Enkele reis naar de verloren tijd

De Oostenrijkse schrijver van Joodse afkomst Stefan Zweig (1881 – 1942) is vooral bekend van zijn “Schaaknovelle”. Een ideale keuze voor een Duitse literatuurlijst op de middelbare school, want het is een lekker dun boekje. Dat Zweig nog meer goede novellen en verhalen heeft geschreven dat vergeten de meesten. Begrijpelijk. Dat Zweig ook wel eens iets vergeet of kwijtraakt blijkt uit de ontstaansgeschiedenis van “Reis naar het verleden”. In 1929 verscheen een fragment uit deze novelle in een Oostenrijks tijdschrift en pas in de jaren zestig wordt de tekst van de volledige novelle gevonden in het archief van zijn Britse uitgeverij. In 1987 wordt het voor het eerst uitgegeven en in 2009 verschijnt de Nederlands vertaling door Liesbeth van Nes.

Het is een verhaaltje van niks. Jonge man wordt verliefd op de echtgenote van zijn baas. Zij ook op hem. Sociale conventies weerhouden de twee om zich over te geven aan de liefde en elkaar. Hij moet voor zijn werk twee jaar naar het buitenland. Brieven houdt de liefde in stand. Door de Eerste Wereldoorlog duur het geen twee jaar, maar duurt het negen jaar voordat zij elkaar weer zien. Zij is dan weduwe, hij nog steeds ongetrouwd. Het kan nu, maar de liefde is in de loop der jaren als zand door hun vingers geglipt. Maar, …..

Bij goede literatuur gaat het niet om het verhaal. Het gaat erom hoe het verhaal verteld wordt en dat doet Zweig in deze novelle op uitstekende wijze. Hij vertelt het verhaal (grotendeels) vanuit de positie van de jonge man Ludwig. Zij blijft voor ons lezers, net als voor Ludwig een puzzel waarvan wij en Ludwig af en toe een stukje te zien krijgen. Vanaf de eerste kennismaking tussen Ludwig en de vrouw van wie we als lezer nooit de naam te weten krijgen is er een voor alle twee bijna ondraaglijke spanning die Zweig op ingehouden en daardoor des te intensere wijze beschrijft. Deze intensiteit weet Zweig in de hele novelle vast te houden. Tot aan de laatste alinea’s kan het verhaal nog alle kanten uit, zelfs de goede. Het verschil tussen de herinneringen, de emoties die de herinneringen oproepen en het elkaar fysiek weer zien en spreken is door het verloop van de tijd te groot geworden.

Zweig laat in de novelle “Reis naar het verleden” nogmaals zien dat hij van een verhaaltje van nikst een heel goede novelle weet te maken. Hierin herkent men de ware grootmeester van de ‘korte baan’. Marcel Proust had zeven romans nodig voor zijn zoektocht naar de verloren tijd, Zweig doet het in ruim 70 pagina’s. Novellen als “Reis naar het verleden” zijn voor iedere liefhebber van het literaire verhaal en/of de literaire novelle een aanbeveling.