‘Hoe weet je dat ik niet lieg?’ - Over: Waar, over de kunst van het (niet) weten (2024) van Wytske Versteeg

‘Hoe weet je dat ik niet lieg?’ zo luidt de eerste zin van de essaybundel Waar van Wytske Versteeg. Deze vraag karakteriseert de kern van wat waarheid is en hoe subjectief de beleving kan zijn. Versteeg, die eerder een proefschrift over ‘de manier waarop we onderhandelen over wat waar is’ schreef, combineert haar academische achtergrond met een literaire schrijfstijl in deze bundel.

De essaybundel is opgedeeld in vijf lange hoofdstukken, elk aparte essays, die beginnen met een korte inleiding. Deze structuur geeft de nodige houvast, gezien de inhoudelijke zwaarte van de essays. Versteeg behandelt op basis van het werk van invloedrijke denkers en diverse wetenschappelijke onderzoeken, vraagstukken over de wetenschap en waarheid, zoals: waarom is de wetenschap meer dan een mening? Waarom kunnen persoonlijke waarheden verschillen? En onder welke omstandigheden wordt waarheid als waar geaccepteerd?

Naast objectieve waarheden komen ook veel persoonlijke ervaringen van de schrijver naar voren. Zo beschrijft Versteeg dat ze sinds ze een hond heeft aangeschaft de wereld tijdens het uitlaten anders waarneemt. Ze ziet de vissen die zwemmen in de grachten, de kraalogen van een ratje dat zich verschuilt achter een elektriciteitskastje, de flits van een ijsvogel boven een vijver en af en toe een trage egel. Hiermee illustreert ze dat waarheid iets persoonlijks is en dat iedereen een eigen werkelijkheid heeft.

In Waar stelt Versteeg ook veel vragen, zoals ‘Wat moet een plek zijn om iemand een heel leven lang te laten boeien?’ en ‘Waarom zou je willen twijfelen aan het wereldbeeld van iemand die het met jou eens is?’ waardoor ze laat zien dat ze durft te aarzelen en zich blootstelt aan de waarneming van een ander. Hiermee nodigt ze de lezer uit om zelf na te denken en vertrouwde overtuigingen af te wegen of opnieuw te onderzoeken. In deze passages gebruikt ze vaak leenwoorden van verschillende theorieën, die overbodig zijn en afleiden van de kern van het essay. Ook geeft Versteeg echter zelden een richting aan, waardoor het lijkt alsof ze met haar essays vooral een academisch publiek wil aanspreken en niet een brede doelgroep. Dit werkt af en toe zelfs frustrerend door de enorme toestroom aan informatie, zonder dat er een helder punt wordt gemaakt. Hierdoor leest het boek regelmatig als een intellectuele worsteling zonder een directe concrete uitkomst.

Toch is het boek ook luchtig en blijkt er herkenning wanneer de kwetsbare kant van Versteeg zich toont in persoonlijke passages, zoals de veranderde blik op haar omgeving na de komst van haar hond. Ze laat dan de relatie tussen persoonlijke ervaringen en waarheid zien.

De essaybundel Waar bevat essays over waarheid en twijfel. Het werk is intellectueel een uitdaging en biedt geen simpele antwoorden, maar daagt uit om eigen overtuigingen te heroverwegen. Al met al is het een stuk waar je aan het denken wordt gezet.