Blogpost:
Anneke van Ammelrooy
MUMTHRILLERS en het gnoe-gevoel
Heb ik daar gelijk in?
Er bestaan ongetwijfeld romans die speciaal voor mums geschreven zijn, als ook romans die over hun leven gaan, of die mums als hoofdpersoon hebben. Sterker nog, de literatuurwetenschap is soms van mening dat de allereerste roman in de westerse geschiedenis een soort mum-roman was, namelijk Pamela van Samuel Richardson, hoewel andere gesubsidieerde wetenschapslui menen dat Don Quichote van de Spaanse schrijver Cervantes daarvoor in aanmerking komt.
Of al die romans met of rondom mums in het denigrerende hokje van de commerciële “mumlit” moeten worden gestopt, is eigenlijk geen vraag. Ook Tolstoi’s Anna Karenina is moeder, evenals Madame Bovary van Flaubert, of Praxis van Fay Weldon, maar niemand zou op het idee komen deze romans onder mumlit te rangschikken. Mijn wrevel draait niet om de selectie van een welomlijnd type leven of hoofdpersonen.
Mannen zonder gezinsleven
Thrillers, romans noirs en zeker detectives zijn in de beginperiode van deze genres in het Europees-Amerikaanse interbellum tussen de twee wereldoorlogen niet begonnen als verhalen met moeders in de hoofdrol die misdaden oplossen of stoppen. Zelfs Miss Marple van de schrijfster Agatha Christie (moeder van een dochter) was een oude vrijster. De helden tot de jaren ’60 waren ongehuwde, of al lang weer gescheiden mannen zonder gezinsleven.
‘Vervrouwde’ beroepen
Maar inmiddels zijn deze genres geëvolueerd langs dezelfde lijnen als de maatschappij. Daarom hoeven er, hoop ik zo, niet alleen commerciële bedoelingen aan het besluit van auteurs of uitgevers ten gronslag te liggen om thrillers te produceren waarin moeders de hoofdrol spelen, als rechercheur, rechter, psychotherapeute, journaliste, advocate of in een ander ‘vervrouwd’, gefeminiseerd beroep dat contact met de misdaad geloofwaardig maakt. Zulke wezens bestaan inmiddels in de werkelijkheid en het besef dat de meerderheid van de thrillerskopende lezers hoogstwaarschijnlijk lezeressen zijn, maakt het daarom des te logischer dat ze steeds vaker als romanfiguren opduiken. Bovendien deden steeds meer vrouwelijke thrillerauteurs hun intrede in het vak – die uiteraard een beroep doen op hun eigen levenservaringen om personages vlees op de botten te geven en paralelle, voor vrouwen herkenbare verhaallijnen te ontwikkelen.
Vrouwvriendelijke mannen
Aan de komst van deze nieuwe vrouw- en moedertypes gingen in de lang toonaangevende Scandinavische thrillerliteratuur rechercheurs vooraf die óók zeer nadrukkelijk vader waren, of treurend weduwnaar, of nog steeds belast met de gevolgen van een echtscheiding: Kurt Wallander (Henning Mankell), Van Veeteren en Barbarotti (Håkan Nesser), Martin Beck (Sjöwall & Wahlöö), Konrad Sejer (Karin Fossum). Omdat deze mannen door de vormgeving van hun relaties met vrouwen soms aanvoelen als typisch noordelijke, sociaal-democratische, politiek correcte helden, is het geen wonder dat ze bij mannelijke Scandinavische auteurs weer zijn opgevolgd door vrijer ademende, ongebonden helden: Harry Hole (Jo Nesbø), Michael Blomqvist (Stieg Larsson) en Thomas Ravnsholdt (Michael Katz Krefeld) – zonder dat vrouwen weer gereduceerd zijn tot al of niet criminele femmes fatales, sletjes, alcoholisten, vulgaire nouveaux riches en doortrapte zakenvrouwen (zoals vaak in de omgeving van Raymond Chandlers private eye Philip Marlowe). Integendeel. Om me tot de gegeven voorbeelden te beperken: Nesbø en Larsson hebben ontroerende en verbluffend sterke nieuwe vrouwenrollen bedacht, met als hoogtepunt voorlopig hacker Lisbeth Salander.
Helden zonder gezinsleven
In de bestseller-thrillers uit andere culturen dan het koude Europese noorden zoals Frankrijk zijn de mannen- en vrouwenrollen gevarieerder gebleven en komen geloofwaardige, al of niet eigentijdse mannelijke en vrouwelijke hoofdpersonen van vlees en bloed zonder noemenswaardig gezinsleven voor. Ik ken deze thrillerculturen verre van volledig maar enkele bekende romans laten wel zien dat een sterke, door moederschap aangedikte vrouwenrol geen onvermijdelijke keus is na alle revolutionaire ontwikkelingen in onze man-vrouw relaties.
In Passage du Désir van Dominique Sylvain (vertaald in 2007 in het Nederlands onder de titel Strip) acteert een duo dat bestaat uit ex-commissaris Lola Jost, die als 60-plusser het uitgedijde lijf van een 'gestrande potvis' heeft. Dit voor mannelijke lezers onaantrekkelijke personage (dat wel goed de fles weet te raken maar thuis ook legpuzzels van zesduizend stukjes maakt) wordt echter geflankeerd door een knappe Amerikaanse masseuse, Ingrid Diesel, die aan artistieke striptease doet. Lola Josts volwassen kind woont met probleemloze kleinkinderen ver weg in Singapore en speelt (nog) geen enkele rol in het eerste deel van de serie.
Een ander origineel vrouwspersonage is de onvruchtbare Elspeth Howell in James Scotts historische thriller The Kept (eind vorig jaar vertaald onder de titel Verborgen). Deze vrouw vindt uiteindelijk, niet erg professioneel verkleed als man, de moordenaars van haar man en kinderen, alleen blijkt zij zo bezeten van een kinderwens te zijn geweest dat ze als vroedvrouw een reeks baby's heeft geroofd.
In de thriller Night film van Marisha Pessi (al redelijk bekend van Calamiteitenleer voor gevorderden) wordt de hoofdrol vervuld door onderzoeksjournalist Scott McGrath. De verrukkelijke humor van deze man bestaat geregeld uit venijnige opmerkingen over zijn ex-vrouw en haar omgeving – een verademing, ook voor lezeressen.
Significant others
Waarom ging de bekende natuurdocumentairemaker Richard Attenborough op zeker moment in de jaren '70 voor de BBC zijn hoogst originele series zoals The Secret Life of Plants maken? Omdat hij de traditionele natuurfilms niet meer kon verdragen. 'O nee, niet weer een gnoe met olifanten!' Zo'n gevoel bekruipt me nu geregeld bij moord-en-doodslag verhalen op televisie - Flikken Maastricht, Moordvrouw, Dicte, Midsomer murders - en bij het lezen van nieuwe thrillers zoals Zwarte vallei van Charlotte Williams, De laatste minuut van Marcel Verreck en bekendere namen zoals Liza Marklund. Misschien moeten we schrijvers en scenarioschrijvers maar eens duidelijk vertellen dat vrouwelijke speurders behalve kinderen (al of niet op 16-jarige leeftijd afgestaan) en chronisch zieke vaders dan wel bemoeizuchtige babysittende moeders nog veel meer 'significant others' in hun omgeving kunnen hebben: exotische buurmannen, fanatieke cursusleidsters, non-conformistische sluiswachters, opdringerige apothekers...
Bij te veel herhaling van terechte vrouwelijke inkleuring van personages zouden zelfs de lezeressen kunnen overlopen naar het vrouwvijandige kamp en zich alleen nog willen laten amuseren door macho's zoals in de nu populaire Netflixserie House of cards. Want ik beluister om me heen geregeld dat gnoe-gevoel.
