Het Sjakie Berlijn-effect

Ik maak zelf regelmatig vertalingen persklaar, wat betekent dat ik een tekst nakijk op fouten, lelijk of onduidelijk taalgebruik, onlogica, interpunctie en wat niet meer, maar een eigen vertaling kan je niet zelf ook nog persklaarmaken. Je ziet door al het gepruts aan de tekst niet meer wat er echt staat. Mijn tekst ging dus naar iemand anders die het persklaar ging maken, en daarna zou ik de tekst weer terugkrijgen met opmerkingen, die ik dan al dan niet kon overnemen.

Achter in het boek stond een enorme hoeveelheid noten. Het was nog een hele klus om die te vertalen en te controleren. Niet alle websites in de noten klopten, en verder stonden er ook wel auteursnamen verkeerd gespeld en had ik soms andere bronnen gebruikt (bv het Duitse of Franse origineel, als de schrijver die titel in Engelse vertaling had gebruikt). Kortom, veel uitzoekwerk. Vond ik trouwens leuk om te doen, al het opzoeken en researchen.

Wat meteen opviel in de tekst toen ik die terugkreeg van de persklaarmaker, was dat er een typische ‘verbetering’ was doorgevoerd in de noten. Bij de literatuurverwijzingen was de plaats van uitgave vóór de uitgeverij geplaatst in plaats van erna (zoals ik het had gedaan). Alle 300 plaatsnamen waren aldus door de ijverige (grrrr) identiek verplaatst. Het moet een heidens karwei geweest zijn en bovendien ook volstrekt zinloos want die volgorde maakt in feite niet zo heel veel uit, als het maar consequent gedaan is, en dat was het. Bovendien had ik de volgorde expliciet boven aan de notenlijst (lekker handig voor de persklaarmaker…) opgeschreven, een volgorde die door alle Nederlandse uitgeverijen zo gehanteerd wordt (maar die afwijkt van de volgorde zoals die in Engelse boeken wordt gehanteerd). Als gevolg van deze operatie had hij/zij waarschijnlijk iets minder aandacht voor de tekst gehad. Ik vond in ieder geval allerlei slordigheidjes, kleine dingen die fout zijn maar die een persklaarmaker geacht wordt eruit te vissen.

Natuurlijk leidde dit tot irritatie. En het gevolg van de irritatie was dat ik er nog eens goed voor ging zitten, de tekst ging uitvlooien als de rug van een chimpansee en toen heel veel vond, wat me een triomfantelijk gevoel gaf.

Toen de ergernis tot huiveringwekkende hoogte was gestegen, kwam ik aan bij een noot die verwees naar een boek van Isaiah Berlin. De achternaam van de schrijver stond genoemd (Berlin) met vervolgens de pagina waarnaar in het betreffende boek werd verwezen. Tot mijn grote verbazing was de naam ‘Berlin’ veranderd in ‘Berlijn’. Ik keek nog eens goed, checkte hoe het zat – maar er werd echt naar de auteur verwezen, en niet naar de stad. Het ging dus om Berlin en niet om Berlijn. Wat vreemd. Stel je voor dat je inderdaad namen van auteurs zou vertalen, dat zou grappig zijn. Ik begon een vertaling te bedenken voor Isaiah en kwam uiteindelijk uit op Sjakie. Daar werd ik vrolijk van, Sjakie Berlijn. Het maakte Isaiah op een of andere manier tot een sympathieker type. Geen sombere intellectueel, die connotatie heeft de naam Isaiah Berlin voor mij, maar eerder een slordige ijzerhandelaar die elke ochtend met zijn kar het vuilnis af gaat om te kijken of er nog wat van zijn gading bij ligt. Misschien zelfs wel met paard en wagen. Sjakie.

Opeens sloeg mijn irritatie om en werd ik vrolijk. Ik begon hem/haar in een ander licht te zien: zwoegend op elke letter en elk woord, voor een mager loontje. Misschien had ze zich wel heel triomfantelijk gevoeld bij elke gevonden fout – ‘Heb ik lekker wel gezien!’ Net zoals ik me gevoeld had toen ik fouten ontdekt had in de correcties. Natuurlijk had ze de naam van Isaiah Berlin niet willen vertalen, ze had gewoon EEN FOUT GEMAAKT! Net zoals ik weleens doe.

Door Sjakie Berlijn kwam ik er niet alleen achter dat de toon van een naam een compleet andere figuur kan oproepen, en dat iedereen fouten kan maken. Zowel de persklaarmaker als ik hadden ontzettend ons best gedaan om een zo mooi mogelijk boek te maken, professioneel en met kennis van zaken. Allebei probeerden we de ander te verbeteren, te bewijzen hoe goed we wel niet waren. Maar wat ik vooral ontdekte was dat een fout geen reden hoeft te zijn voor irritatie, maar juist voor grote vrolijkheid.


'Lettertype' werkt al jarenlang als schrijver, freelance redacteur en promotor voor uitgeverijen. Met de nodige zelfspot en een kritische blik bekijkt ze de boekenwereld en de rol die ze daarin speelt. Op Hebban deelt ze zowel de voor- als de nadelen van freelancen.