Het panoramisch beeld van een ontwrichte wereld

Geert van der Kolk heeft zes maanden in Tanzania, Kenia en Oeganda rondgezworven en furieus aantekeningen gemaakt voor zijn roman De oogst is voorbij. Het werd het verhaal van de Wageningse ingenieur Andries Jordaan. Jordaan krijgt onverwacht hulp van Pippa Roberts, een Engelse dokter die een kliniek wil openen. Ze geloven dat ze samen iets goeds tot stand kunnen brengen, maar onderschatten hoe eindeloos gecompliceerd, weerbarstig en gewelddadig de Afrikaanse werkelijkheid is. Hun eigen drijfveren blijken minstens even gecompliceerd te zijn.

Dit boek gaat niet speciaal over de kommer en ellende van de Afrikaanse landschappen of over de Afrikaanse natuur, maar gaat er vooral over hoe de bewoners eeuwen geleden hun gebied bewonderenswaardig hebben doorgrond en alle mogelijkheden hebben uitgebuit of naar hun hand gezet. Want er moet worden verdiend aan de grond. Andries Jordaan is ongelukkig in z'n huwelijk en besluit te solliciteren op een functie bij een ontwikkelingsproject in Afrika.

Het begint allemaal met de aankomst van Andries Jordaan (42) in Oost-Afrika. Het ontwikkelingsproject is het plaatsje Oost Horr in Kenia, waar Andries zijn medewerking aan zal verlenen. Het is opgezet vanuit de intentie om straatarme nomaden uit de omgeving die afhankelijk zijn van internationale voedselhulp, van dienst te kunnen zijn. Door middel van een modelboerderij wil men laten zien dat landbouw meer bestaanszekerheid biedt dan rondtrekken met kuddes op zoek naar water en gras. Maar het project blijkt tot Andries' verbijstering niet zo voorspoedig te zijn verlopen als de papieren hadden vermeld. Hij ziet alleen een fundering voor de eveneens te bouwen kliniek. De kippenfokkerij bestaat alleen nog maar uit een leeg gat in de grond en aan de modelboerderij zelf zijn ze nog niet eens begonnen, maar het geld is evengoed op. Het begint dus niet zo best voor Andries. Helemaal vervelend is dat de man die hem zou inwerken de dag na Andries' aankomst naar Italië vertrekt. Mr. Jordan, zoals Andries genoemd wordt, mag het verder allemaal zelf uitzoeken. Van terugkeren naar Nederland is geen sprake, Andries is juist zijn vrouw en twee kinderen ontvlucht.

Van der Kolk doet, hoewel niet expliciet, de vraag rijzen of rijke landen niet aan ontwikkelingshulp doen om het eigen geweten te sussen met simpele liefdadigheid, om een bestaande bureaucratie in stand te houden teneinde zichzelf te verrijken. Jammer genoeg kan je bij het opmaken van een algemene balans niet per definitie alle ontwikkelingssamenwerking aan de kant zetten. Een deel van het geld verdwijnt immers in bodemloze putten. Zo werden dictators zoals Mobutu in Congo in het verleden veel te lang gesteund, omdat ze westerse belangen dienden. Belgische hulp diende in het verleden soms eerder de belangen van Belgische bedrijven dan die van de lokale bevolking.

De schrijver reikt de lezer middels zijn in een filmische trant geschreven roman een panoramisch beeld van een enorme maatschappelijke ontwrichting die de Westerse Wereld ongedaan tracht te maken. Tijdens het lezen kan de neiging onstaan om Van der Kolk vanwege zijn Amerikaanse antecedenten te vergelijken met Marnix Gijssen maar deze laatste leunt met zijn schrijfstijl meer tegen de literaire grootmeesters als Vestdijk, Perron en Couperus aan, terwijl Van der Kolk de hedendaagse taal- en uitdrukkingsvormen hanteert zonder veel syntactische variëteiten. Van der Kolk heeft het volop over het profiteren van goedkope grondstoffen en arbeidskrachten in de allerarmste landen. Om die te doen bewerkstelligen aarzelen rijke landen niet om foute regimes te installeren, om bodemprijzen te betalen en om het leefmilieu blijvende schade toe te brengen. Men is daar nog altijd niet mee gestopt. Rijke landen wassen hun handen met palmoliezeep waarvoor een heel tropisch woud is omgehakt. In een geglobaliseerde wereld is de Westerse rijkdom gelinkt aan de armoede van anderen. Het minste wat men doet is pogen die armoede te verlichten.

De oogst is voorbij is een aanrader, een leidraad voor iedere Westerse ontwikkelingswerker die zich in goed bedoelende sociale bedoelende projecten in ontwikkelingslanden willen storten.