Auteur
Blogpost:
Jack Schlimazlnik
In de passage naar 2016
Muziek! Films! Boeken?!
DINGETJE
Ik dacht aan de roerige jaren '80 met z'n indie-muziek. Indie staat voor "independent", onafhankelijk. Het ging altijd om muziek die werd uitgegeven door platenlabels die financieel niet afhankelijk waren van de grote, marktleidende platenmaatschappijen (zoals Sony, Philips, EMI, etc). Sommige artiesten richtten zelf zo'n indie-label op. Niet helemaal indie is het circuit van demo-tapes en thuisopnames, waar helemaal geen platenmaatschappij meer aan te pas kwam.
Indie was wel een dingetje, er werden aparte hitlijsten voor opgesteld in bekende Britse muziekbladen als Melody Maker en New Musical Express. Oor was ingesteld op indie, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Hitkrant. In Duitsland had je onder meer Zillo en Indicator, tegenover het popblad Bravo. Bepaalde concertzalen boekten alleen maar indie-bandjes. Voor popmuziek ging je naar de platenafdeling van de V&D of de Bijenkorf, voor alternatieve muziek naar de muziekspecialist (die vaak weer in een bepaald subgenre was gespecialiseerd).
In Nederland was toen nog geen horizontale programmering op Radio 3, zodat je op bepaalde tijden weleens indie kon horen, bijvoorbeeld bij de VPRO (woensdagmiddag en -avond, zondagavond), bij de VARA (Vara's Vuurwerk), bij de Avondspits (in het steunfonds met name, of als Tom Blomberg achter de knoppen zat), bij de KRO (Het Weeshuis van de Hits, de Miniparade en ook wel in andere programma's op de zondag, afhankelijk van de dienstdoende DJ).
Het idee van indie is dat iets niet commercieel succesvol hoeft te zijn om gehoord te mogen worden. Indie is op zeker niveau te vergelijken met de arthouse-film versus de films in de Pathé-zalen en andere blockbusters. Het zijn arthousefilms die vaak met de prijzen voor beste film aan de haal gaan. De grote kranten besteden veel ruimte aan arthouse, een beetje snobistisch misschien, maar er is ruimte voor.
Bron afbeelding: Wikipedia
DOE HET ZELF
Bij mijn weten begon dat Indie ergens tijdens de punk, in het doe-het-zelf-tijdperk met het legendarische Do It Yourself-album van Ian Dury (die je misschien wel kent van Sex&Drugs&Rock'n'Roll) en het lied Capital Radio One van The Clash (bekend van het lied London Calling). Punk, The Second Wave, New Wave en Gothrock zijn meestal Indie. Er was binnen Indie ook ruimte voor heel andere stromingen, vaak experimenteel of cross-over.
Het bleek echter dat bepaalde muziek wel heel populair was en dus ook redelijk wat opbracht, denk aan bands als Depeche Mode of The Smith. Toen gingen de commerciële muziekuitgeverijen de term indie gebruiken voor een bepaalde "alternatieve" muziekstijl. Toch zijn er zeker nog wel echte indie-bands met indie-muziek en dat wordt door het publiek van connaisseurs zeker gewaardeerd. Af en toe komt zoiets bovendrijven in de "gewone" hitlijsten.
SAMIZDAT
Een bijzondere vorm van zelf-uitgeven van dingen is samizdat. Dat is Russisch voor zelf-uitgeven. In de Sovjet-Unie was veel kunst verboden, maar de kunstenaars maakten het wel. Het werd dus illegaal zelf uitgegeven, verkocht onder de toonbank via mond-tot-mond reclame. Rockbands traden op in huiskamers, bijvoorbeeld. Wie werd betrapt, kon op een enkele reis Siberië rekenen, en dat was niet voor een vision quest.
Natuurlijk is er in Nederland nog geen censuur, in elk geval geen censuur die ook maar vergelijkbaar is met die uit de Sovjet-Unie. Toch is er in Nederland een beweging gaande die naar het conservatieve gaat, gevoed door zelfcensuur en politieke correctheid. In de Engelstalige wereld neemt dat al gevaarlijke vormen aan waarbij de kunstenaar niet meer vrij is in zijn expressie (denk aan Puppy Gate bij de Hugo's en de Diversity-beweging). Hij màg nog wel vrij zijn, maar dan wordt zijn werk, en hijzelf, publiekelijk door het slijk gehaald, waardoor het ernstige consequenties heeft voor zijn inkomen. Juist bij zo'n beweging verwacht je dat goede kunstenaars, waaronder schrijvers, die een afwijkende mening verkondigen (of in hun werk uiten) vanuit de onafhankelijke uitgeverijen of in eigen beheer gaan opereren.
Waar zijn ze?
Wie kan ze vinden?
Of is dit gelukkig nog niet nodig in Nederland?
ONAFHANKELIJKE BOEKEN
Hebban gaat niet over muziek. Ik wil het dan ook over boeken hebben. Indie-boeken. Boeken uit het alternatieve circuit, van kleine, onafhankelijke uitgeverijen, van schrijvers die zelf publiceren (in eigen beheer). Boeken met een alternatieve inhoud, soms ruw en ongepolijst, maar zeker de moeite waard, alleen al omdat ze anders zijn dan wat er aan commerciële en "instant bestseller"-boeken wordt uitgegeven. Boeken met verhalen die misschien maar een klein bereik hebben, voor een beperkte groep literaire connaisseurs. De punks en goths van het geschreven woord die hun neus ophalen voor alle vlot geschreven niemendalletjes. Al is het maar een zelf gekopieerd A4-boek met scheve nietjes, dat maakt toch niet uit als de inhoud fris en vernieuwend is, kunst is, literatuur.
Bij boeken wordt echter heel anders naar de onafhankelijke markt gekeken dan in de muziek- of de filmwereld. Wie aan boeken uitgegeven in eigen beheer denkt, denkt aan slecht geschreven boeken van vlijtige hobbyisten, niet aan anti-commerciële kunst, aan alternatieven of experimenten die bij de commerciële uitgevers geen onderdak konden vinden. Dat was tot voor kort nog niet ècht aan de orde, omdat er altijd wel een paar literaire uitgevers waren die hun "moeilijk verkoopbare literatuur" bekostigde met de winst op de bestsellers. Maar die winst lijkt in damp op te zijn gegaan... veel uitgevers ook... het zijn moeilijke tijden, voor iedereen.
LIJSTJES
Er wordt alleen naar de bestsellers gekeken, soms de bestsellers per genre (bijvoorbeeld thrillers), maar niet naar een lijst van meest verkochte boeken uit het alternatieve circuit, ook niet in deze lijstjestijd van het jaar.
Waarom eigenlijk niet?
Het gaat niet alleen om de verkoopcijfers als het om kunst gaat. Het gaat ook om hoe het werk ontvangen wordt. De indie-muziek had daarvoor bekende, gezaghebbende bladen die een lans braken voor het onafhankelijke geluid. Tegenwoordig zou je daar eerder een gezaghebbend blog voor verwachten, maar het idee is hetzelfde.
Dat ontbreekt bij de indie-boeken: er is geen tijdschrift of ander medium dat een filter vormt tussen wat er wordt uitgegeven en het lezerspubliek. Er is geen instantie die met enig gezag het kaf van het koren scheidt. Als lezer moet je het helemaal zelf uitzoeken, waarbij je te maken krijgt met een enorme tsunami aan min of meer onafhankelijk uitgegeven boeken, en dat elk jaar weer, zodat er met de print on demand steeds meer bij komt zonder dat er ooit iets echt weggaat. Als je schrijvers op de social media volgt, blijven ze leuren met hun boeken, allemaal, steeds weer (ik veroordeel dat niet, maar ja, het is wel heel veel "lees mij! lees mij!" op de sociale media, en al zou ik alles willen lezen, dan nog ontbreekt me tijd en geld om dat werkelijk te doen, alleen al daarom móet ik een keus maken).
Je kunt wegens cognitieve dissonantie en de warme vriendschappen tussen lezers en schrijvers niet rekenen op de lezersrecensies als je op zoek bent naar literaire kwaliteit binnen de onafhankelijke boeken, ook zijn lang niet alle lezers op zoek naar literaire kwaliteit, want, nou ja, af en toe een lekker fout boek tussendoor is niet verkeerd.
Andere media (tv, radio) besteden evenmin serieuze aandacht aan het indie-boek, met diepte analyses en duidingen voor de boeken die er echt toe doen. Kleine uitgevers en onafhankelijke schrijvers zitten niet aan tafel bij DWDD. Want alles goed en wel, er zat bij de echte onafhankelijke indie ook een hoop echte rommel die niet om aan te horen was.
De hoeveelheid uitgegeven werk zal het ook voor serieuze recensenten moeilijk maken om de beste boeken uit het aanbod te vissen. Want dat is wel anders dan in de muziekwereld: er is geen enkele rem op het publiceren van boeken, Publish on Demand-uitgeverijen maken dankbaar gebruik van de wil van elke schrijver om te publiceren. De schrijvers zelf hoeven niet te investeren, waar de muzikant gewoonlijk een flinke kostenpost (enkele duizenden euro's) heeft voor instrumenten, versterking en opnameapparatuur, plus huur van oefenruimte en opnameruimte.
Ook voelen we intuïtief al snel wanneer een muziekstuk niet deugt (vals!) en anders zijn we wel getraind door de talentenshows op tv, terwijl we bij boeken de scheiding tussen goed en slecht minder duidelijk is (denk aan taalkundig vlekkeloze boeken, waarin bijvoorbeeld een plot ontbreekt of waarin het verhaal compleet onduidelijk is, of andersom, de superspannende boeken die je ondanks de taalfouten toch in één keer uitleest).
TEN SLOTTE
We gaan naar 2016, het Jaar van het Boek.
Laat dat dan ook een kwalitatieve verheldering zijn voor de onafhankelijke boeken:
Welke onafhankelijke boeken doen er toe binnen de literatuur, en welke niet?
Welke lijstjes kunnen we maken aan het eind van 2016? Best verkochte onafhankelijke boek, meest uitgeleende onafhankelijke boek, ontvanger van de beste recensies, de meeste recensies, misschien hier en daar een nieuwe, onafhankelijke prijs voor beste onafhankelijke boek (of verhaal) door een gezaghebbende jury.
Er valt best het een en ander te verzinnen. Laat indie in boekenland dezelfde status krijgen als de arthousefilm of de oorspronkelijke indie-muziek. Cruciaal daarbij is de punkhouding: wie er iets mee wil, moet het zelf doen. Maar als je iets wilt bereiken, moet je het samen zelf doen.
Uiteindelijk bleek dat ik in de regen en de nacht het "INDIE"-piece op de muur niet goed had gelezen. Er stond "In de (passage)". Niet alle kunst is perfect. Maar toch...
