Sybren Kalkman: 'Je moet van je dader houden'

Eerst is er het verhaal en vervolgens de dader. Of ze komen samen. In mijn boeken zie je dat hij (of zij) al vanaf de eerste bladzijden meedoet. Maar bij de lezer is hij (of zij: vanaf nu houdt elke hij ook zij in) nog niet als dader bekend. Vrijwel steeds weet ik het zelf wel, niet altijd. Daar ben ik ouderwets in: wie de dader is, hoe het zit, daar komt de lezer pas achter aan het einde van het verhaal. Dus moet die dader, net als slachtoffers, hoofdpersonen en ander volk, zowel goede als slechte eigenschappen hebben. Meestal is hij aardig, de lezer mag hem wel, houdt zelfs een beetje van hem. Eén tip: bij mij is de dader vaak hooggeplaatst. Een minister-president, een topbankier, een voorzitter van iets belangrijks.

Mijn daders komen meestal uit de krant. Zoals de bankiers in Struikelbank. Het zijn mensen met macht. Het thema van mijn verhalen is vaak dat macht op zich niet verkeerd is, het gaat erom hoe je die gebruikt. Wat blijkt? Veel mensen met macht zijn bang om die kwijt te raken. Ze lijken te denken dat ze daarmee ook zichzelf verliezen en doen er alles aan om dat te voorkomen. Langzamerhand schuwen ze geen enkel middel meer. Ik heb dus een voorkeur voor nadenkende, machtige daders, die het doen gewend zijn, en vervolgens over de grens gaan. Overigens is ‘met voorbedachten rade’ een moeilijk begrip: ook een in een impuls uitgevoerde daad is in feite al langer geleden in de geest binnengedrongen als een mogelijk scenario.

Mijn daders zijn dus niet door en door slecht, integendeel. Er is een stelling: ‘In een oorlog zijn we allemaal slachtoffer. Sommigen onder ons zijn daarnaast ook dader.’ Misschien is dat bij misdaden ook zo.

Je mag ook niet uit het oog verliezen dat voor mijn soort dader wat hij doet heel logisch is. Er zit een reden achter die de daad voor hem onontkoombaar maakt. Als je die logica niet snapt, heb je de dader niet begrepen en kun je die dus ook niet veroordelen. Het verschil tussen u en mij en de dader is, dat wij, als we in een benarde positie zitten en de weg naar wat we willen geblokkeerd is, gewoonlijk tal van zijwegen zien om langs te ontsnappen. De dader ziet die zijwegen niet, ziet alleen maar recht vooruit dat ene opstakel dat weggenomen moet worden. En doet dat vervolgens. Boem!

Wat mij uit de krant opvalt, is hoeveel we van elkaar pikken. Iets wordt grondig verpest en we laten het gewoon gebeuren. Ondanks de ernst van de bankencrisis lijken we de status quo met alle middelen te willen handhaven. Mijn boek Struikelbank is gebaseerd op werkelijkheid: drie gevallen die zich in de praktijk hebben voorgedaan en waar ik nog een crimineel schepje bovenop heb gegooid. In het boek protesteren de klanten van de bank en zelfs het personeel heftiger dan in werkelijkheid is gebeurd, maar toch helpt het ze niets. Tot er opeens iemand is die het echt niet pikt en iets doet. Omdat zijn leven kapot is gemaakt, zijn idealen zijn ontploft, hij zijn vat op de situatie kwijt is. Daar zie je al aan, dat er verschillende daders zijn: de bankmensen die hun klanten de verkeerde dingen aanpraten, de klanten die er vanuit eigen belang in meegaan, de bankbazen die de opdrachten geven. En ten slotte degenen die gewelddadig reageren. Daderschap is behoorlijk ingewikkeld, de slachtoffers zijn niet vrij van schuld.

Mijn nieuwe boek heet Venetiaans Vuur, het komt in het najaar uit. Het speelt in Venetië, in 1537. Ik popel van verlangen om uit te leggen hoe ik aan de dader ben gekomen, maar dat haalt de spanning weg. Laat ik maar zeggen dat het iemand is die van spelletjes houdt en graag een zaak ingewikkelder maakt dan die is, dat maakt de uitdaging groter. Hij balanceert graag en hij is aardig. Verder moet het een verrassing blijven. Hij zit in mijn hoofd, ik leef al een tijdje met hem, ik houd van die dader, echt waar.

Deze columnreeks wordt gepubliceerd in samenwerking met het Genootschap van Nederlandstalige Misdaadauteurs (GNM).