Van boek naar film

Hoe kom je nou eigenlijk van boek tot film? Er zijn enorm veel manieren om dat aan te pakken. Ik ga het niet over scenarioschrijven hebben, maar puur over de verschillen en overeenkomsten tussen boeken en hun verfilmingen.

De verfilming moet anders zijn dan het verhaal

Soms is er een een-op-eenrelatie tussen een boek of verhaal en zijn verfilming. In andere gevallen wijken scenarist en/of regisseur juist af van de oorspronkelijke tekst. Dat laatste gebeurt in de verfilming van 'Het verhaal van jouw leven' een kort verhaal van Ted Chiang uit 1998.

Dit verhaal gaat over communicatie met aliens en wat de alien taal met de perceptie van de realiteit doet. In het verhaal wordt de aankomst van de aliens vrij achteloos gebracht, als volgt:

Ik weet hoe dit verhaal afloopt; ik denk er vaak aan. Ik denk ook vaak aan hoe het begon, slechts een paar jaar geleden, toen schepen in een baan rond de aarde verschenen en artefacten in de weilanden. De overheid zei er bijna niets over, terwijl de schandaalpers er zo ongeveer alles over zei.

Het verhaal gaat direct verder met de recrutering van de ik-persoon en de communicatie met de aliens, zonder dat er veel aandacht is voor de beschrijving van de ruimteschepen en aliens (behalve dat ze zevenpotig zijn).

De verfilming heet Arrival en gaat over het zelfde, maar pakt dat totaal anders aan. Alleen al de titel verraadt die andere aanpak: waar het verhaal de aankomst in één zin pakt, gaat het de eerste twintig minuten van de film alleen daarover: de aankomst van de aliens, hoe het ruimteschip onderzocht wordt en hoe de ontmoeting gaat, omgeven door de geheimzinnigheid van de overheid. Daarna pas worden de communicatieproblemen en -ontdekkingen belangrijk. Ook in de trailer zie je die nadruk op de aankomst en het mysterie heel duidelijk.

Logisch ook, want in film is (geschreven) taal – hoe visueel ook gebracht – veel minder spectaculair te maken dan in een verhaal. Toch werken beide vormen voor deze vertelling erg goed. Als er gekozen was voor een pure, letterlijke verfilming, dan was het een weinig spectaculaire film geworden.

Het kan ook heel erg misgaan met het niet-volgen van het verhaal. Denk bijvoorbeeld aan het ijzersterke boek The Running Man (vertaald als Vlucht naar de top) van Stephen King. Het verhaal over een dystopische toekomstige wereld is gritty en realistisch, terwijl de verfilming met Arnold Schwartzenegger in de hoofdrol een draak met latexpakjes is geworden.

De film is mee te lezen in het boek

Het andere uiterste is de bijna letterlijke verfilming van een boek. Denk dan bijvoorbeeld aan Leviathan Wakes (vertaald als Leviathan ontwaakt) en de The Expanse-boekenserie van James S.A. Corey (2011 e.v.). Deze sciencefictionboeken zijn zo filmisch geschreven dat de verfilming als tv-serie The Expanse (2016 e.v.) vrijwel letterlijk overkomt.

Sommige acties kun je rechtstreeks meelezen met de scenes op het scherm. Een totaal andere verfilming dus: geen grote aanpassingen (behalve in tijdlijn en sommige locaties omdat dat beter uitkwam en minder grof taalgebruik - vooral van Avasarala - omdat het een tv-serie is) en veel overlap tussen tekst en scherm. Neem dit korte citaat uit hoofdstuk 2 van Leviathan Wakes (hier de Engelse versie, zodat je die makkelijk kunt vergelijken met de trailer):

"I have something. New contract."

(...)

"Find Julie Mao, detain her, and ship her home."

Het zijn maar twee zinnetjes, maar ze zijn vrijwel letterlijk en zo gaat dat voortdurend in deze verfilming. De manouevres van ruimteschepen zijn soms tot op het aanzetten van de stuurboordraket nauwkeurig van de pagina naar beeld gebracht. En het werkt uitstekend: de personages worden in het boek uitgebreider uitgewerkt, maar in de tv-serie zie je door het acteerwerk de diepere lagen ook terug.

Tussenvormen

Natuurlijk is het lang niet altijd zo extreem: grote aanpassingen, of helemaal letterlijk. Er zijn veel tussenvormen mogelijk.

Game of Thrones was lange tijd een behoorlijk trouwe verfilming. Maar inmiddels heeft de tv-serie de boeken ingehaald, wat een totaal nieuwe dynamiek geeft. Als de Winds of Winter dan eindelijk uitkomt, zal het boek dan de serie volgen? Of zal George R.R. Martin heel andere wegen inslaan.

In Harry Potter wordt de verhaallijn van de boeken doorgaans redelijk goed gevolgd, maar er zijn uitzonderingen (die dan ook direct grote discussies in het fandom opleveren). Denk bijvoorbeeld aan de reactie van Perkamentus op het opduiken van Harry's naam uit de Vuurbeker. Daar werd het karakter van de tovermeester nogal geweld aan gedaan volgens de boekenpuristen.

Van weer een heel andere orde zijn de BBC verfilmingen van de boeken van Terry Pratchett. Behalve dat duidelijk zichtbaar is dat het budget er achter van een andere orde is dan de Hollywood adaptaties, zie je ook een ander soortige aanpak. Humor op de pagina werkt toch anders dan op het scherm, dus de verfilmingen van The colour of magic, The light fantastic, Hogfather en Going postal verschillen behoorlijk van de boeken. Toch ademen ze dezelfde absurdistische en toch aan onze realiteit refererende toon.

Andere verfilmingen gaan puur voor de actie en de visuals. Denk bijvoorbeeld aan Enders Game, waar in de film wel voor de actie en de brute twist gegaan werd, maar waar de psychologische ontwikkeling van Ender Wiggin en zijn broer en zus - die zo belangrijk is in het boek - nauwelijks aandacht krijgt.

Van Stephen King zijn enorm veel verhalen en boeken verfilmd. Ik noemde al de wat ongelukkige adaptatie van The running man, maar er zijn ook goede, zoals Firestarter, The green mile, The Stand, It (de oude en wellicht ook de nieuwe?) en Carrie (vooral de oude toch)...

Soms is het ook op beide manieren geprobeerd, zoals bij Duin van Frank Herbert. De oorspronkelijke film van David Lynch was één groot experiment dat op veel manieren afweek van het bronmateriaal (denk aan regen op Arrakis in de eindscene en de 'weirding modules'). De latere tv-serie van Syfy was veel getrouwer, maar die had weer heel andere problemen (zoals matig acteerwerk en budget effecten). Het wachten is op een écht goede verfilming van dit epos.

Dat is met In de ban van de ring dan weer wel goed gelukt: drie boekdelen als drie films uitgewerkt. Dat De Hobbit vervolgens ook drie delen kreeg (met stevige injecties uit De Silmarilion en ander materiaal) was dan weer wat overdreven.

Aanstaande adaptaties

Ik kijk persoonlijk erg uit naar de tv-serie die gemaakt is naar aanleiding van American Gods van Neil Gaiman. De trailers suggereren een behoorlijk trouwe verfilming.

Ook ben ik erg benieuwd naar de Dark Tower verfilmingen (tv-serie en film).

Naar welke verfilming van sf-, fantasy- of horrorboeken kijk jij uit?

Lees ook het Flix Fever artikel van de Hebban Scifi & Fantasy Club van 10. Tijdens de Dag van het Fantastische Boek zijn er maar liefst drie filmgerelateerde programmaonderdelen, verzorgd door Imagine Film Festival: een selectie van vier korte fantastische films, een workshop scenarioschrijven onder leiding van Chris Mitchell (regiseur/ scenarioschrijver van De poel) en een discussie van fantastische films door filmcritici Luuk Imhann en Luuk van Huët (die de rubriek Luuk vs. Luuk voeren op Cine.nl).