Herman Koch: 'M is parodie noch satire, laat staan afrekening'

De laatste jaren is het snel gegaan met de in Arnhem geboren en in Amsterdam opgegroeide Koch. Het diner was in Nederland al een groot succes, met in korte tijd enkele honderdduizenden verkochte exemplaren. En toen de Engelse vertaling het zelfs tot in de bestsellerlijst van The New York Times schopte verdubbelde dat aantal al snel. Er kwam een verfilming, eerst in het Nederlands, en nu heeft ook Hollywood het plot opgepikt. Voor veel mensen lijkt een verfilming het summum van succes, maar Herman Koch voelt dat niet zo. 

"Als ik heel eerlijk ben interesseert het me helemaal niets of een boek van mij wordt verfilmd. Ik geloof dat het boek altijd beter is, behalve bij die hele goede films waar we na afloop op de aftiteling lezen dat het ook nog eens op een boek was gebaseerd. Een boek waarvan we nog nooit hebben gehoord en dat we zeker niet zullen gaan lezen."

Die relativerende houding heeft Koch ook als het gaat om de verwachtingen van het publiek over nieuwe boeken. Het succes van Het diner en het daaropvolgende Zomerhuis met zwembad legt de lat hoog voor een nieuw boek. 

Bent u zich hiervan bewust tijdens het schrijven van nieuw werk?

"Ik ben eigenlijk heel ontspannen geworden door die successen. Er is meer tijd om te schrijven, dat vooral, ik probeer me niet te haasten om iets snel af te hebben. Ik denk ook niet echt aan dat publiek, ik denk alleen aan wat mijn volgende stap zal zijn, dus invloed heeft het niet."

Kunt u iets vertellen over de totstandkoming van Geachte heer M.? Liep u al langer met het idee voor dit boek rond?

"Ik ben in feite al een jaar of twintig geleden begonnen, en schreef toen ook de eerste drie hoofdstukken die nu nog altijd zo, ongewijzigd in het boek staan. Pas veel later (ongeveer drie jaar geleden) bedacht ik dat het een boek met meerdere stemmen en vertelperspectieven moest worden, en toen wist ik ook welke kant het op zou gaan."

Uw boeken bevatten geregeld autobiografische elementen. Heeft u daar een reden voor, of is dit iets waaraan een schrijver niet ontkomt?

"Je schrijft toch al snel over dingen die je goed kent. Maar een echte autobiografie zal ik niet snel schrijven, ik hou meer van de vervorming, om met die autobiografische elementen iets nieuws te maken wat daarvoor nog niet bestond. "

En hoe zit dat in Geachte heer M.? Bent u zelf een van de personages, of zit er een stukje Herman Koch in elk van de karakters?

"Zowel in de Herman uit het boek als in schrijver M. zit veel van mezelf. Ik denk dat er in M. zelfs meer van mezelf zit dan van Mulisch, dat laatste is iets waar sommige lezers/critici zich op dood staren, zonder te begrijpen dat het hier geen parodie of satire betreft, laat staan een afrekening."

Volgens schrijver M. bestaat een writersblock niet. ‘Dat zijn de laffe uitvluchten van schrijvers zonder talent’ (p.142)

Zou dit ook een uitspraak van u kunnen zijn? Of heeft u weleens te maken gehad met een writersblock?

"Het was Harry Mulisch die ooit over een collega zei dat diens dood was terug te voeren op gebrek aan talent. Daar was het een beetje een verwijzing naar. Ik heb zelf nooit een writers block gehad, maar het wijst volgens mij niet op een gebrek aan talent." 

‘Het is de vergetelheid die hem wenkt – een wenkende vinger vanuit een vers gedolven graf. Niets om dramatisch over te doen. Het veelbelovende talent, de doorbraak op middelbare leeftijd, en ten slotte het vergeten.’ (p.98) De Heer M. raakt in de vergetelheid, zijn hoogtijdagen als gevierd schrijver zijn voorbij.

Bent u zelf ook bang om als schrijver in de vergetelheid te raken?

"Het lijkt me een enorme opluchting om over een jaar of tien weer geleidelijk vergeten te worden. Inderdaad: dan maak je dat ook nog mee. Maar ik ben bang dat ik daar zelf niets meer over te zeggen heb."

Leest u zelf veel? Welke schrijvers zijn uw voorbeelden, of door welke schrijvers bent u geïnspireerd? 

"Ik lees absoluut minder dan tussen mijn vijftiende en mijn dertigste. Maar ik probeer alles zo goed mogelijk bij te houden: de nieuwe generatie jonge schrijvers in Nederland, zowel als alles wat er uit Amerika komt. En daartussendoor zo vaak mogelijk een goede 19de eeuwse klassieker."