Optimisme onder de armoedegrens

De literatuur is het domein van de antihelden. Wie de Nederlandse letteren de afgelopen jaren nauwlettend volgde, kwam nog weleens bedrogen uit. Hadden de weifelende hoofdpersonen en sappelende karakters plaatsgemaakt voor personages die fluitend door het leven gaan en bij het sluiten van het boek nauwelijks een ontwikkeling hebben doorgemaakt? Gelukkig niet, zo blijkt uit een lichting romans waarvoor uit een ander vaatje wordt getapt.

Als Je Ze Kent van Fieke Gosselaar is zo’n boek met een ontegenzeggelijke maatschappelijke relevantie. Het sociale engagement is voelbaar van de eerste tot de laatste bladzijde, zonder dat het ooit zijig wordt. In deze roman volgen we Nora, die sinds een forse tegenwind in haar privéleven op een houtje moet bijten. Hier zien we de zich telkens uitbreidende kloof tussen arm en rijk in ons land pijnlijk geïllustreerd.

Het leven is Nora overkomen en de gevolgen daarvan draagt ze lijdzaam en in eenzaamheid. De schaamte die zij en andere bezoekers van de voedselbank ervaren en de trots die hen belet hierover te spreken, beschrijft Gosselaar evident in haar roman. De mensen die Nora’s pad kruisen zijn net als zij beschadigd door hun levenservaring. Dit vergemakkelijkt de omgang met buurtgenoten beslist niet. Dat Nora's naaste familie weinig notie heeft van haar financiële situatie, wordt pijnlijk duidelijk in de confrontaties met haar niet onbemiddelde vader en oudere zus. Die zuster duikt bijvoorbeeld op in een 'Droomhuis Gezocht'-achtig woonprogramma en is zonder blikken of blozen bereid een fortuin af te tikken voor het huis waarin zij en haar gezin hun geluk voortzetten. Genoeg redenen om pessimistisch te worden wellicht, maar de hoofdpersoon ziet iedere keer wel weer een lichtpuntje. Een kringloopvondst, een klein maar sympathiek burgerinitiatief… het is alsof zij door haar situatie beter kijkt naar waar anderen aan voorbijgaan.

Zelf werkt Fieke Gosselaar bij de rechtbank in Groningen. 'Dossiers' zoals dat van Nora kent zij van haver tot gort. Het inzoomen op een ontwikkeld personage dat door pech en een aantal verkeerde keuzes aan de rand van de samenleving is komen te staan, blijkt daarom een gouden greep.

Gosselaar weet haar karakters te benaderen. In haar vorige roman bleven de hoofdpersonen iets meer op afstand, wat in de ruimte van de weidse polders van Oost-Groningen goed paste. In Als Je Ze Kent zit de schrijfster haar hoofdpersonage dicht op de huid. Haar gemêleerde karakter maakt Nora levensecht. Ze is geen onbegrepen martelares met wie je louter medelijden voelt, maar evenmin een type voor wie je geen sympathie op kunt brengen. Precies de nuance die we van een antiheld mogen verwachten.