Column 3 Jelmer Jepsen: #NaNoWriMoLoNoWriWe

Het is november, of moet ik zeggen Movember, of doen we dat niet meer, dat met die Snorren Tegen SOA’s, of wat was de reden? Anyway, sinds 1999 is november traditiegetrouw ook dé maand waarin duizenden schrijvers in dertig dagen een minimaal 50.000 woorden tellende roman uit de grond proberen te stampen. Dit feest heet NaNoWriMo, een afkorting van National Novel Writing Month. Ikzelf doe hier niet aan mee – ik kan niet tegen groepsdruk – maar omdat het idee op zich – veel schrijven in korte tijd – me wel aanspreekt, verzon ik daarom dit jaar mijn eigen variant.

Terwijl ik dit schrijf zit ik in een afgelegen Drents boerderijtje om daar mijn tweede boek een laatste grote allesomvattende zwaai te geven. Ik huur dit huisje een week, en gaf deze week de NaNoWriMo geïnspireerde naam LoNoWriWe: Local Novel Writing Week. Het doel van deze week is om mijn manuscript af te maken (nog zo’n 15.000 woorden te gaan), waarna ik me tot de deadline (ergens in februari) hopelijk volledig kan gaan bezighouden met dingen als het finetunen van de tekst, het controleren van de details, en de verhaal-inhoudelijke kersen op de taart (denk hierbij aan zaken als: domme grappen in de tekst verstoppen die alleen ik snap, dagenlang youtube afstruinen naar dat ene liedje dat de hoofdpersoon moet horen in zijn hoofd bij die en die cruciale scene, maar geen idee hebben welk liedje het is of hoe het klinkt, of simpelweg werken aan zaken als ritme, dubbele-woorden-op-een-pagina-zoekertje of de vraag hoe ik ook nu weer op een volstrekt niet relevante manier tóch geloofwaardig iets over Madonna de tekst in kan fietsen.) Een hoop werk dus, in dat Drentse boerderijtje, en de enige manier om mijn doel te bereiken is dan ook gedisciplineerd te werk gaan. En discipline betekent regels, en uit regels kun je tips extraheren, wat weer leuk is voor jullie, want tips kun je delen, en dat ga ik dan nu ook doen.

4 #NaNoWriMoLoCaWriWe schrijftips

1.                  Tel geen, ik herhaal, tel géén woorden.
Doel van NaNoWriMo is 50.000 woorden. Prima, maar wat ik (o.a. via twitter) van veel mensen hoor is dat ze dat aantal delen door het aantal dagen van november, waarna ze uitkomen op het dwingende getal van 1666 woorden per dag. Lekker duidelijk, tuurlijk, maar doe jezelf dit alsjeblieft niet aan! Waarom niet? Nou, een van de redenen is de volgende: over het algemeen zijn de eerste zinnen, alinea’s en hoofdstukken van je boek altijd het moeilijkst om te schrijven. Wat wordt de toon van je roman? Hoe spreken en bewegen je hoofdpersonen nou eigenlijk precies? Open je met een knal, of bouw je op? Goed, meestal ligt er al een soort van plan aan een boek ten grondslag (bij mij nóóit), een plan waarin je over zaken als vertelperspectief, omgeving en situatie al uitgebreid hebt nagedacht (not), maar je zult zien dat wanneer je begint met schrijven, er vaak toch alsnog een hoop anders moet (zie hier mijn reden om in principe nooit een volledig en uitgebreid plan te maken, ik start meestal slechts met een goed uitgedachte hoofdpersoon en dito plot, meer niet). De tip die uit bovenstaande volgt is deze: schrijf de eerste dagen weinig, en stop wanneer je er genoeg van hebt. Concentreer je al schrijvende vooral op de grotere lijnen en op je gevoel: is dit wat ik wil zeggen? Heb ik zin in dit verhaal, en op deze manier? Is dit wat goed voelt? En waarom dan wel, of waarom juist niet? Pas als je dat goed voor jezelf hebt uitgezocht volgen de woorden meestal vanzelf, als je geluk hebt zelfs meer dan die 1666 per dag (mijn record is 8070)!

2.                  Vergeet Show Don’t Tell
O, wat was het een heerlijk moment toen ik dit literaire dogma in de prullenbak kieperde! Wat een opluchting toen ik mijn nieuwe hoofdpersoon gewoon liet zeggen: ‘Jezus, wat voel ik me kut!’ in plaats van dat ik haar urenlang onder een dekentje voor een openhaard liet wegkwijnen terwijl er naast haar langzaam een volle asbak verscheen en buiten de wind kil en fluisterend om het huis waaide, waarna de lezer hieruit zelf maar moest concluderen dat zij zich niet opperbest voelde. Nee, in plaats hiervan trekt ze nu de koelkast open, pakt een biertje en mompelt ze naar een blok kaas: ‘Jezus, wat voel ik me kut.’ En door naar de volgende scene. Huppetee. Makkelijk zat. Duidelijk toch? Maar wel met mate. Show don’t tell is soms toch ook wel iets moois.

3.                  Al het goede komt in drieën.
Even een direct toepasbare praktische tip tussendoor: geef je in je boek een opsomming, een voorbeeld of een rijtje van iets? Hou dan altijd een driedelige sequentie aan. ‘Een grote (1), dikke (2), machtige (3) man’ loopt simpelweg beter dan ‘Een grote, dikke man met veel macht.’ Het is echt een gouden regel, al zeg ik het zelf, zowel qua volgorde als qua aantal. Na drie keer weet de lezer het wel. Twee keer is vaak te weinig. Vier keer te veel. Kijk maar. ‘Ik keek op zolder en in de schuur.’ Zo, die is snel klaar. ‘Ik keek op zolder, in de schuur, achter de auto’s en tussen de struiken.’ Pfff, ja, ja. ‘Ik keek op zolder, in de schuur en achter de auto’s.’ Precies goed! Let er maar eens op in de boeken die je leest. Het gebeurt de hele tijd.

4.                   Kies een associeerthema
Taal wordt pas echt leuk wanneer je er iets mee doet. Een boek gaat leven van een mooie vergelijking, een leuke parabool of een geniaal synoniem (zag je het: de opsomming in de zin hiervoor kwam in drieën). Een trucje om het associëren en vergelijken op gang te brengen is het volgende: kies een bij het verhaal passend associeerthema. In mijn debuut koos ik hiervoor bijvoorbeeld het thema ‘film & toneel’, maar let op: het boek zelf gaat totaal niet gaat over film of toneel. Nee, dit thema bood mij simpelweg woordgroepen, associaties en gedachten die ik kon gebruiken om de hoofdpersoon het gevoel te laten hebben dat alles wat hij meemaakte onwerkelijk was. Want daar ging het boek wel over. Enkele citaten:

- ‘De monoloog die mijn moeder afdraait…’
- ‘…rotsen als coulissen, zo ver het oog reikt…’
- ‘De scene die zich voor mijn ogen ontrolt…’
- ‘Als dit een film was geweest had de regisseur er nu het geluid van een krassende naald onder gemonteerd.’

En zo kan ik nog wel even doorgaan, maar ik zit hierboven al aan vier in plaats van drie voorbeelden, dus moet ik snel naar iets anders over om mezelf niet geheel ongeloofwaardig te maken. Nog een voorbeeld: in mijn nieuwe boek is mijn ‘achter de schermen thema’ Bourgondisch tafelen terwijl ook dit weer niets met het verhaal te maken heeft. Waarmee dan wel? Wat willekeurige voorbeelden:

- ‘Kwijl droop van zijn kin, als vet uit een rookworst.’
- ‘Deze haan kwam even naar zijn kippetje kijken.’
- ‘Hij hield de fles hoog boven zijn hoofd en liet een straal wijn naar beneden vallen. Over zijn schouders, onderbuik, schaamhaar, en toen in mijn mond.’

Zoals je ziet zijn het stuk voor stuk dampende, eetbare en overvloedige associaties. Associaties die goed passen bij de hoofdpersoon (een ietwat corpulente, vreemde, maar lieve, gezellige vrouw) en setting (een failliet horecabedrijf middenin de bossen), maar die dus inhoudelijk niets met het verhaal zelf van doen hebben, veel meer met de sfeer die ik wil neerzetten. Het bourgondische thema helpt me om terug te kunnen grijpen op het idioom met deze specifieke kleur. Had ik niet ‘bourgondisch tafelen’ maar bijvoorbeeld ‘Italiaans genieten’ als thema genomen, dan zou mijn hoofdpersoon veel eerder een knappe, gedistingeerde, vlotte vrouw van eind twintig geweest zijn, maar dat is ze niet, dus dat deed ik niet. Een gemiddelde lezer zal dit associeerthema niet zo heel snel als zodanig opvallen, maar toch zal je zien dat deze kunstgreep je boek ongemerkt een gevoel van samenhang, urgentie en doelgerichtheid geeft.   Dit waren mijn tips. Iedereen die meedoet met NaNoWriMo: heel veel succes de komende weken! Volgende maand hoop ik in dit blog de titel van mijn nieuwe roman en cover te onthullen, uiteraard met bijbehorend kijkje achter de schermen over de totstandkoming hiervan!