Een zoektocht naar betekenis

,,Is het niet ontzettend raar dat er steeds meer dode mensen bijkomen, terwijl de aarde even groot blijft, zodat er op een dag niet genoeg ruimte meer zal zijn om iedereen te begraven? (Foer, 2005:5)."

Dit is een van de vele overpeinzingen van de vroegwijze Oskar Schell die de hoofdrol speelt in Foers roman Extreem luid en ongelooflijk dichtbij. Oskar is negen jaar oud en heeft zijn vader verloren bij de aanslagen van 11 september 2001. De jongen heeft veel verdriet om de dood van zijn vader. Hij denkt na over sterven en over leven en is in therapie om met zijn verlies te leren omgaan.

Twee jaar na ‘de dag dat het gebeurde’ besluit Oskar een kijkje te nemen in de kast waar zijn vaders spullen opgeborgen liggen. In een vaas vindt hij een enveloppe met een sleutel erin, een aanwijzing! Samen met zijn vader stippelde Oskar speurtochten uit, waarbij ze op zoek gingen naar aanwijzingen. Met het vinden van de sleutel begint voor Oskar een zoektocht door de stad New York, waarbij hij veel nieuwe mensen leert kennen, maar nog belangrijker, waarin hij leert om zijn verdriet een plaatsje te geven.

Dat Foer zijn verhalen graag verpakt in zoektochten was al duidelijk bij zijn debuutroman Alles is verlicht (2002). Ook in zijn nieuwe roman gaat de hoofdpersoon op een queeste. Een queeste is een zoektocht waarbij een avontuurlijke reis wordt ondernomen waarop obstakels overwonnen moeten worden. De queeste staat symbool voor de zoektocht naar wijsheid. Deze kennis wordt verkregen door de ervaringen die de hoofdpersoon tijdens zijn speurtocht opdoet.

Oscar is op zoek naar betekenisgeving aan de dood van zijn vader. De wijsheid die hij gaandeweg opdoet is hoe hij om moet gaan met rouw.
Aan het begin van de roman is Oskar radeloos van verdriet. Foer geeft dat mooi weer door Oskars kinderlijke gedachtegang uitgebreid te beschrijven. Zijn gedachten springen van het een naar het ander en hij denkt vaak aan zijn vader en de manier waarop hij gestorven is.

Tijdens de zoektocht merk je als lezer dat Oskar op een positievere manier leert denken en dat hij beter kan relativeren. Hij ontmoet mensen die hun eigen verdriet hebben en leert dat hij niet de enige is die in het verleden iets traumatisch meegemaakt heeft. De zoektocht helpt Oskar om zijn angst voor bijvoorbeeld het openbaar vervoer te overwinnen en door te praten met andere mensen heeft hij gemerkt dat iedereen op de een of andere manier met verdriet te kampen heeft in het leven. Hierdoor leert Oskar te praten over zijn eigen verdriet en het een plaatsje te kunnen geven, al zou hij zijn vader nooit vergeten.

De roman van Foer is overigens niet alleen voor de hoofdpersonen een zoektocht. Als lezer moet je op zoek naar de betekenis van Oskars zoektocht. Niet alleen door middel van gewone tekst, maar met brieven, foto’s en plaatjes geeft Foer de lezer stukje bij beetje aanwijzingen om tot een oplossing te komen. Naar het einde van de roman vallen de puzzelstukjes op hun plaats. Als lezer begrijp je dat de zoektocht van Oskar niet alleen letterlijk een zoektocht naar de herkomst van de sleutel is, maar dat hij de zoektocht an sich en niet de oplossing nodig heeft voor de verwerking van zijn verdriet.

Extreem luid en ongelooflijk dichtbij is een sterk geschreven boek. Foer weet een zwaar thema op een luchtige manier te behandelen, doordat hij ervoor kiest om de gebeurtenissen te bezien vanuit de ogen van een kind. Hoewel Oskar slim is voor zijn leeftijd is hij redelijk naïef en dat zorgt voor grappige situaties. De schrijfstijl van Foer is komisch, waardoor het boek niet zo zwaar is als het thema doet vermoeden. Het feit dat hij niet alleen gebruikt maakt van geschreven tekst, maar ook speelt met de narratief door plaatjes en bladzijden vol met cijfers en rode strepen toe te voegen draagt hier aan bij. Je bent als lezer steeds benieuwd naar wat komen gaat.

Het is knap dat Foer zowel de hoofdpersoon als de lezer op een zoektocht stuurt die pas aan het einde van de roman opgelost wordt. Hierdoor blijft de roman tot het einde toe interessant en geeft deze ook na het lezen nog stof tot nadenken. Chapeau, of, zoals Oskar zou zeggen: “José”.