Je kunt een kind wel uit de oorlog halen, maar hoe haal je de oorlog uit een kind?

Potje kaarten en een dutje
Bij het verschijnen van dit boek, drie jaar geleden, was toneelspeler, acteur en regisseur Hans Croiset 77 jaar oud. Terwijl menig leeftijdsgenoot zich vermaakt met een potje kaarten bij de ANBO, met de kleinkinderen naar de speeltuin gaat en tussen de middag een dutje doet, staat hij nog regelmatig op de planken. Voor Croiset liever een toneelschool vol studenten dan een huis vol bejaarden.
Rustig genieten van zijn pensioen is er voor Croiset nog niet bij. Sterker nog, sinds enkele jaren heeft hij er nog een carrière als schrijver bij! Lente in Praag is zijn derde roman.

Zwijgen over de oorlog
Het is 1959. Student Wouter Sternheim staat op het punt zijn ouderlijk huis te verlaten als zijn ouders met een onthulling komen. Zij blijken in werkelijkheid zijn pleegouders te zijn. Zij kunnen Wouter helaas niets over zijn achtergrond vertellen en over hun eigen verleden willen zij ook niets kwijt. Over de oorlog kan en mag in het gezin Sternheim niet worden gesproken.

Vervangingskind
Wouters pleegmoeder heeft in de oorlog haar eigen zoon verloren. Toen zij na de oorlog naar Amsterdam terugkeerde, kreeg zij in de trein een kind toevertrouwd. Dit kind werd voor haar Woutertje, haar eigen verloren kind. Op het centraal station wachtte zij op tevergeefs op haar man. Ook Wouters pleegvader stond hier te wachten op de terugkeer van zijn vrouw en zoon. Beide zochten…. en vonden elkaar. Samen bouwden zij een nieuw leven op.

Leven en toneel
Wouter voelt zich onzeker na deze onthulling. Hun leven als gezin blijkt één groot toneelstuk te zijn geweest. Hij geeft de brui aan zijn studie en belandt als figurant bij het toneel. Toneelspelen is voor Wouter een mogelijkheid de werkelijkheid te ontvluchten en hij blijkt bovendien heel talentvol te zijn. Wouter maakt naam bij het toneel en ontmoet in Praag de liefde van zijn leven, Jarmila. Net wanneer Wouter het geluk gevonden lijkt te hebben, draait zijn pleegvader door en loopt weg van huis. Wouter beseft dan wat de man voor hem betekend heeft en besluit hem samen met Jarmila achterna te reizen. Hoe dichter hij bij zijn pleegvader in de buurt komt, hoe meer zijn eigen oorlogsverleden zich voor hem openbaart.

Oorlog in een kind
Croiset laat in zijn boek duidelijk zien dat de verschrikkingen van de oorlog hun sporen achterlaten. De oorlog mag dan voorbij zijn, maar nog niet in de hoofden van de Sternheims. Elk gezinslid verwerkt het verleden ook weer op zijn/haar eigen manier. Bij het lezen van de levensgeschiedenis van Wouter moest ik denken aan de slogan van WarChild: “Je kunt een kind wel uit de oorlog halen, maar hoe haal je de oorlog uit een kind?”.
Wouters pleegouders hebben de jongen na de oorlog weliswaar liefdevol in huis opgenomen, maar het kind is verder nooit goed begeleid bij het verwerken van zijn trauma.
Door het lezen van dit boek besefte ik pas goed hoe belangrijk dit eigenlijk is.

Praagse herinneringen
Het boek is heel realistisch geschreven. Het leest alsof de schrijver het verhaal zelf meegemaakt heeft. Hoewel het boek niet autobiografisch is, heeft Croiset wel zijn herinneringen aan de oorlog en zijn ervaringen bij (hoe kan het ook anders) het toneel in het boek verwerkt. Ook zijn vele reizen vind je er in terug. In het boek zijn de studentenopstanden in Parijs en de inval van de Russen in Praag mooi in het verhaal verweven. Ook hierbij was de schrijver niet in levende lijven aanwezig. Door zijn vele bezoeken aan deze steden kon hij de gebeurtenissen wel goed plaatsen.

Uitweg voor fantasie
Toen ik Lente in Praag net uit had, gaf de schrijver heel toevallig (in mijn woonplaats) een lezing over het boek. Hier vertelde hij wat hem bewogen heeft om op zeventigjarige leeftijd met schrijven te gaan beginnen. Voor het regisseurswerk is veel fantasie vereist en door zijn jarenlange ervaring heeft de schrijver veel mensenkennis opgedaan.
De dag na een voorstelling is Croiset, zonder overweging, begonnen met schrijven. Waarschijnlijk zocht zijn grote fantasie een uitweg en heeft hij die gevonden in het schrijverschap. Ik vind zijn carrière switch zeer geslaagd en ik hoop dat deze krasse knar voorlopig nog niet van plan is om met pensioen te gaan!

Deze recensie heeft eerder op Webooks.nl gestaan.

Foto: Croiset leest voor uit zijn boek tijdens een gezellige avond in Landhuis Klein Offem in Noordwijk (27 juni 2013). 

Samen met Johanna ter Steege speelt Croiset op dit moment het stuk De vader. Een voorstelling over het leven van en het leven mét een alzheimerpatiënt.