweld dat door Saypur ontketend is, maar waar de oude manier van leven en de oude machthebbers nog steeds proberen weer binnen te sluipen. Het is een stad waar mensen veranderingen teweeg proberen te brengen, waar men streeft naar verlossing van onderdrukking en waar elk moment de onderdrukte woede tot uitbarsting kan komen. Dat gevoel van dat de boel op ontploffen staat is door het hele verhaal heen merkbaar en houdt de lezer bij de les.

De stad is het strijdtoneel van twee politieke bewegingen. De een gelooft dat een terugkeer naar de oude normen en waarden de enige manier is om de stad te redden. Ze willen de geschiedenis herontdekken en zich de wonderen die de stad draaiende hielden weer eigen maken. De andere partij denkt vooruit en wil de industrialisatie die Saypur groot heeft gemaakt overnemen. De goden zijn immers dood, het is tijd om dit te accepteren en een ander pad in te slaan. Op dit punt had het verhaal makkelijk kunnen verzanden in een kroniek van teloorgang van de oude tradities onder de druk van modernisering. Gelukkig stelt Bennett het niet zo zwart-wit. De conservatieve partij is bijvoorbeeld buitengewoon inventief als het aan komt op het gebruiken van de oude wonderen voor nieuwe doeleinden. Ook is er een aantal karakters die in de gaten heeft dat het niet het een of het ander hoeft te zijn.

Bulikov kende ooit zes goden, allen wezens met een fysieke aanwezigheid in de stad, die zich actief bemoeiden met hun volgelingen. Zes goden, zes religies, zes scheppingsverhalen, zes visies op de werkelijkheid. Ondanks deze verschillen bleek het mogelijk om vredig naast elkaar te wonen en te accepteren dat religie verschillende dingen kan betekenen voor mensen. De stad kende een structuur die bij sommige lezers enige verwondering zal opwekken. Bennetts weergave van de goden, hun relatie met hun volgelingen en het fanatisme dat ze veroorzaken zal bij de lezer die zich bewust is van de wreedheden die momenteel in naam van diverse goden en diverse interpretaties van hun boodschap begaan worden op verschillende plaatsen in de wereld zeker aankomen. In dat opzicht is het een erg actueel boek geworden.

De hoofdpersoon in het boek, Shara, is in bepaalde opzichten de belichaming van de spanning die in Bulikov heerst. Ze is een nakomeling van de man die de stad verwoestte en de goden om het leven bracht. Ze werkt voortdurend om de overheersing door Saypur veilig te stellen en elke manifestatie van de oude religies te onderdrukken. Ze gaat daarin zelfs zo ver dat ze er niet voor terugdeinst om Gods schepselen om zeep te helpen. Daar staat tegenover dat de geschiedenis en religies van het continent waar Bulikov zich op bevindt haar fascineren. Ze is een van de meest deskundige historici op dit gebied. Haar kennis gaat veel verder dan het weinige dat de inwoners van de stad nog rest. Na generaties van onderdrukking is het verlies aan culturele identiteit en historische kennis duidelijk voelbaar. Op een gegeven moment zijn de opdrachten die ze voor het vaderland, waar ze al bijna haar halve leven niet meer geweest is, uit moet voeren en ervaringen in Bulikov niet langer te verenigen. Deze tegenstelling levert naast het politieke, culture en religieuze conflict ook een conflict op persoonlijk vlak op.

Ondanks alle ontwikkelingen die in de roman spelen, blijft de ruggengraat van het boek toch de zoektocht naar de moordenaar van de historicus. De redenen voor de moord blijven lang onduidelijk maar uiteindelijk heeft zo ongeveer elk aspect van de roman er betrekking op. De arme man was het brandpunt van de gebeurtenissen in de stad en zonder de ervaring van een geheim agent, was hij praktisch kansloos. Zijn missie was gedoemd om te mislukken. Er zijn zoveel motieven denkbaar dat het vinden van de dader geen eenvoudige opgave is. Ik moet eerlijk toegeven dat ik het niet zag voordat Bennett het tijd vond voor de onthulling.

Dit alles overziend, vond ik City of Stairs een buitengewoon interessante roman. Het kent een complex, gelaagd plot en een zeer bevredigende climax. De wereld die Bennett voor deze roman geschapen heeft is niet bepaald een standaard fantasylandje geworden. Het is een goed ontwikkelde wereld met een duidelijk magisch randje eraan. De manier waarop Bennett magie, religie en technologie verweeft in het verhaal is fascinerend. De schrijver heeft duidelijk nagedacht over wat er met een cultuur gebeurt als die geconfronteerd wordt met een technologisch verder ontwikkelde kolonisator. Waar veel fantasy geschreven wordt vanuit het oogpunt van de kolonist, kiest deze roman ervoor om de consequenties van het gedwongen afstand doen van een cultuur en religie in beeld te brengen. Iets om over na te denken. City of Stairs is wat mij betreft een van de boeken van 2014 die je gelezen moet hebben.