Ouderwets drama

De kindmoeder (Nederlandstalige druk) kwam uit net nadat Ruth Rendell was gestorven. Dan is de verleiding groot een virtueel standbeeld op te trekken voor iemand die moeiteloos haar voet kon zetten naast Agatha Christie.

Je kunt immers niet genoeg respect tonen voor leven en werk van Ruth Rendell. Als persoon torste ze in Engeland een standvastige reputatie. Ze was parlementair afgevaardigde in The House of Lords, spande zich in voor een verbeterde sociale wetgeving voor kwetsbare vrouwen, maar wierp haar gewicht ook in de weegschaal toen het ging over de onafhankelijkheid van Schotland.

Journaliste van vorming, startte ze vanaf 1964 haar serie rond Chief Inspector Reginald Wexford, een Inspector Morse avant la lettre. Daar kunnen we kort over zijn: het is op het eerste gezicht niet duidelijk wat het langst is: haar bibliografie of haar palmares.

Literair mat ze zich overigens verschillende gedaantes aan. Enkele van haar stand-alones zijn juweeltjes van compacte maatschappelijke kritiek, verpakt in een intense, groeiende spanning met hier en daar een streepje humor. Zo typisch Brits, en toch herkenbaar, het gaat immers om doen en denken van gewone mensen.

De derde categorie boeken schreef ze onder het pseudoniem Barbara Vale. Deze titels, waaronder De kindmoeder, diepen de sociale recherche van de stand-alones nog uit, brachten het drama binnen de kern van een gezin. Wat we in Vlaanderen honderd jaar geleden het naturalisme noemden, met als literair icoon Cyriel Buysse.  

Met De kindmoeder  heb je 2 boeken voor 1. Het kernboek (het grote middendeel) gaat over ongewenste zwangerschap, in conflict met homoseksualiteit, geplaatst in het conservatieve Engeland van 1929. We kunnen wat dat betreft maar beter onze mond houden, want onze contreien moest je in die tijd zeker niet leren hoe je conservatief moest leven.

Maud is vijftien en wordt van huis gewezen, nadat ze zwanger blijkt. Haar broer John neemt het voor haar op en trekt haar achterna, naar Devon, het Engelse platteland. Hij vindt een baan als leraar in een plaatselijke school. Maar ook hij heeft zijn innerlijke strijd: hij heeft homoseksuele gevoelens voor zijn vriend Bertie. Voor Maud wil hij in de nieuwe omgeving doorgaan als haar man, zodat ze zich beiden sociaal kunnen indekken. Tot Bertie en John een allesbepalend conflict krijgen.

Deze intrige is de samenvatting van het boek dat Grace, een docente, die haar proefschrift afwerkt, in het tweede, meer moderne deel aan het lezen is. Het moderne deel speelt zich af in het Londen van 2011. Ook daar wonen een homoseksuele broer en zijn zus Grace harmonieus samen, totdat Andrew zijn vriend James, laat inwonen.

Je mag van Rendell/Vale wel verwachten dat de nodige parallellen worden getrokken tussen de twee delen. De familierelaties zijn zo goed als identiek. Homoseksuele partners met een zwangere vrouw als relatiewig. De auteur wil aantonen dat het maatschappelijk draagvlak er niet op verbeterd is, dat enggeestigheid van alle tijden is.  

De kindmoeder  is veel te melodramatisch, te traag en saai. Het is niet onaannemelijk dat vele lezers nochtans van zo’n intrige zullen smullen. De geheimen en schandes van 1929 zijn we echter ontgroeid, ze doen ons niets meer. Homoseksualiteit is vandaag geen issue, of het zou moeten zijn in het kader van een historisch overzicht, als non-fictie onderwerp. Als motor voor een diep gedocumenteerd sociaal drama binnen de dramatiek van een gezin, heeft het zijn tijd gehad. Dezelfde redenering gaat op voor ongewenste zwangerschappen. Onze maatschappij heeft er oplossingen voor gevonden, misschien niet altijd correct toegepast, maar de verwerking van deze problematieken zijn – sorry – niet meer van deze tijd.

Het totale gebrek aan spanning, waar het Rendell overigens niet om te doen was, maakt dat dit een non-thriller is, eerder een saaie, literaire roman. Verkeerd boek, verkeerde tijd, verkeerd onderwerp. Mogen we nog een postuum meesterwerk verwachten, Ruth, of was dit je laatste ademtocht?