Zoektocht naar iets wat er niet is

Een beeld dat iedere reiziger zal herkennen: boekhandels op vliegvelden hebben altijd een assortiment zelfhulpboeken op het gebied van timemanagement in de schappen. Niets nieuws, al jaren reiken psychologen en therapeuten methoden en technieken aan om effectief met de steeds grotere tijdsdruk om te kunnen gaan. Veel van deze populairwetenschappelijke werkjes hebben een vergelijkbare opbouw. We leven in een tijd van ongekende drukte, veroorzaakt door maatschappelijke ontwikkelingen als de opkomst van het neoliberalisme en de afkalving van sociale netwerken als kerken en vakbonden. Door nieuwe communicatietechnologie kunnen we ons bovendien steeds moeilijker terugtrekken om te ontspannen en wordt ons gedrag continu gemonitord en beoordeeld. Om hieruit te ontsnappen kunnen we gebruik maken van checklists, meditatietechnieken, sabbaticals, et cetera.

Als het aan hoogleraar ethiek, filosofie en medische filosofie Ignaas Devisch ligt, zouden we onze schaarse tijd beter niet besteden aan deze goedbedoelde teksten. Hij heeft een eigen kijk op deze problematiek ontwikkeld. In Rusteloosheid – Pleidooi voor een mateloos leven zet hij uiteen waarom de meeste literatuur op dit vlak de plank misslaat. Ten eerste is rusteloosheid niet nieuw. We worstelen al sinds de vroegmoderne tijd met gevoelens van drukte en overhaasting. Daarnaast hebben we ook altijd al behoefte aan ontspanning en rust. Die behoefte uit zich op twee manieren: we willen terugkeren naar een idyllische oertijd, of we zoeken een rustplaats als sauna, zenruimte of yogaschool om tijdelijk te ontsnappen. Devisch laat zien welke maatschappelijke processen ervoor zorgen dat beide ontsnappings-strategieën niet werken. Het blijkt niet mogelijk om te ontsnappen aan het probleem, dat we ons ongelukkig voelen als we het te druk hebben, terwijl de rust die we onszelf opleggen ons ook niet gelukkig maakt.

Is niets meer willen dan de oplossing? We kunnen daarvoor kiezen in navolging van filosofen als Arthur Schopenhauer en oosterse denkers, maar Devisch heeft een ander idee: we moeten de rusteloosheid die we van nature hebben omarmen, aangezien ze de bron is voor onze passie en creativiteit. In twee intermezzo’s, korte hoofdstukjes, zet hij puntsgewijs de lijn uit van zijn betoog. Een goede keuze, het voorkomt dat de lezer door Devisch’ onderzoekende, steeds zichzelf bevragende stijl de draad kwijtraakt. En dat zou jammer zijn, want in het slechts 242 pagina’s beslaande boek laat hij op haast nonchalante wijze een enorme lijst filosofen de revue passeren, van Augustinus tot Sloterdijk. De titel dekt echter niet helemaal de lading. Rusteloosheid is geen pleidooi voor een mateloos leven. De nadruk ligt meer op de analyse van onze rusteloosheid dan op het hoe en waarom van mateloosheid als oplossing. Een prettig leesbare analyse van een van de meest besproken maatschappelijke fenomenen, dat wel. Zonder te vervallen in platitudes of simplificaties, absoluut van een andere orde dan de quick-fix boekjes op Schiphol.