Jelmer Jepsen: 6 Tips om je door het schrijven-van-een-roman-proces heen te slepen

6 Tips om je door het schrijven-van-een-roman-proces heen te slepen

"Herinneringen zijn er om herbeleefd te worden, niet om weg te drukken, hoe schrijnend of pijnlijk ze ook zijn, en ze dienen altijd een doel. Herinneringen zijn de kussens waarop je je gedachten te rusten kunt leggen."
Bovenstaande zinnen tonen de meer diepere gedachtes van Margriet, de hoofdpersoon uit mijn onlangs verschenen tweede boek De circusvrouw. Over het algemeen rent ze in het boek rond als een kip zonder kop, maar áls ze dan op een spaarzaam moment een keer rustig gaat zitten, kan ze ineens zo maar met zoiets als dit komen.
In deze laatste hebban column ga ook ík mijn gedachtes op een kussen leggen, en zo terugkijken op de afgelopen maanden. Maanden waarin ik jullie hier op hebban.nl meenam in mijn gedachtewereld, mijn schrijfproces, en andere aanverwante zaken die komen kijken bij het schrijven van een roman.
Het terugkijken doe ik door het geven van zes tips. Tips voor het schrijven, tips om om te gaan met onzekerheden. Tips voor inspiratie, en zo nog een paar. Voor mij lekker makkelijk als structuur, voor jullie misschien leerzaam, interessant of vermakelijk (en ook omdat ik altijd nog een keer een tip-lijstje wilde maken met zo’n raar willekeurig getal in de titel). Daar gaat ‘ie.

Tip 1: Huur een schrijfhuisje
Schreef ik mijn debuut nog overal (in de trein, voor de televisie, op mijn telefoon), bij De circusvrouw heb ik dat anders aangepakt. De grootste schrijfsprints maakte ik in een vakantiehuisje dat ik huurde. Een keer in oktober 2014 en een keer in januari 2015. Hier schreef ik de grote brokken tekst. De lijnen, de plots. Dat daar, dat daar, die scène zus, die scène zo. Zie het als het zetten van grof stucwerk. Kilometers maken. Later, in de trein, voor de televisie of op mijn telefoon ging ik de hele boel dan redigeren. En natuurlijk schreef ik op andere momenten ook wel eens een scène of soms zelfs een heel hoofdstuk, maar die momenten waren spaarzaam. Door de grote schrijfkilometers te concentreren in van tevoren vastgelegde periodes, creëerde ik op andere momenten ruimte om scènes eindeloos fijn te slijpen (zie ook tip 4), in plaats van me zorgen te maken over de grotere lijn.

Tip 2: Bemoei je alleen met je manuscript

Als je een boek schrijft krijg je met van alles te maken: met het schrijven van het verhaal zelf natuurlijk, maar ook met het kiezen van een titel, de omslag, de auteursfoto, het persbericht en de marketing. Bij mijn debuut wilde ik overal over meedenken. Bij De circusvrouw heb ik het op zijn beloop gelaten. Ieder zijn werk, zeg maar. Ik heb me met 200% gestort op de inhoud van het boek, andere mensen mochten nadenken over de zaken eromheen. Een duidelijke taakverdeling die, in ieder geval voor mij, een hoop rust schiep.

Tip 3: Neem een hond
Als ik aan het schrijven van De circusvrouw terugdenk, zie ik vooral mijn hond Joni voor me. Bijna altijd lag ze op de grote, zachte stoel schuin naast me, of anders aan mijn voeten of elders in mijn zicht. Ook in de twee schrijfweken in de huisjes was ze met me mee. Schrijven is een eenzaam beroep, en Joni was een fijn baken om af en toe mijn ogen op te richten. Ook wanneer het schrijven eens niet wilde vlotten was ze van grote waarde. Laarzen aan, jas aan en das om, en een wandeling van een uur in het bos, waarna ik meestal vol inspiratie terugkwam. Ja, dit is echt een goede tip.

Tip 4: Lees, lees en lees. En herlees. En nog een keer. En dan nog eens.
Ik lees wel eens blogs of columns van andere schrijvers, en ben altijd verbaasd wanneer ik iets zie staan als: "Jaaa, vanmorgen 2000 woorden geschreven! Nog 6000 en dan kan ik beginnen met de rewrite!" En dan, zeg, een maand later: "De rewrite is af! Ik ga het opsturen!"
Misschien interpreteer ik het verkeerd, maar deze werkwijze komt bij mij altijd een beetje makkelijk (en onwerkelijk) over. Zo van: je gooit in één keer het verhaal op papier, gaat er dan een tweede keer doorheen om te herschrijven, en dat is dat. Goed, in tip 1 lichtte ik toe dat ik dit keer in korte periodes grote tekstkilometers heb gemaakt, maar laat me dit iets nuanceren. Op zo’n dag in zo’n huisje begon ik meestal pas om vier uur ‘s middags met het schrijven van een nieuw stuk tekst (ik ging dan non-stop door tot ongeveer tien uur ‘s avonds, vijf uur achtereen dus). De uren hiervoor, van negen uur ’s ochtends tot vier uur ’s middags, besteedde ik aan het lezen van het eerder geschrevene. Van AL het eerder geschrevene, welteverstaan. Iedere dag begon ik op bladzijde 1 van mijn manuscript te lezen, tot ik bij het punt aangekomen was waar de tekst ophield. Hier deed ik dus steeds zo’n zeven uur over. Iedere dag. En iedere dag maakte ik aantekeningen over wat beter kon. Schreef ik nieuwe ideeën op. Deed kleine correcties.
En toen het hele framework van het boek eindelijk stond, ben ik denk ik nog wel driehonderd keer door het hele boek gelopen. Telkens chronologisch. Van bladzijde 1 naar het einde. Woorden verplaatsen. Zinnen finetunen. Alinea’s uitbalanceren.  
Nee, ik lieg niet als ik zeg dat ik denk dat ik, nu het af is, De circusvrouw van begin tot eind, woord voor woord, letterlijk kan opdreunen, zonder het boek erbij te hebben. Zo vaak heb ik alles doorgelezen. Ik droom er af en toe zelfs nog van.

Tip 5: Zoek je innerlijke schrijfklok
Zoals in tip 4 al staat: mijn schrijfpiek, dat wil zeggen de periode waarin ik de meeste slagingskans heb nieuwe, verse woorden op papier te zetten, begint pas rond vier uur ’s middags. Ga ik om tien uur in de morgen zitten, komt er niets zinnigs uit. Redigeren dan maar dus. Het schijnt dat iedere schrijver zo’n voorkeurstijdsframe heeft. Ga ernaar op zoek als je hem nog niet weet van jezelf. Het verhoogt de efficiëntie enorm.

Tip 6.  Wees intertekstueel
Tot slot een technische tip. Een tip die leuk is voor jou zelf, maar ook voor de lezer van je boek. Deze tip is: intertekstualiteit. Wikipedia zegt hier het volgende over: "Intertekstualiteit is het verschijnsel dat literaire teksten echo's bevatten van andere (literaire) teksten."
Ik heb er bij het schrijven van De circusvrouw echt een sport van gemaakt dit toe te passen. Ik ga ze hier niet allemaal verklappen, maar in het verhaal zitten heleboel verwijzingen naar andere literatuur. Soms letterlijk, soms met een knipoog. The exorcist, van William Peter Blatty, zit er bijvoorbeeld overduidelijk in (maar wees gerust: De circusvrouw is alles behalve horror), en ook een hele duidelijke verwijzing naar mijn debuut komt voorbij. Een verwijzing die een lezer die mijn debuut niet gelezen heeft niet zal snappen, iemand die dit boek wel las zal hopelijk een glimlach op zijn gezicht gekregen hebben (ondanks de trieste verwijzing.) Nou, nu heb ik er al zoveel over gezegd: komt ‘ie:

(*spoiler alert voor hen die mijn debuut Vallen als het heet is nog willen lezen*):

Uit: De circusvrouw, p. 199:

“Pim staat al boven op een massief stenen bergplateau en ongeduldig steekt hij zijn hand naar me uit, maar ik geniet nog even van het uitzicht. Ik zie Portoferraio en in de verte het vasteland van Italië. Aan de andere kant van me de oneindige zee. Dan kom ik weer in beweging, maar ik let goed op waar ik mijn voeten neerzet. Op de krijtrotsen van Corsica is laatst een moeder voor de ogen van haar zoon de zee in gevallen, zag ik op het nieuws, en dus doe ik het even lekker op mijn eigen tempo.”

Intertekstualiteit als een dolle, als je het mij vraagt, en juist dit soort verstopte knipogen maken voor mij het schrijven zo leuk.

Nou, dit waren mijn tips. Ik hoop dat jullie er wat aan gehad hebben. Ook was dit mijn laatste hebban column. Ik heb ze steeds met veel plezier geschreven en wil het team van hebban heel hartelijk bedanken voor de leuke samenwerking!

Fijne schrijfgroet,


Jelmer!

Foto Jelmer Jepsen: Daan Brand