In de slagschaduw van de Spaanse Burgeroorlog

Waar bleef de grote Spaanse roman over de economische crisis, die in Spanje al vier jaar zo verschrikkelijk huis houdt? Rafael Chirbes schreef dit boek, volgens Spaanse critici.

Hoe zou een roman over de economische crisis in Spanje in elkaar kunnen zitten? Welke aspecten van de in elkaar stortende commerciële instellingen zijn sexy om te beschrijven? De failliete projectontwikkelaars en hun half afgebouwde luxe-appartementenblokken naast die half aangelegde golfbanen aan de kust, die we kennen van het Journaal? De wanhopige werklozen in Madrid die geen uitweg meer weten en van het balkon springen, terwijl de politie al beneden staat te wachten, opgetrommeld door de deurwaarder? Rafael Chirbes heeft deze mogelijke verhaallijnen niet gebruikt. Hij heeft zich in zijn boek Aan de oever gebogen over de gevolgen van de crisis voor iemand die er geen directe bemoeienis mee had. Zoals een steentje dat over het water zeilt immer grotere kringen veroorzaakt, zo heeft de Spaanse crisis deining gebracht in zelfs de meest onopvallende levens. 

Moeras
In het universum dat Rafael Chirbes heeft geschapen, gaat het er erg rustig aan toe. Zijn roman speelt zich af in een kleine stad aan de Spaanse oostkust, in de buurt van Alicante en naast een groot moerassig niemandsland waar geen toerist belangstelling voor heeft en waar dus behalve de lokale bevolking ook nooit iemand komt. In dit achtergebleven gebied is vooral sprake van berusting. Hoofdpersoon Esteban ziet de recente crisis die hem zijn spaargeld en laatste illusies heeft ontnomen, als een slotakkoord in een toch al mislukt leven. Deze zeventigjarige timmerman heeft zijn dagelijkse bezigheden en hiernaast zijn herinneringen om zich druk over te maken. Die herinneringen betreffen de nasleep van de Spaanse Burgeroorlog in het gezin waar hij opgroeide. Een oorlog, die in zekere zin nog steeds bezig is.

Aan de oever is een sfeervolle roman, waarin heus wel het een en ander gebeurt, maar op een haast terloopse manier. Chirbes geeft vooral aan het begin van het boek weinig informatie over wie nu precies wie is, en hoe de personages met elkaar te maken hebben. De lezer mag die heerlijk zelf gaan uitknobbelen. Gaandeweg verandert dat wel, en begint hij steeds dichter om de gebeurtenissen te cirkelen. Hiermee in tegenspraak is Chirbes excuberante, opzwepende stijl; hij construeert opvallend lange zinnen die aanvoelen alsof hij tijdens het schrijven koorts had. Het ene mooie beeld buitelt over het volgende, uitweidingen volgen elkaar razendsnel op, de ene associatie is nog niet gelezen of de volgende precieze formulering van een detail dient zich al weer aan. Voor Spanje-watchers is dit een heerlijk boek, maar voor iemand die iets wil begrijpen van de economische achtergronden van de crisis, en hoe het ook alweer zat met die Spaanse banken, is dit geen geschikte lectuur.