Dossier Stieg Larsson (1954-2004)

Stieg Larsson is geboren op 15 augustus 1954 in het Noord-Zweedse Skelleftehamn. Wie tot in detail wil weten hoe zijn leven verliep tot hij in 1977 als journalist aan de slag ging bij Tidningarnas Telegrambya (TT, hun ANP zeg maar) kan terecht bij de twee biografieën die onlangs over hem verschenen: een beknopte, Mijn vriend Stieg Larsson van Kurdo Baksi en een veel dieper gravend boek, Stieg Larsson, de biografie van Jan-Erik Petterson.

Het memorabelste uit die eerste helft van Stiegs leven is de ontmoeting op 16-jarige leeftijd met Eva Gabrielsson. Ja juist, dat is dezelfde Eva die als eigenlijke erfgenaam – niet wettelijk maar moreel – van de auteur nog altijd in gevecht is met Stiegs vader en broer over de miljoenen van Stieg. Met die twee lag Larsson zijn hele leven overhoop, maar zij zitten er dank zij hun dode zoon/broer nu warmpjes bij.

Achtergrond
In zijn jeugd was Stieg naast sciencefiction-fan vooral politiek actief. Hij kwam al uit wat vroeger een rood nest heette, maar dat ging hem niet ver genoeg. Stieg demonstreerde – o.a. tegen de oorlog in Vietnam – maar zijn passie lag bij de strijd tegen fascisme en racisme. Stieg richtte een stichting op om deze denkbeelden aan de kaak te stellen, leidde van 1999 tot 2002 het tijdschrift Svartvitt med Expo ('Zwart-wit & Expo') en de laatste twee jaar van zijn leven een onafhankelijk Expo. Veel over die tijd doet Baksi (oprichter van Svartvitt) uit de doeken in zijn hierboven reeds aangehaalde biografie van zijn vriend. Daarin vernemen we ook hoe Stieg Larsson door zijn activisme met de dood werd bedreigd en hoe laconiek hij hiermee omging.

Succes na zijn dood
Toen Larsson in november 2004 overleed aan de gevolgen van een hartinfarct – net 50 jaar oud – had hij geen flauwe notie hoe groot zijn literaire erfenis zou zijn. Volgens Baksi schreef hij de eerste hoofdstukken van Mannen die vrouwen haten al eind 1997. Hoe hij er tijd voor heeft gevonden? Immers Stieg was zo actief, hij moet de vuistdikke misdaadromans wel in de kleine uurtjes hebben geschreven. Die conclusie trekken ook beide biografen.

Toch zou Larsson het niet meemaken dat zijn misdaadromans – nu bekend als de Millennium-trilogie zo’n verkoopsucces werden. Toen hij op 50-jarige leeftijd stierf waren het nog niet meer dan drie voltooide manuscripten. Hoofdpersonage Mikael Blomkvist vertoont opmerkelijk veel gelijkenis met de man die hem in het leven heeft geroepen, maar ook zijn onorthodoxe tegenspeelster Lisbeth Salander lijkt over een paar van zijn eigenschappen te beschikken. Deze hedendaagse versie van de oer-Zweedse Pippi Langkous – iedere Zweed kent haar en al die andere helden uit de boeken van Astrid Lindgren – voert taken uit die Blomkvist (is het toeval dat Lindgren een trilogie schreef rond een jeugdige detective met die naam?) als journalist niet kan verrichten.

Zelf zegt de auteur hierover: 'Ik ben begonnen met Pippi Langkous. Hoe zou die er vandaag de dag uitzien? Hoe zouden de mensen haar als volwassene zien? Hoe zouden ze haar noemen? Een excentriekeling? Een autist? Ze heeft een andere kijk op het leven dan de meeste andere mensen. Of ze kijkt helemaal niet op het leven, zoals andere mensen dat wel doen. Van haar heb ik Lisbeth Salander gemaakt, vijfentwintig jaar oud, iemand die zich een totale outsider voelt. Ze kent niemand en heeft absoluut geen sociale vaardigheden.'
(Lees het volledige interview op www.inejacet.nl)

De avonturen van Blomkvist & Salander hebben inmiddels een nauwelijks meer te geloven oplage gehaald. Zo zijn er in Zweden alleen al meer dan drie miljoen exemplaren van Mannen die vrouwen haten over de toonbank gegaan en ook Nederland ging uiteindelijk overstag. In oktober staat de teller (van de serie) naar verwachting op twee miljoen. Alleen van het eerste deel zijn er op dit moment al een miljoen exemplaren verkocht. Wereldwijd zijn er inmiddels meer dan 30 miljoen boeken van Larssons trilogie verkocht.

Laat succes in ons land
Aanvankelijk leek het er toch echt op dat Nederlandse liefhebbers van misdaadromans niet zo in de ban raakten van de Millennium-boeken van Stieg Larsson. Dat veranderde mede door een column van Stine Jensen in het NRC Handelsblad van 12 september 2008 (twee jaar na verschijning van het eerste deel) onder het kopje ‘Waarom mannen vrouwen haten’, een variant op de titel van Stiegs debuut. De Zweedse ziel wordt gevormd door Pippi en Strindberg, stond er als kopje onder haar eigen foto. In haar verhaal vertelt ze over een vakantie naar Groenland, waarop een medereiziger het derde deel van de Millennium-trilogie uit zijn rugzak tovert. Alle drie de boeken van Larsson zijn dan al een geweldig succes in z’n vaderland. Ik citeer Stine: ‘Ik kan me niet herinneren dat er [in Nederland, red.] een hype is geweest. Die moet ogenblikkelijk komen.’

De drie kloeke misdaadromans, samen goed voor rond de 1.700 pagina’s, verschenen in Nederland in 2006, 2007 en 2008. In ons land is de Larsson-trilogie uiteindelijk niet onopgemerkt gebleven door de vaderlandse pers. Recensenten in vele kranten en tijdschriften, waaronder ikzelf in het Brabants Dagblad, hebben de boeken besproken en met lovende kritieken overspoeld. ‘Alledrie steengoed’ schreef Viva. ‘De boeken verkopen op eigen kracht’ (Leidsch Dagblad) en de Volkskrant noteerde: ‘Hij krijgt vijf sterren, vier voor zijn waardevolle nalatenschap, één om aan de hemel te schitteren.’

Miljoenendans
Toen Stieg Larsson de boeken schreef woonde hij al 32 jaar samen met zijn levensgezellin Eva Gabrielsson zonder ooit met haar in het huwelijk te treden. Omdat ze niet getrouwd waren en Larsson haar niet in zijn testament noemde, kon Eva volgens de Zweedse wet geen aanspraak maken op de erfenis van vele tientallen miljoenen euro’s die de trilogie inmiddels aan royalty’s had opgeleverd. Volgens de wet was Eva simpelweg geen erfgenaam. Er volgde een heftige strijd tussen de vader en broer van Larsson en Eva, waarbij de rechten van Eva werden ontkend. Na tussenkomst van advocaten boden vader en zoon de weduwe uiteindelijk 2 miljoen euro om de zaak te schikken. Een lachertje volgens Eva, die 32 jaar lief en leed, goede en slechte tijden met Stieg had beleefd en zich wel degelijk zijn wettige echtgenote voelde. Zij heeft de “fooi” geweigerd en een proces aangespannen tegen de familie. Eva Gabrielsson vindt dat zij recht heeft op de auteursrechten van haar overleden vriend Stieg Larsson omdat zij 32 jaar lang vorm heeft gegeven aan het leven en de ideeën van Larsson. Bovendien was Gabrielsson de belangrijkste kostwinner. Larsson verdiende niet veel met zijn journalistieke werk.

Een vierde deel
Deze miljoenendans blijkt nu de publicatie van het vierde (onvoltooide) Millennium-boek, dat Larsson schreef, duchtig in de weg te staan. Een andere reden die een snelle publicatie in de weg staat, is het feit dat er nieuwe details aan het licht zijn gekomen bij monde van John-Henri Holmberg, een vriend van Stieg Larsson uit de jaren zeventig toen beide mannen nog SF-conventies bijwoonden.

Volgens de Associated Press ontving Holmberg vlak voor de dood van Larsson, op 9 november 2004, een e-mail van de auteur waarin hij vermeldde dat hij 320 pagina’s af had van de 440 pagina’s die hij verwachtte te schrijven voor het vierde deel. Het verhaal zou zich afspelen in Canada, 120 kilometer ten noorden van Sachs Harbour, op Banks Island, in de maand september. Holmberg meldde verder dat Larsson had gezegd dat hij het begin en het einde van het verhaal af had, maar dat hij bezig was met een ander plot voor het middenstuk.

Intussen worden de schermutselingen rond het vierde boek scherp in de gaten gehouden door de wettelijke erfgenamen, vader en broer van Stieg Larsson en Eva Gabrielsson. Eva claimt als geen ander in staat te zijn een eventueel vierde deel te voltooien omdat niemand de gedachtewereld van Stieg beter kende dan zij. De vader en broer van Stieg zien echter niets in dat plan. Zij beschouwen het aanbod van Eva als een doodordinaire poging om nog een graantje mee te pikken van de erfenis van Stieg.

Filmsucces
Zoals het met megabestsellers gaat, werden ook de boeken uit de Millennium-trilogie verfilmd. Na de succesvolle verfilming van Mannen die vrouwen haten in 2009, volgden het tweede en derde deel in 2010. De Zweedse films werden internationale kaskrakers. Deel 1 trok wereldwijd meer dan 7 miljoen bezoekers naar de bioscoop. Inmiddels zijn Millennium 1 en 2 met succes op dvd uitgebracht en volgt Millennium 3, Gerechtigheid, eind deze maand.

Maar het echte grote internationale kassucces moet nog volgen. Op dit moment wordt er in de Verenigde Staten hard gewerkt aan de Hollywood-remake van Mannen die vrouwen haten met Daniel Craig als Blomkvist en Rooney Mara als Lisbeth Salander.

Craig kennen we natuurlijk als de laatste James Bond. De relatief onbekende Mara speelde mee in bekende tv-series als ER, Women's Murder Club en Law & Order: Special Victims Unit en speelde een hoofdrol in de remake van A Nightmare on Elm Street (2010). De film wordt geregisseerd door David Fincher (bekend van o.a. Se7en, Fight Club en The Curious Case of Benjamin Button).

Intussen is ook bekend dat de KRO Millennium heeft aangekocht en in de eerste week van januari 2011 begint met deze uit te zenden.