Interview Willem Asman

Het American Hotel aan het levendige Leidseplein in Amsterdam is al meer dan honderd jaar oud. Een historisch Art Nouveau monument dat qua architectuur en decoratie nog steeds een lust is voor het oog. Het met Tiffany lampen gedecoreerde Grand Café American is van oudsher een trefpunt voor schrijvers, toneelspelers, dansers en filmsterren die zij aan zij met grijze zakenlieden de zin van het leven overpeinzen. Menige beroemdheid werd hier geïnterviewd, onder wie Liz Taylor en Richard Burton in hun hoogtijdagen. In een dergelijke luisterrijke omgeving is het prettig converseren, zeker met Willem Asman, jurist, oprichter van een bureau voor human resources en communicatie, en sinds twee jaar bovenal schrijver. Een rijzige man met een open glimlach, een licht Amsterdams accent en een grote dosis ambitie. Zijn waarschuwing dat ik moeite zal hebben zijn woordenstroom in goede banen te leiden berust op een grote dosis zelfkennis.



Experimenteren met reclame
Asmans eerste boek De Cassandra paradox werd in 2006 voorafgegaan door een intensieve reclamecampagne op Internet. Willem Asman heeft daar veel van geleerd. “De Cassandra paradox was destijds heel uitgebreid aangekondigd op Internet. Elke dag een nieuw leesfragment. Een van de doelstellingen was om te kijken hoe je online een merk opbouwt. Tegelijkertijd was het een uit de hand gelopen grap. Uiteindelijk zijn er van dat boek 10.000 exemplaren verkocht, Ik heb veel ervaring opgedaan met dit soort promotie. Kijk, het boek zelf was te dik. Ik heb enorm moeten schrappen. De ontbrekende scènes zijn op Internet gezet. In een bepaald opzicht zijn we geslaagd in onze opzet. Er is veel over gesproken. In het vak zelf heeft het veel aandacht gehad. Ook nu, met Britannica heb ik, in een andere vorm weliswaar, weer geëxperimenteerd om op prikkelende wijze de mensen naar het boek te krijgen. En dan heb ik natuurlijk mijn weblog. De Cassandra-site van toen, was statisch. Nu probeer ik steeds iets nieuws te brengen, iets dat minder obligaat is dan al die sites van andere schrijvers.”

Genre
Was De Cassandra paradox in hoofdzaak een avonturenroman, Britannica is een gedegen historische thriller. Het was een welbewuste keuze, maar dan wel in tweede instantie. “Ik wilde eigenlijk niet perse een bepaald verhaal vertellen. Ik wist het niet precies. Ik ben met fantasy begonnen, maar dat lukte niet. Ik had veel helden, maar wat ze precies uitvoerden wist ik niet. Toen zag ik Milosevic op de televisie, in de beklaagdenbank. Het eerste voormalige staatshoofd dat zich moest verantwoorden voor een tribunaal. Op een gegeven moment wordt aan de verslaggever ter plekke gevraagd wat hij dacht dat de uitkomst zou zijn. Uitkomst? dacht ik. Hoezo? Die man is toch fout. Het feit dat ik hem al veroordeeld had nog voor hij berecht was, zette me aan het denken. Dat was het moment dat ik wist waarover ik ging schrijven. Ik besefte dat ik helemaal niets wist van de Balkan, van Bosnië, Kosovo en al die andere staten daar. Ik ben me daar toen in gaan verdiepen. Ik kwam toen al snel terecht bij Sarajevo waar in 1914 Frans Ferdinand, kroonprins van Oostenrijk-Hongarije, vermoord is. Volgens de boekjes was het de aanleiding tot W.O.I. En daarmee had ik een geweldig verhaal gevonden voor mijn boek.”

Blinde vlekken
“Het is overigens wel zo dat ik per definitie in ieder boek iets nieuws wil brengen. Ik haat herhaling. Ik wou dat ik het kon. Zo’n strakke opbouw als in een whodunnit: een moord, veel verdachten, een dader. Ik heb er bewondering voor. Ik heb geprobeerd om in Britannica een wat strakkere verhaallijn aan te houden dan in De Cassandra paradox. Nu bouw ik laag op laag. Daarom geef ik af en toe in enkele zinnen een korte samenvatting om het de lezer gemakkelijk te maken. Toen ik begon met schrijven moest ik nog een begin en een einde hebben. In eerste instantie was mijn hoofdpersoon een journalist die de oplossing moest vinden. Dat is een rechter geworden. In het boek heeft de hoofdpersoon rechter Stephen Stills last van zijn geheugen. Hij heeft blinde vlekken en kan zich tal van gebeurtenissen niet meer herinneren. Eigenlijk had mijn oorspronkelijke hoofdpersoon, de journalist, dat geheugenprobleem. Dat komt omdat ik het in het begin zelf ook niet helmaal wist. Vanaf eerste pagina maakte het dat ik besefte dat ik moest opletten. Maar, het is wel een leuk onderdeel van het plot geworden. Zowel voor een rechter als voor een journalist is het natuurlijk een vervelend iets als ervaringen worden vervormd, of als gaten worden gevuld met verzinsels. Terwijl zij allebei doen aan waarheidsvinding.”

Autoriteit
“Na mijn valse start wilde ik dit keer bewust een boek over geschiedenis. Geen plot waarbij ik rekening moest houden met de moderne technologie. Niet dat gedoe met mobiele telefoons. Probeer maar eens een boek te schrijven dat geloofwaardig is zonder het gebruik van Internet. Daar had ik geen zin in. Aan de andere kant had ik ook geen zin in een kostuumstuk. Ik wilde mijn boek rond de eerste wereldoorlog situeren, waarbij het me ging om de houding van de mensen uit die tijd. Het karakter en de houding van de mensen van toen was anders dan die van nu. Men had meer steun aan autoriteiten. Als je naar nu kijkt zie je dat de roep om een sterke leiding steeds groter wordt. Mensen hebben weer behoefte aan autoriteit. Kijk maar naar een groot deel van de aanhangers van de PVDA die willen Jan Pronk terug. In de huidige maatschappij heeft de mens er veel dilemma’s bij gekregen omdat de autoriteit is weggevallen. Vroeger was alles helderder. Was je vader boer, dan werd jij ook boer. Nu zijn er duizend mogelijkheden. Neem het feminisme, dat heeft veel goed gedaan. Maar de vrouwen van nu die zo hard mogen en kunnen werken als ze willen, vragen zich nu af of het wel zo is dat ze 24 uur per dag willen werken. Veel mensen willen het liefste terug naar vroeger toen alles goed was, overzichtelijk. De mensen hebben nu veel vrijheid en daar kan niet iedereen mee omgaan.”

Stephen Stills
De naam van de hoofdpersoon is tevens die van de beroemde zanger die onderdeel uitmaakte van de legendarische popgroep Crosby, Stills, Nash & Young. Asman moet lachen om die associatie. Hij is totaal niet bang voor verwarring: “Ben je gek, joh. Niemand weet tegenwoordig nog wie die groep was. Die naam zegt alleen ouderen wat. Dat Asman gelijk heeft bewijst een kleine steekproef met een toevallig aanwezige twintiger. De man gaat absoluut geen lichtje op bij het horen van de naam Stephen Stills. “Nee,” zegt Asman, “Ik had de naam al, ook voordat ik Joachim Stiller ben gaan herlezen, de hoofdpersoon uit het boek van Hubert Lampo. Mijn hoofdpersoon, judge Stills, heeft problemen met het juist inschatten van situaties of uitspraken in de zin van : “Is het nu waar of is het niet waar?. Ik bedacht dat dat in Joachim Stiller van Lampo ook een motief was. Ik heb het boek herlezen en een paar elementen uit dat boek in mijn boek laten terugkomen: het circus, de zwart geschminkte clown. Het magisch realisme waarbij de hoofdpersonen en dus ook de lezer zich afvraagt of iets wel of niet gebeurt is, is leuk om mee te spelen.”.

Dromen van miljoenen
“Het bedenken van een verhaal is leuk, maar het schrijven zelf is nog leuker. Toen de eerste boeken van Dan Brown en Kluun uitkwamen dacht ik dat ik dat ook kon. Was ook een aantrekkelijke gedachte want er werden honderdduizenden van hun boeken verkocht. Maar ik schrijf anders. Ik maak het de lezer niet altijd gemakkelijk, dat besef ik. Als ik aan het schrijven ben wil ik nog een laag en nog een laag en nog een extra laag. Herschrijven als ik klaar ben wordt daardoor een pijnlijke affaire. Ik ben vaak boos op alle spitsvondigheden die ik heb bedacht en in heb verhaal heb gestopt. Een punt zetten is moeilijk. Daarom ben ik blij met een uitgever die me een deadline geeft, anders zou een boek bij mij nooit afkomen. Ook dit keer ben ik weer enorm lang aan het perfectioneren geweest, aan het schaven. Dat zijn momenten dat ik het vak vervloek. Maar als ik niet schrijf gaat het niet goed met me. Ik vind de bezigheid prettig. Als ik niet schrijf, word ik knorrig. Ik heb dat ritme nodig. Ik ben dan ook veel prettiger voor mijn familie. Zelfs als dat wat ik schrijf niet uitgegeven zou worden, zou ik nog schrijven.”

Rechter als speurder
Als Evie, de grote liefde van judge Stills, overlijdt, krijgt de vergeetachtige rechter een enveloppe met daarin een sleuteltje. Het blijkt van een kluis te zijn met daarin een dagboek. De rechter ontdekt dat er nog meer dagboeken zijn, geschreven door spionnen en soldaten, op verzoek van de laatste Duitse Kaiser die in ballingschap in Doorn (Nederland) verbleef.
Hoewel een portie nieuwsgierigheid niemand misstaat, rijst toch de vraag wat de motivatie van de rechter was om op speurtocht te gaan. Asman denkt even diep na voordat hij antwoord geeft: “Je moet niet te veel psychologiseren over de karakters. In het geval van judge Stills is het zo dat hij in Nederland terugkomt en geconfronteerd wordt met zijn voormalige geliefde. Hij voelt zich door haar bedrogen omdat ze met zijn broer is getrouwd. Bovendien wordt hem verzocht om voor zijn kleinzoon te zorgen, waar hij in eerste instantie totaal geen zin in heeft. Hij wil zich aan iets kunnen vastklampen. Hij wil zekerheid. Alles is aan het schudden geraakt. Zijn collega is hem ontnomen, zijn vader heeft zelfmoord gepleegd, de enige vrouw van wie hij ooit heeft gehouden is dood en als klap op de vuurpijl wordt hem nu zijn gemoedsrust ontnomen. Hij heeft het gevoel dat alles en iedereen tegen hem samenzweert. Dat is de reden.Hij is aan het doordraaien. Nu wil hij precies weten hoe alles in elkaar zit. Dat is zijn motivatie.”

Oorlog is eigenbelang
In De Cassandra paradox is een van de motieven het handelen van mensen met de beste bedoelingen, zonder de gevolgen van die handelingen te kunnen overzien. Ook in Britannica spelen oorzaak en gevolg een centrale rol. Een uitspraak in Britannica is: Oorlog gaat nooit over aanleiding maar altijd om consequenties. “Ja, dat zie je nu aan Bush. Het is toch geen kwestie meer of iemand in Irak baat heeft bij de aanwezigheid van de Amerikanen. De enige vraag van Bush is: gaan we af of gaan we niet af? De oorlog heeft niets te maken met de aanleiding. Misschien, heel misschien is de oorlog uit goede bedoelingen begonnen. Maar daar gaat het allang niet meer om. Ik heb mezelf nooit afgevraagd waarom de Amerikanen bij de eerste wereldoorlog betrokken zijn geweest. Toen ik dat ging uitpluizen, bleek dat ze alleen maar meededen omdat ze bang waren voor een invasie uit Mexico. Maar waarom hebben de VS zich in 1917 bij de geallieerden aangesloten en niet bij het toen machtige Duitsland? Eigenbelang! Oorlog is altijd eigenbelang!”

Wantrouwen
Daar waar eigenbelang zo’n grote rol speelt wordt het haast onmogelijk om elkaar nog te vertrouwen. In Britannica speelt wantrouwen dan ook een hoofdrol. Zelfs oude vrienden als Ritter (grootvader van de rechter) en het hoofd van de Servische inlichtingendienst vertrouwen elkaar niet meer. Ze zoeken achter elk woord dat wordt uitgesproken de echte bedoeling, de echte waarheid. “Maar waarheid bestaat natuurlijk niet. Wat in de geschiedenisboekjes staat is de geschiedenis die geschreven is door de overwinnaar. Over WO I staat in de geschiedenisboekjes dat de moord op de kroonprins Frans Ferdinand in 1914 de aanleiding is tot de eerste wereldoorlog. Dat de moord is gepleegd door een Servische terrorist. Maar alles zit net naast de waarheid. Als je goed onderzoek zou plegen naar de werkelijke oorzaken en gevolgen zie je dat in de boekjes een uitermate versimpelde versie van de werkelijkheid is opgenomen. De mensen zijn dol op simplificaties: we noemen de oorlog in Afghanistan geen oorlog, maar opbouwen. We noemen Saddam Hoessein slecht, Milosevic slecht. De Amerikaanse en Engelse militairen die in Irak vechten zijn goed.We verdelen alles heel simpel in goed en kwaad. Als je wilt weten hoe we over 100 jaar terugkijken naar wat er nu gebeurt dan zou je moeten weten wie er dan aan de macht is. Wie wint schrijft de geschiedenis. De waarheid is sowieso moeilijk te duiden. Zo is ons rechtssysteem nog steeds gebaseerd op getuigenissen. Maar kijk naar onderzoeken op dat gebied, gedaan door professor Von Liszt. Hij toonde in 1902 al aan dat de meest betrouwbare getuigen er in 25% van de gevalen naast zitten. De minst betrouwbare getuigen vergisten zch zelfs in 80% van de gevallen. Ooggetuigen zijn dus volstrekt onbetrouwbaar.”

Groepsgedrag
Asman is dol op op stevige statements. In Britannica is o.a. te lezen: “geschiedenis is tijdverspilling” en “Vragen om eerlijkheid is een teken van zwakte.” Verder worden er tal van experimenten in het verhaal verweven ter ondersteuning van enkele van de stokpaardjes van Asman. “Mensen vinden het prettig iemand de schuld te geven. Groepsgedrag en autoriteit vind ik fascinerend. Kijk maar naarhet Milgram experiment (1964), een experiment waarin het spanningsveld tussen geweten en autoriteit wordt aangetoond. Proefkonijnen moeten stroomstoten toedienen aan iemand in een ander vertrek. Ze horen de slachtoffers gillen, maar toch dienen ze steeds sterkere stroomstoten toe omdat er een autoriteit is die zegt dat het goed is en dat terwijl de pijngrens allang overschreden is. Prachtig, heerlijk. Dat is een thema dat ik vaak gebruik. In mijn boek is rechter Stephen Stills iemand die doet wat hem opgedragen wordt ook al is hij ertegen. Hij haat het zero-tollerance beleid dat hij in New York wordt geacht uit te voeren. Hij hanteert de regels op zijn eigen manier, maar hij doet het wel.”

Couleur locale
In De Cassandra paradox putte Asman zich uit in het beschrijven van de omgeving, de huizen, de grotten, de woestijn. Het zand knarste tussen de tanden van de lezer. In Britannica wordt de omgeving veel minder vaak en gedetailleerd beschreven. Asman geeft het ruiterlijk toe.“Ik heb in dit boek klaarblijkelijk minder ruimte vrijgemaakt voor couleur locale. Dat kan wel kloppen. Ik vind het ook niet het leukste om over te schrijven. Ik probeer de entourage in brede trekken neer te zetten. Bij De Cassandra paradox heb ik er meer tijd aan besteed. Daar kreeg ik ook complimenten over. Ik heb me er nu gewoon minder zorgen over gemaakt.

Derde thriller
Omdat Britannica alweer een tijd af is. ligt het voor de hand dat Asman al over een nieuw boek heeft nagedacht. “Britannica was veel te dik. Ik had enorm veel research gedaan. Ik wilde niets weggooien maar Pieter Swinkels (hoofdredacteur van uitgeverij Cargo) heeft me geholpen om het te reduceren. Ik had zelfs Napoleon en Bismarck erbij betrokken. Ik kwam steeds meer leuke snufjes tegen. Het was absolute gekte. Voor mijn derde boek heb ik allerlei goede voornemens. Ik heb besloten dat ik pas ga schrijven als ik het einde van het boek bedacht heb. Ik ga nu eerst schrijven en pas in een later stadium researchen. Voor het eerst in mijn leven heb ik een opzet gemaakt. Een andere ambitie is dat ik het leuk wil houden voor mezelf. Het leuke ook is dat je, als je iets nieuws begint, de karaktereigenschappen van personen die in vorige boeken voorkomen kunt uitbouwen. Niet dat ik seriepersonages als hoofdpersonen heb, maar ik laat wel graag bijfiguren terugkomen. Ik schrijf elke dag. Dat plan ik zorgvuldig. De lengte maakt niet uit. Wat ik schrijf hoeft nog niet meteen een boek te worden. Het gaat om de gedachte. Ik ben voortdurend mijn eigen coach, geef mezelf peptalks. Maar hoe mooi schrijven ook is, het mooiste moment is als het boek in de kast staat. Da’s pas echt kicken.”