Tyfoon. Een bijzonder kunstig geslepen bergkristal

‘In de oude visserswijk veranderde nooit iets.’ Zo begint Tyfoon, de geschiedenis van drie mensen in een land dat lijkt op Vietnam. Dat onveranderlijke staat al snel op losse schroeven, want in de tweede alinea wordt het land beschreven als ‘een slapende draak’ onder wiens huid opstand broeit. Maar dat weten de drie kinderen, een meisje en twee jongens, nog niet die dobberend in een bootje over de toekomst praten. Mai, het meisje, kondigt aan dat ze later met beide jongens zal trouwen. Vinh, de ene jongen, antwoordt stellig dat dat niet kan. ‘Wie hem zag, met zijn heldere, onderzoekende ogen en zijn rusteloze energie wist dat hij geen simpele visser zou worden.’ De andere jongen, Duc, haalt glimlachend zijn schouders op. ‘Op zijn smalle gezicht lag bijna voortdurend een glimlach, die bij hem de plaats innam van woorden.’ Onverstoorbaar, met de kalme zekerheid die haar eigen is, laat Mai de jongens vervolgens beloven dat ze altijd bij elkaar zullen blijven.

Als de draak ontwaakt en opstand en revolutie vanuit het noorden over het land trekken, belanden de drie in verschillende posities in de maatschappelijke verandering. Er ontstaat steeds meer verwijdering tussen de twee mannen. Geen van beiden is visser geworden. Duc is plukker van vogelnestjes in de grotten op de eilanden en vereert de oeroude ‘Zwarte godin’. Vinh is weggetrokken om deel te nemen aan de strijd en komt na jaren terug als een belangrijk man in de nieuwe maatschappij. Hij spreekt in termen van ‘basis’, ‘bovenbouw’ en ‘vijfjarenplannen’, terwijl Duc zich in de taal van de vogels verdiept. Ze begrijpen elkaar totaal niet meer. Mai spreekt de taal van de ‘gewone’ mensen met alle alledaagsheid en wijsheid van dien.

Het perspectief en het hart van de verteller ligt vooral bij Duc. Hij draagt het drama. Zijn wereld, de wonderschone wereld van de grotten en de vogels, dreigt vernietigd te worden door mensen zoals Vinh. Ducs ontwikkeling van zachtmoedige dromer naar een wat wantrouwige ingeteerde man, is overtuigend neergezet. Van Vinh zelf zien we vooral de buitenkant. Soms ligt het perspectief ook bij Mai die in Vinhs afwezigheid met Duc getrouwd is. Zij behoudt haar kalmte en blijft, zo goed en zo kwaad als het kan, verbonden met beide mannen.

De roman is in een bijzondere stijl geschreven, helder, poëtisch, zintuiglijk, vol humor en ernst en weemoed. Sprookjesachtig zoals wanneer Duc de grot van de Zwarte Godin betreedt: ‘Die was niet groot, maar buitengewoon hoog. Vlak onder het dak bevond zich een grillig gevormd gat van misschien tien meter doorsnee. De strakblauwe lucht boven zijn hoofd spiegelde zich in het rimpelloze water om zijn voeten, en waar het zonlicht op de wanden viel, glansde de rots als gepolijst staal en fonkelden olivijnkristallen fel en groen. Aan alle kanten rezen basaltzuilen op als gigantische orgelpijpen.’
Trefzeker als het over oorlog gaat: ‘Buren die generaties lang vreedzaam naast elkaar hadden geleefd herinnerden zich oude veten. Stammenconflicten die eeuwen geleden waren bijgelegd laaiden op, aangeblazen door ambitieuze mannen met onsamenhangende ideologieën en ophitsende taal.’
Subtiel als het over gevoelens gaat, zoals wanneer Duc zijn voormalige vriend heeft opgezocht en terugkeert bij zijn vrouw en baby Vinh. Hij spreekt niet meer over Vinh, maar over ‘de voorzitter van het Volkscomité’:
‘Voor mij heeft hij afgedaan, Mai. Ik was gisteren buiten mezelf. Ik wou dat niet zo tegen je had gepraat, ik meen het, maar ik wil niet dat je nog contact met hem hebt. Je bent mijn vrouw, Mai, hierin moet je achter me staan.’
De kleine Vinh keek van de een naar de ander, alsof hij voelde dat er iets ongewoons plaatsvond. Mai streek zijn dunne haar glad. De woorden die haar op de lippen lagen hield ze binnen.’

De titel van de roman heeft betrekking op het natuurverschijnsel dat ‘de warme oceaan tyfoons verwekt bij de koude lucht.’ Ook maatschappelijk gezien raast deze storm over het land, en psychologisch gezien door de harten van de mensen. Al deze dimensies komen in het verhaal samen tot een geheel zonder dat het één moment gekunsteld wordt. Tyfoon is een zeldzaam mooi boek. Een sneeuwpanter onder de romans. Het is wonderlijk hoe je in zo’n kleine roman zoveel kunt zien van het leven op aarde. Tyfoon is een kunstig geslepen stuk bergkristal met veel facetten. Letterlijk. Je kunt nu eens van de ene kant naar binnen kijken, en je bent dichtbij de individuele mensen met hun verschillende belevingswerelden, dan weer van een andere kant, naar de overkoepelende natuur, de schitteringen van het zonlicht en de zee, naar de rol die taal in het verhaal speelt, naar het maatschappelijk leven in de kleine zeestad, en overal zijn doorkijkjes naar geschiedenis en filosofie.