Onzichtbaar

Het is waar -- zonder schrijver geen boek, maar bij het hele proces van manuscript naar boek komen nog wel wat meer mensen kijken dan alleen de auteur. Een aantal van die medewerkenden heeft een naam: zo zie ik regelmatig de naam van de zetter en typograaf staan in het colofon, naast natuurlijk de naam van de omslagontwerper, en in het nawoord wordt vaak de redacteur bedankt. Redacteuren zijn het uithangbord van een uitgeverij, vaak zijn ze ook enigszins bekend, ze zijn de verbinding tussen uitgeverij en auteur en ze hebben een gezicht, dus met de waardering voor hun bijdrage zit het wel snor (sowieso financieel).

Er zijn echter medewerkers die een ook ingrijpende rol hadden in het geheel en desondanks onzichtbaar blijven. Ik heb het hier over de persklaarmaker en corrector. Van een corrector snap ik de anonimiteit enigszins, een corrector doet geen grote ingrepen maar houdt zich met de laatste puntjes op de i bezig en staat dus helemaal onder aan de ladder, hoe belangrijk ze ook zijn voor het uiteindelijke resultaat. Een corrector noem ik altijd letterboekhouder. Maar bij een persklaarmaker ligt dat anders, die is vaak behoorlijk bepalend voor het uiteindelijke boek.

De persklaarmaker is de laatste kritische peuteraar die wat aan een manuscript mag veranderen. Het is niet de bedoeling dat de hij of zij al te woest tekeergaat, maar soms is een ingreep nodig. Het gebeurt wel dat ik een manuscript dat ik persklaar moet maken eigenlijk nog niet echt perfect vind, en wekenlang aan het puzzelen ben, verregaande ingrepen doe, dingen rechtbrei, zinnen verander, en ik heb zelfs weleens de structuur van een boek omgegooid. Toch blijf je dan onzichtbaar en is het uiteindelijk de auteur (of vertaler) die de vruchten plukt van jouw gezwoeg. Alsof hij of zij helemaal in zijn of haar eentje zo spits, alert, kundig en inventief bezig is geweest. Ik heb weleens meegemaakt dat ik behoorlijk had ingegrepen in een manuscript, en dat in het dankwoord slechts de redacteuren bedankt werden. Bij de presentatie excuseerde auteur zich beschroomd voor dit feit. ‘Ik bedankte de twee redacteuren van de uitgeverij in het dankwoord,’ zei ze, ‘als ik jou er dan ook nog bij had gezet zou het net lijken of ik enorm veel hulp had gehad bij het boek.’ Ik knikte begrijpend. Ze had ook enorm veel hulp gehad bij het boek, maar dat maakte haar nog geen slechte auteur. Integendeel, ze deed haar voordeel met commentaar dat haar boek beter maakte – en verder was ze gewoon een goede auteur, daar deed de medewerking van anderen niets aan af. Was het haar onzekerheid? Of die keer dat ik een boek geghost had, en ik in het dankwoord tussen redacteur en redactieassistent stond – ‘zonder jullie was het me niet gelukt dit boek te schrijven’. Nee, you bet, zonder mij was er überhaupt geen boek geweest. Ik mocht toen ook niet als ‘redactioneel bewerker’ in het colofon, want dat zou afbreuk doen aan het boek vond de redacteur (een opmerking die ik trouwens ernstig afbreuk vond doen aan de redacteur).

Vergelijk dat eens met de aftiteling van een film: tot en met de assistent van de assistent wordt daar genoemd. Cateraars, kapper, gaffer, runner, ze staan er allemaal op. Nu wil ik niet zeggen dat bij een boek ook de receptionist, schoonmaker, en weet ik veel wie allemaal bedankt moeten worden, maar ik concludeer toch dat het met de waardering voor sommige medewerkers aan een boek karig gesteld is. En nu gaat het me nog niet eens zozeer om de eeuwige roem na vermelding. Natuurlijk is waardering leuk, maar als je in het colofon staat krijg je leengeld via de LIRA, en dat is lekker. Of houd ik me angstvallig aan deze conclusie vast omdat een andere conclusie veel confronterender is: dat mijn ego te groot is voor het vak dat ik gekozen heb? Gelukkig ontkennen mijn vrienden dat en ik ga ervan uit dat vrienden niet liegen. Daarom houd ik het er maar op dat ook een bescheiden ego erkenning wil en verdient.

Lettertype' werkt al jarenlang als schrijver, freelance redacteur en promotor voor uitgeverijen. Met de nodige zelfspot en een kritische blik bekijkt ze de boekenwereld en de rol die ze daarin speelt. Op Hebban deelt ze zowel de voor- als de nadelen van freelancen.