Overlever

Renata Laqueur en Paul Goldschmidt ontmoeten elkaar vlak na het uitbreken van de oorlog. In 1941 geven ze elkaar het jawoord. Het geluk van het jonge stel duurt maar kort; in 1943 komen ze terecht in Bergen-Belsen.

Ondanks dat het verboden is een dagboek bij te houden, schrijft Renata regelmatig in haar schriftje. Het schrijven voelt als een daad van verzet. Het is ook een manier om even te ontsnappen aan de ellende om haar heen.

Wanneer Renata in het kamp aankomt, is ze positief gestemd, naarmate ze langer in het kamp verblijft, neemt haar stemming en gezondheid af. Haar doorzettingsvermogen en (overlevings)kracht lijkt toe te nemen. Dankzij deze twee eigenschappen redt Renata het leven van haar man.

Renata schrijft veel over:                                                                                                                 

• Haar dagelijkse bezigheden zoals het werk in de keuken en de schoenenbarak, de dagelijkse wasjes, het ontluizen en de ruilhandeltjes (organiseren van voedsel).                                                                                             
• De ellende die ze waarneemt; de overvolle barakken, de aankomst en het vertrek van kampbewoners, de afnemende kwaliteit van het eten, de slechtheid van de kampbewaarders.                                                                                             
• De lichamelijke gesteldheid van haarzelf en van Paul. Renata is enkele malen flink ziek, maar weet er telkens bovenop te komen. De gezondheid van Paul neemt, naarmate de oorlog voortduurt, sterk af. Vele malen vreest ze voor zijn leven.             
• Het gevoel van machteloosheid, uitzichtloosheid en het sprankje hoop. Ondanks de ellenlange appéls, de kou, honger, geweld en de dood houdt Renata hoop.

Hoewel ik het hele verhaal van Renata aangrijpend vond, bleven twee stukken me nog lang na. De eerste was de horror-treinreis die Renata en Paul maakte. Enkele dagen voordat het kamp bevrijd werd, werden er 2500 gevangenen in een trein gestopt. De trein leek doelloos door Duitsland te rijden. De honger, wanhoop en uitputting die Renata beschreef waren zo goed voelbaar.

Als tweede raakte de overlevingsmodus van Renata mij. Na de oorlog bleef ze voedsel en spulletjes organiseren. Eigenlijk een heel logisch gedrag. Een mens kan de knop niet zomaar omzetten.  Enkele weken geleden las ik het boek Leven na Anne Frank van Berthe Meijer. Berthe en Ischa Meijer waren kleuters in Bergen-Belsen, ook zij bleven na de oorlog in de overlevingsmodus. Berthe vertelt in haar boek over haar hamsterneigingen en haar uitpuilende megakoelkast. Ischa had enorme eetbuien. Waarom lezen we hier zo weinig over? Is het de schaamte? Is het te pijnlijk? 

Ze moest afleren wat ze zichzelf in het kamp had aangeleerd, het organiseren. Ze was een expert geworden in stelen, liegen en bedriegen. Ze was er trots op dat ze zich als dochter van goede huizen de wetten van het kamp had weten eigen te maken. Maar terug in Amsterdam kon ze niet stoppen. Ze stal alles wat er voor het grijpen lag; zeep, bestek, asbakken, hotelkussenslopen. Mijn moraal was losgeslagen vertelde ze in een interview. De tien geboden bestonden voor mij niet meer. Die hadden geen enkele waarden. Autoriteit ook niet. Volgens Paul was ze amoreel en therapie moest haar weer normaliseren. Maar de psychiater was zo onder de indruk van haar kampverhalen dat Renata zich snel afvroeg wie wie zou moeten betalen. Ze stopte met de sessies, maar door de korte therapie was ze toch volgens haarzelf weer bijna normaal geworden. (citaat uit het nawoord door Saskia Goldschmidt)

Thuisgekomen in Nederland werkt ze haar dagboek verder uit. Wanneer Loe de Jong in 1946 een oproep doet om oorlogsdagboeken in te leveren, draagt Renata haar deel bij. In 1950 besluit het stel uit elkaar te gaan, Renate vindt haar geluk in New York. Ook Paul trouwt opnieuw. In 1965 werd het dagboek van Renata voor de eerste maal gepubliceerd, door Querido. In 1979 verscheen er een Salamander pocketuitgave van het boek. Helaas was de tijd er nog niet rijp voor. Ook kreeg het boek niet de aandacht die het verdiende. Het boek raakte in de vergetelheid, maar niet bij Schrijfster Saskia Goldschmidt. Saskia is de dochter uit Pauls tweede huwelijk. Dankzij haar is het boek in april dit jaar, door uitgeverij Meulenhoff, opnieuw uitgegeven. 

Foto: De eerste versies van het boek. Net als Renata vind ik de covers ook niet bepaald aantrekkelijk om te zien. In de boekhandel zou ik ze beslist niet oppakken. Het boek van Querido ziet er zelfs angstaanjagend uit en ik heb geen idee wat de tekening op de cover voor moet stellen. De voorkant van het nieuwe boek is uitnodigend om te zien. We zien een stuk handgeschreven tekst van Renata en een foto van het kamp.

Het boek is ook als luisterboek verschenen. Het mooie is dat Saskia Goldschmidt dit boek voorleest. Hierdoor kreeg ik tijdens het luisteren op Storytel het gevoel dat Saskia mij persoonlijk het verhaal van haar vader en zijn eerste vrouw aan het vertellen was; een soort privélezing. Saskia heeft een fijne stem om naar te luisteren. Renata gaf vele jaren lezingen over haar oorlogsverleden op scholen. Ik hoop dat Saskia Renata’s werk in de toekomst voortzet; het verhaal van Bergen-Belsen moet worden doorverteld!  https://www.storytel.com/nl/nl/books/2108647-Dagboek-uit-Bergen-Belsen