De Tweede Wereldoorlog kun je niet begrijpen

De Tweede Wereldoorlog kun je niet begrijpen

"Ondanks alles geloof ik in de goedheid van de mens." Het waren de woorden van iemand wiens leven getekend werd door de Tweede Wereldoorlog.

Vandaag, bijna 70 jaar na de oorlog, kijken we terug op een periode die de meest heftige was in de menselijke geschiedenis ­­­–­­ de donkerste periode, waar miljoenen mensen op dit moment nog steeds onder lijden. Het is dan ook niet vreemd dat de Tweede Wereldoorlog het meest besproken hoofdstuk is in de literatuur.

Boeken helpen ons te rouwen, te begrijpen, te vergeven, te herdenken, te voelen, te beseffen en te herinneren. Ze geven ons kennis, steun en hoop – vooral veel hoop.

‘Zijn we nu niet een keer klaar met die Tweede Wereldoorlog?’, vroeg de presentator mij tijdens een interview op TV. Het is waar dat er al ontzettend veel gezegd en geschreven is. Veel wordt herhaald, clichés worden omarmd en in discussies komen we vaak weer op thema’s uit, die een jaar eerder ook al aan bod kwamen. Een Godwin is de spelbreker van elk gesprek.

Toch is de behoefte aan kennis en beleving van de Tweede Wereldoorlog onverminderd groot. Het hele jaar door verschijnen de meest prachtige en ontroerende boeken over de oorlog en met name in april en mei prijken in de etalages van boekhandels boeken die hét thema behandelen. Let er maar eens op als je jouw boekwinkel binnenwandelt: in de top tien best verkochte boeken zijn er altijd wel twee of drie titels die over de oorlog gaan. Ook oorlogsmusea breken jaar op jaar bezoekersrecords, de musical ‘Soldaat van Oranje’ is alweer bezig aan de vijfde jaargang, films en series over de oorlog scoren altijd hoge kijkcijfers, ook al zijn ze voor de zoveelste keer op tv.

Lezers van romans en waargebeurde verhalen over de oorlog zijn verknocht aan het genre. Sommigen lezen zelfs elk boek over de oorlog en zou je in iedere andere situatie regelrecht verslaafd noemen. Boeken over de Tweede Wereldoorlog raken een snaar bij mensen die geen enkel ander genre raakt. Het gevoel dat die boeken ons geven over onrecht doet ons beseffen dat we het nu maar al te goed hebben, dat we moeten koesteren wat we hebben, onze vrijheid, onze geliefden, ons leven. De oorlogsperiode heeft het slechtste in de mens naar boven gehaald, maar ook het beste.

Ik heb me vaak afgevraagd waarom ik zo geïnteresseerd ben in het onderwerp. Wat drijft mij? Ik ben er nog niet helemaal achter. Wat ik wel weet is dat ik perse wil weten wat er is gebeurd en waarom. Hoe was het voor mijn grootouders om in die omstandigheden te leven? Feit blijft dat je de Tweede Wereldoorlog niet volledig kunt begrijpen: op het moment dat je denkt te weten hoe het zit, lees of zie je korte poos later weer iets anders wat je aan het wankelen brengt. Ondanks dat blijf ik informatie tot me nemen, of die nu nieuw of oud is.

“Het is een groot wonder dat ik niet al mijn verwachtingen heb opgegeven, want ze lijken absurd en onuitvoerbaar. Toch houd ik ze vast, ondanks alles, omdat ik nog steeds aan de innerlijke goedheid van den mens geloof. Het is me ten enenmale onmogelijk alles op te bouwen op de basis van dood, ellende en verwarring. Ik zie hoe de wereld langzaam steeds meer in een woestijn herschapen wordt, ik hoor de aanrollende donder, die ook ons zal doden, ik voel het leed van miljoenen mensen mee en toch, als ik naar de hemel kijk, denk ik, dat alles zich weer ten goede zal wenden, dat ook deze hardheid zal ophouden, dat er weer rust en vrede in de wereldorde zal komen. Intussen moet ik mijn denkbeelden hoog en drooghouden, in de tijden die komen zijn ze misschien toch nog uit te voeren.

Je Anne."

Anne Frank schreef deze woorden op 15 juli 1944. Het gedeelte is een van de laatste passages in haar dagboek. Twintig dagen later werden zij en haar familie verraden en vervolgens opgepakt door de Gestapo. Via kamp Westerbork kwam ze in Auschwitz terecht om een paar weken later alweer naar Bergen-Belsen te worden getransporteerd. Ernstig verzwakt door alle ontberingen overlijdt Anne Frank omstreeks februari 1945 aan vlektyfus. Ze werd slecht 15 jaar oud.

Anne werd symbool voor de slachtoffers van de Jodenvervolging. Niet alleen in Nederland, maar wereldwijd. Wat Anne moet hebben gedacht en gevoeld tijdens de laatste verschrikkelijke dagen van haar leven weten we niet. Dacht ze aan Amsterdam? Aan de kastanjeboom? Aan Kitty? Aan de tijden dat ze nog buiten op straat in vrijheid kon knikkeren? Had ze nog hoop? Wat zou ze ons zeggen als ze de oorlog had overleefd?
Naar de antwoorden op deze vragen kunnen we helaas slechts gissen. Toch denken we erover na en doet het wat met ons. Rest mij een laatste vraag:
 
Geloof jij in de goedheid van de mens?

Elmer den Braber

Lees meer over Elmer en zijn boek hier op Hebban en op www.elmerdenbraber.nl

Benieuwd naar deze roman? Iedere vrijdag verloten we een exemplaar van Mijn vader was een NSB'er.
Doe mee met de prijsvraag!