Vrolijk en instructief

In het jaar 1741 betrad voor het eerst een neushoorn de Nederlandse bodem. De VOC-kapitein Douwe Mout was hem tegengekomen bij Jan Albert en Sibylla Sichterman in Bengalen. Jan Albert was er directeur van de VOC. Ze hadden de jonge neushoorn onder hun hoede genomen, ze behandelden hem als hun huisdier, totdat het te lastig bleek om hem te handhaven. Douwe Mout vroeg of hij het dier op zijn schip mee mocht nemen naar Nederland. Hij was op het idee gekomen haar daar als bezienswaardigheid op de markten te vertonen, wat hem in staat zou stellen het zeemanschap eraan te geven, en een aardige duit te verdienen. En hierin bleek hij zich niet te hebben vergist. Ongeveer tien jaar lang zou Douwe Mout met de neushoorn, die intussen de naam Clara had gekregen, niet alleen door Nederland (de Republiek van de Verenigde Nederlanden), maar ook door het Duitse Rijk, Frankrijk en Italië rondreizen. Overal waar hij kwam baarde Clara de grootste opzien, tot dusver had nog niemand een neushoorn in levende lijve kunnen aanschouwen. Kunstenaars, graveurs, porseleinfabrikanten, dichters lieten zich in hun werken door haar inspireren. Ook op de groten der aarde maakte het logge, maar vriendelijke beest indruk, de Franse koning, zijn maîtresse, Madame de Pompadour, ettelijke Duitse vorsten, de Oostenrijke keizer… Op een bestaand miniatuurportretje staat zijn jonge zoon Karl-Joseph afgebeeld met in zijn handen zijn lievelingsboek: een boek over Clara. Zijn vinger wijst op een afbeelding van het dier. Gedurende zijn omzwervingen zou Douwe Mout het contact met Sybilla Sichterman aanhouden, dat was de afspraak. Ze was namelijk geïnteresseerd in het wel en wee van het neushoorntje dat ze in het gouvernementspaleis in Bengalen zelf had opgevoed. Douwe Mout schreef haar geregeld brieven, zij anwoordde, hetgeen uitliep op een heuse liefdesband. Kortom, een merkwaardige, al met al vrolijke geschiedenis!

Het boek dat Agnita schreef in verband met de tentoonstelling in het Rijksmuseum die aan Clara is gewijd (30 september 2022 – 15 januari 2023) is een vrolijk boek. Is het een roman? Of is het daarvoor te zeer op de feiten gebaseerd? Ik noem het een historisch reisverslag. Agnita de Ranitz is een meester in het weergeven van technische details. Hoe werden de strooibiljetten gemaakt die ertoe dienden om in een stad de komst van Clara aan te kondigen? Wat waren de procédés van de porseleinfabricatie in het beroemde Meissen? Hoe werden penningen geslagen? Enzovoort. In romans worden vaak juist dit soort belangrijke details overgeslagen. Ook een veelvoud aan andere historische weetjes maken dat je je bij het lezen van Clara, de eerste neushoorn in Nederland werkelijk even drie eeuwen terug waant, in een tijd dat zoveel dingen nog nieuw waren en de mensen zich konden vergapen aan een exotisch dier, in wie sommigen de duivelse behemoth zagen, en anderen een zoveelste bewijs van hoe rijk de dierenwereld is – en de wereld in het algemeen.