Culturele ontworteling als basis voor ellende

Zo zoet als de titel klinkt, zo bitter is de realiteit voor de Turkse Servi, hoofdpersoon in Öznur Karaca’s Marsepeinen vingers. De Vlaamse auteur schrijft een debuutroman over het land waar ze is geboren. Op een minimalistische en afstandelijke manier die het verhaal recht doet en kracht meegeeft, maar halverwege ook een beetje gaat vervelen.

Servi is nog maar een tiener als ze Huseyin ontmoet met zijn stoere leren jack. Hij is precies wat een meisje op die leeftijd wil. Servi trouwt en vertrekt met haar nieuwe schoonfamilie vanuit Turkije naar België, om daar een bestaan op te bouwen. Haar halve leven al fantaseert ze over het Westerse paradijs en over de grootse dingen waarvoor ze gelooft dat ze is voorbestemd. Hoe ver blijkt de realiteit verwijderd van die voorstelling.

De Turkse migrantenfamilie leeft met elkaar in één klein huis. Alles wat de aangetrouwde meisjes die in het huis wonen doen, staat in het teken van hun schoonmoeder een tirannieke matriarch. Met haar blote handen boent Servi de was schoon. De gloednieuwe wasmachine mag ze niet aanraken. Al het geld dat ze verdient met werken in de fabriek, moet ze direct afgeven. Al snel krijgt Servi kinderen. Die slapen bij haar op de kamer. Huseyin blijkt een bullebak, en een schuinsmarcheerder. Haar kinderen, de meisjes althans, moeten feilloos gehoorzamen en gehoor geven aan de grillen van hun vader en oma en hoewel Servi een aantal vergeefse pogingen doet, voor zelfontplooiing of het opbouwen van een sociaal leven buiten de familiekring, is geen ruimte.

Ieder hoofdstuk representeert een jaar van Servi’s leven. Jaar in jaar uit maakt ze alleen maar ellende en onderdrukking mee. Direct bekruipt je de vraag: achter hoeveel voordeuren gebeurt dit? Hoeveel verborgen leed is er in ons ‘Westerse paradijs’? Hoeveel schijnbaar normale vrouwen, leven er in westerse landen in moderne slavernij? Onder het strenge regime van schoonmoeder, man, of een ander familielid? Een beangstigende gedachte. Zeker als je ziet wat die onderdrukking doet met een mens.

Servi berust in haar lot, heeft nog amper vechtlust. Niet voor haarzelf én niet voor de kinderen. Karaca heeft een afstandelijke manier van beschrijven. Nooit kom je echt bij Servi’s gedachten. Nooit doorgrond je haar werkelijk. Is dat het masker wat ze opzet om de situatie draaglijker te maken? In dat geval is het knap gedaan van de schrijfster. Een troosteloosheid overvalt de lezer, de donkerte, de grijste van het verhaal van het meisje dat wel een vrouw wordt, maar zich nooit aan het juk van haar migrantenfamilie weet te onttrekken. Maar zich ook niet meer thuis voelt in het land van haar roots. 

Die manier van schrijven schept ook op een andere manier een afstand tussen lezer en hoofdpersonage. Nooit leef je echt intens mee met het meisje, ook al voel je haar ellende wel. Als dan het ene verschrikkelijke voorval zich op het volgende blijft stapelen, lijk je wel gevoelloos te worden en dat is het moment dat het verhaal in kracht afneemt. Het ontbeert in dat opzicht contrast. Tegenover de onderdrukking en verschrikkingen staat geen lichtpuntje, geen enkel sprankje hoop en raar maar waar, dat verveelt op een gegeven moment.

Het is een klein manko aan een mooi, maar afschrikwekkend verhaal van een vrouw die altijd een meisje is gebleven. Die haar kinderen niet kan behoeden voor het verschrikkelijke ongeluk dat ook haar trof. Het laat je nadenken over de problematiek van ontworteling van je cultuur. Van migranten die vreemd zijn in hun nieuwe land, maar ook steeds verder ontvreemden van hun thuisland. Het geeft een inzicht in familierelaties en in hoeveel een mens kan verdragen, puur door emotioneel afwezig te zijn.