‘Doch wer ihn auf dieser Erden’

“Geen sterveling weet. … waarvoor de mens hier eigenlijk op aarde rondkruipt … Misschien wel omdat hij een transformator is lijkt te zijn waarin kosmische krachten en kosmische opdrachten in bewustzijn en aardse werkelijkheid worden omgezet”. Grisja de hoofdpersoon in het boek en in de verhalen en vertelsels van de anderen volop aanwezig zoals in gesprekken tussen Duitsers die deelnemen aan ‘De Groote Oorlog’ aan de Oostgrens waar het defaitisme, het zinloze van het oorlog voeren steeds meer om zich heen grijpt. “Want hij leert gemakkelijker vliegen, telegraferen en in onderzeeërs varen dan het goede doen omwille van het goede zelf. Zedelijkheid is zo’n mooi woord …”. Grisja ontsnapt uit gevangenschap daar het einde van de oorlog in zicht lijkt en hij wil weerom naar huis naar vrouw en kind ondanks waarschuwingen van zijn soldaten die hij aanvoerde in de strijd en waarvoor hij het ‘Joriskruis’ had gekregen ontmoet op zijn zwerftocht een vrouw die hem een andere naam doet aannemen. Wanneer hij vervolgens op zijn zwerftocht wederom wordt gevangengenomen begint het grote spel tussen generaals en hun rechtergezanten over wie hij echt is, de ontvluchte gevangene of de opgepakte spion wiens naam hij heeft aangenomen en wanneer dit duidelijk wordt gaat de strijd onoverkomelijk verder. In de zin “Wie veel macht krijgt, verloochent een deel van zijn ziel, maar moreel verschrompelt het tot een dun draadje” wordt knap de onderlinge strijd weergegeven, houdt Duitsland zich aan het recht, de gevangene wordt gestraft voor het vluchten of krijgt de oppermachtige generaal zijn zin die een voorbeeld wil stellen daar vele soldaten naar huis willen, geen zin in de oorlog meer hebben en wie dit wil en uitvoert krijgt de doodstraf dus dient Grisja als voorbeeld gesteld te worden ongeacht wie hij is of hoe hij ook mocht heten. Arnold Zweig heeft een zeer bijzondere mooie roman met zijn ‘De strijd om sergeant Grisja’ geschreven over die Eerste Wereldoorlog en hoe recht en moraal onder druk staan en deze al dan niet weten te weerstaan. Hij schreef dit verhaal op basis van een Russische gevangene en van wiens geschiedenis hij vernam. Zweig weet meelevend te vertellen, hij neemt je mee op Grisja’s zwerftocht, zijn gevangenschap en hoe hij en de Duitsers met elkaar omgaan, de onderliggende humor en bovenal de morele vraagstukken, de dilemma’s die bij een ieder opdoemen zonder dat hij wil getuigen, je wil overtuigen. Zo kom je vanzelf al lezend waarin goed en kwaad onverbrekelijk met elkaar verbonden zijn naar een van de mooiste laatste hoofdstukken die ik ken.