Confrontatie met Zuid-Afrikaanse geschiedenis

Schrijver Damian Barr kwam op het idee voor zijn romandebuut 'You will be safe here' door een krantenfoto van de vijftienjarige Raymond Buys. Hij kwam om het leven in een heropvoedingskamp voor jongens en de schrijver besloot contact op te nemen met zijn moeder. Dit vormde het begin van een zoektocht door het heden en verleden van het Afrikaanse land.

Een van de verhaallijnen in het verhaal gaat over Willem, die door zijn moeder en stiefvader naar een vergelijkbaar kamp wordt gestuurd, maar dit is slechts een van de vier delen waaruit de roman bestaat. Allereerst wordt je meegenomen naar het begin van de twintigste eeuw, waar de Tweede Boerenoorlog in alle hevigheid woedt. Samen met haar zoon wordt Sarah door de Engelsen opgesloten in een kamp. Zij beloven dat ze daar veilig is, maar de beschrijvingen in haar dagboek laten iets anders zien. Alle producten zijn op rantsoen en veel mensen sterven aan besmettelijke ziekten. Alleen als Sarah een document tekent waarin ze trouw zweert aan de Engelsen, gaat haar rantsoen omhoog. ‘You choose filth and hunger because it is what you are used to. If you sign now, Mrs van der Watt, you can have your old card back. Little boys cannot grow big and strong on pride alone.’

Na de rake en hardvochtige beschrijvingen uit het eerste deel is het even wennen als het verhaal plotseling wordt verplaatst naar 1976, een tijd waarin Apartheid is geïntegreerd in alle lagen van de Zuid-Afrikaanse samenleving. Je volgt het verhaal van een doodnormaal gezin: Rayna, haar dochter Irma en kleinzoon Willem. Alle personages worden voldoende uitgediept, waarin vooral wordt ingezoomd op de pesterijen waar Willem mee te maken heeft. Het meest indrukwekkend zijn de ‘alledaagse’ beschrijvingen van de Apartheid. Rayna werkt bijvoorbeeld op het treinstation waar er een aparte rij is voor blanke en zwarte inwoners. Deze scheiding is zo geïnstitutionaliseerd dat ze er erg aan moet wennen als dit onderscheid halverwege de jaren negentig plots verdwijnt.

Toch is het superioriteitsdenken van de blanke inwoners na de afschaffing van de Apartheid niet verdwenen. Dit komt tot uitdrukking in de denkbeelden van Jan, de man waarmee Irma uiteindelijk trouwt. Om zijn stiefzoon wat mondiger te maken, besluit hij om Willem in 2010 naar een opvoedingskamp te sturen. De leidinggevende generaal leidt het kamp met harde hand, iets waar vooral zachtaardige jongens als Willem moeite mee hebben. Tegelijkertijd demoniseert hij met zijn uitspraken de zwarte bevolking van Zuid-Afrika en traint hij zijn jongens om klaar te zijn voor een nieuwe strijd tussen de twee bevolkingsgroepen.

De wrijvingen tussen de verschillende inwoners van het land komen het best tot zijn recht in het eerste deel van het boek. Doordat Barr het verhaal van Sarah in dagboekvorm heeft gegoten, komen de gebeurtenissen harder aan dan in de rest van het verhaal. Daarnaast zijn de familieconnecties die alle delen met elkaar verbinden soms wat onduidelijk, waardoor het soms wat gekunsteld voelt hoe alle personages door de tijd met elkaar zijn verbonden.

De grote verdienste van 'You will be safe here' is dat de Zuid-Afrikaanse geschiedenis van de afgelopen honderd jaar onder een vergrootglas wordt gelegd. Ondanks dat de Apartheid al tientallen jaren is afgeschaft blijkt dat het veel moeilijker is om denkbeelden die eeuwenlang zijn gecultiveerd te veranderen.