Een waarheid die niemand gelooft

Voor schrijvers, filmmakers en historici blijft de zestiende-eeuwse rechtszaak over Martin Guerre een bron van inspiratie. Vaak wordt het waargebeurde verhaal verteld vanuit de Franse boer zelf, maar Janet Lewis richt zich in haar roman op zijn vrouw, Bertrande de Rols. Hierdoor komt de kern van de zaak nog beter naar voren, want hoe leef je samen met iemand die zegt jouw echtgenoot te zijn, terwijl je daar zelf aan twijfelt?

In De vrouw van Martin Guerre, vertaald door Paul van der Lecq, is de familie dolblij om Martin na acht jaar weer in de armen te sluiten. Als twintiger liep hij weg na het stelen van graan uit zijn vaders voorraadschuur en nu zet hij als hoofd van de familie het werk op de boerderij voort. Ook Bertrande kan haar geluk niet op, omdat haar man liefdevoller is teruggekeerd. In tegenstelling tot de onverschillige echtgenoot die vertrok, kijkt hij om naar zijn werknemers, familieleden en zoon. Toch is het uiteindelijk deze gedaanteverandering die twijfels bij haar oproept, waarna ze maar één uitweg ziet: een rechtbank moet bepalen of dit daadwerkelijk de man is met wie zij in het huwelijk trad.

De hoofdmoot van de roman draait niet om de uitkomst van de rechtszaak, maar om de verhoudingen binnen de invloedrijke familie Guerre. Hiervoor zoomt Lewis in op het gezin vanaf de tijd dat Bertrande als veertienjarig meisje haar intrede doet, tot de uitkomst van de rechtszaak. Doordat het verhaal wordt verteld vanuit haar perspectief, krijg je goed mee hoe ze vanaf het begin van haar huwelijk denkt over haar man, maar bijvoorbeeld ook over zijn vader:

'Bertrande zag zijn gelaatstrekken, aangescherpt door het flakkerende licht van de fakkel, en op het moment dat ze zijn ernstige gezicht zag drong tot het kleine meisje door dat ze voortaan onder zijn gezag viel.'

Ondanks dat zijn ouders zijn overleden als Martin na al die jaren terugkeert, ziet Bertrande de blijdschap en opluchting van de overige familieleden. Eindelijk is het werkelijke hoofd van het gezin weer terug, waarna een tijd van economische voorspoed aanbreekt op de boerderij. Wanneer Bertrande begint te twijfelen aan de werkelijke identiteit van haar man, kan ze bij bijna niemand terecht, want is haar hang naar de waarheid het waard om het economische en persoonlijke welzijn van de familie te ontwrichten?

Door de veelal kinderlijke en korte zinnen schetst Lewis een krachtig beeld van het leven op het middeleeuwse Franse platteland, waarbij de positie van vrouwen duidelijk wordt. Het zijn daarom vooral de wil van Betrande en haar zoektocht naar de waarheid die in deze roman uit 1941 fier overeind blijven. Steeds weer komt bij haar de gedachte op of haar mening er wel toe doet in een patriarchale maatschappij, waarbij de vrouw zich moet schikken naar de wensen van het hoofd van het gezin. Of zoals ze deze gevangenschap zelf halverwege de roman verwoordt:

'door dat alles werd ze omgeven als door een hoge muur die onverbiddelijk was als steen en onzichtbaar als de lucht, zodat ze was gedoemd tot stilzwijgen en tot de bestendiging van een zonde die ze diep vanbinnen had leren verafschuwen.'

Lewis vergaarde naast De vrouw van Martin Guerre bekendheid met nog twee andere novelles over waargebeurde, beruchte rechtszaken, waarbij de bewijsvoering bestond uit indirect bewijs. Deze roman misstaat niet in dit rijtje, maar de grootste toegevoegde waarde is dat de auteur vier eeuwen na de rechtszaak eindelijk een stem geeft aan de belangrijkste vrouw in dit verhaal: Bertrande de Rols.