Alweer anderhalf jaar geleden, op 31 januari 2020 werd in het OBA-theater in Amsterdam het nieuwe boek van Jan Brokken gepresenteerd: Stedevaart. In dit boek neemt Jan Brokken de lezer mee op reis naar 22 steden aan de hand van 22 markante persoonlijkheden. Tijdens de boekpresentatie stond één van die personen centraal; Erik Satie en met hem ook de stad Parijs. Ik mocht de presentatie bijwonen en heb er van genoten, wat kan Jan Brokken schitterend vertellen! Het boek heb ik meteen gekocht, maar ik kwam er nu pas aan toe om, samen met Karin, al lezende te dwalen door de 22 steden. 

'Ik heb het al vaker geschreven: door te reizen en door te lezen voeg je telkens kleine stukjes toe aan je eigen autobiografie.'
(Jan Brokken in Stedevaart)

Karin: Jan Brokken neemt ons mee op reis in tweeëntwintig korte verhalen over tweeëntwintig verschillende steden. Soms is het een reis naar het verleden en soms is het een reis die hij zelf gemaakt heeft uit bewondering voor een markante kunstenaar.

Aangevuld met anekdotes en geschiedenis vertelt Jan Brokken op een aantrekkelijke manier over de mensen die ooit eens hebben gewoond in de stad die hij bezoekt of die hij is tegengekomen toen hij door de straten van die stad aan het rondlopen was. Hij laat zien hoe architecten de omgeving van een stad hebben veranderd of waar auteurs hun boeken hebben geschreven of waar musici gespeeld hebben of hun muziekstukken hebben gecomponeerd. Alles met een geweldig oog voor detail.

Hetty: Tijdens de boekpresentatie was ik al diep onder de indruk van de manier waarop Jan Brokken ons meenam in zijn verhaal, het werd zo losjes verteld dat je bijna niet door had dat hij het voorlas, met speels gemak werden zijn eigen belevenissen verweven met het leven van Erik Satie. En dit blijft hij in het hele boek doen. Vaak is een eigen ervaring aanleiding om een verhaal te gaan vertellen. Vanuit zijn functie als journalist voor de Haagse post mocht hij heel wat bijzondere mensen in het buitenland interviewen, in Stedevaart benoemt hij de ontmoeting kort en vertelt vervolgens het verhaal van de persoon of de stad, af en toe weer even teruggaand naar zijn eigen belevenis.

Bekend en onbekend

Karin: Niet alle schrijvers, componisten en architecten waar Jan Brokken over heeft geschreven, waren bij mij bekend. Vooral de componisten niet. Toch is dit geen belemmering om van de verhalen te kunnen genieten.

Hetty: Het boek is een feestje van herkenning als er bekende namen van schilders en schrijvers voorbij komen, maar ook nieuwsgierig makend als er onbekende namen voorbij komen.

Enkele impressies   

Hetty: Soms zijn het slechts kleine dingen in de verhalen die ineens je aandacht trekken... zo las ik in De stad van Morandi dat Jan Brokken op de slotavond van het filmfestival in Bologna 'Il Cinema Ritrovato' beland is, het 'festival van de Teruggevonden Films'. Dit is een festival dat elk jaar plaatsvindt en enkele weken duurt, avond aan avond worden in de openlucht films uit de periode 1920-1970 vertoond. Hier ging bij mij een lichtje branden; mijn nichtje is dol op oude films uit de jaren '20-'30 en bezoekt elk jaar dit festival, ze had net voor corona uitbrak gevraagd of ik misschien eens met haar mee wil gaan.

                                                             Bekijk hier een korte documentaire over Morandi

Karin: Het verhaal over Kyoto, Het pad van de filosoof,  heeft veel indruk op mij gemaakt. Onvoorstelbaar toch dat het Kinkaku-ji paviljoen gebouwd is 1394 en nog steeds na al die eeuwen indrukwekkend mooi van verfijndheid aan de rand van het meer staat (door brandstichting in 1950 hebben ze de tempel moeten herbouwen, maar zonder die brandstichting had het origineel er nog steeds gestaan).

Twee citaten uit dit verhaal heb ik genoteerd:

“de natuur is een tempel en tempels brengen je terug bij de natuur”.

“Dat je alles moet aanvaarden en stromend water keert nooit naar de bron terug, een vallende bloem gaat nooit meer aan een tak vastzitten”.

Hetty: De boekbinder en Bellini (Venetië) vond ik een schitterend verhaal, alleen de eerste zin al: 

'Het was een nevelige morgen, met licht dat aan papier deed denken, aan dik, rommelig, geschept papier.'

Jan Brokken begint het verhaal met te vertellen dat hij in Venetië bij Paolo Olbi een cahier kocht, een cahier dat hij jarenlang zou blijven gebruiken voor zijn aantekeningen. Hij deelt enkele aantekeningen met de lezers en beschrijft de ambachtelijke winkel 'bottega artigiana', alsof je zo met hem mee naar binnen loopt. Deze boekhandelaar deed Jan Brokken denken aan een andere boekhandelaar die hem ooit weigerde een van de duurste exemplaren uit zijn collectie te verkopen; een catalogus van Bellini, hij was dol op het werk van Bellini en wou alles van hem zien en lezen. En zo beland je ineens van een boekhandelaar in Venetië bij Bellini...
Het is een verhaal vol schilderijen, ik heb ze allemaal opgezocht (voor zover ze al niet op de illustraties stonden), heerlijk kunst in boeken!

Karin: Berlijn (Honderden duizenden kilometers geschiedenis) viel mij wat tegen, maar dat is eigenlijk niet verbazingwekkend want Gunther Grass heeft mij (niet persoonlijk hoor) wel vaker teleurgesteld. Wat ik wel weer bijzonder vind, is dat ik een paar jaar geleden in Charlottenburg ben geweest en mij toen heb afgevraagd hoe het kon dat de huizen er zo oud uitzagen. Berlijn was immers platgebombardeerd. En nu lees ik dat een paar geïsoleerde delen ontsnapt zijn aan deze bombardementen. Dat feit was niet bekend bij mij.

Hetty: Een ander verhaal waar Jan Brokken zijn eigen verhaal in vertelt is Het laantje naar de leegte (Middelharnis), gelijk al een titel die nieuwsgierig maakt. Jan Brokken vertelt over zijn kennismaking met kunst, over dat hij hield van ingetogen en strenge schilders als Jacob van Ruysdael en Mankes:

'... allemaal Nederlanders. Die hebben de horizon als een streep leren kennen, en dan zit je al midden in het denken over vorm en perspectief.'

Tijdens een bezoek aan een tentoonstelling valt zijn oog op Het laantje van Middelharnis van Meindert Hobbema en slaat hij aan het mijmeren over de afbeelding en over de naam van de schilder.

Karin: In het verhaal Port Louis hint Jan Brokken op de brieven van zijn moeder uit Nederlands-Indië. Naar aanleiding van deze brieven heeft hij onlangs De tuinen van Buitenzorg gepubliceerd.

Hetty: Verrast was ik toen ik een verhaal tegenkwam over Italo Calvino, een schrijver die voor later dit jaar nog op mijn leesplanning staat maar van wie ik eigenlijk helemaal niets wist. Het boek is op mijn leesplanning gekomen omdat de titel mij aansprak. In Kom, ik ga je een hersenschim laten zien (Cagliari) bezoekt Jan Brokken een botanische tuin waar Calvino over geschreven heeft in De onzichtbare steden en waar de moeder van Calvino directrice van was geweest. Hij vertelt over verschillende boeken van Calvino en hoe deze aan het begin van een nieuwe literaire stroming stond; het neo realisme, ook zegt hij iets over de bijzondere stijl van schrijven:

'Maar in plaats van dorre lesjes in engagement maakt Calvino van zijn opvattingen fabels en sprookjes die licht en luchtig zijn als zeepbellen.'

Karin: Tijdens zijn bezoek aan Sint-Petersburg, in Mijn eeuw, mijn beest, leert Jan Brokken hoe je als burger in de Soviet-Unie kon overleven: “nooit open en bloot je emoties of reacties laten zien, nooit luid en duidelijk je mening verkondigen want daar kunnen ze je later oppakken”. Gesprekken konden vaak heel oppervlakkig overkomen, alleen voor een goede luisteraar was de eigenlijke boodschap hoorbaar. Hier wordt in een antwoord op een vraag over emotie na het beluisteren van een symfonie het antwoord gegeven dat het applaus erg lang duurde. En op deze wijze krijgt de vragensteller via een omweg toch een antwoord op zijn vraag. Een manier van communicatie die voor ons moeilijk voor te stellen is.

Hetty: In Kasteel van het licht bezoekt Jan Brokken Ainars Roze in Riga, met hem sprak hij vier jaar eerder vele dagen toen hij besloten had om de geschiedenis van zijn familie op te tekenen in Baltische zielen. En dit is slechts één van de vele verwijzingen naar andere boeken (synchroniciteit: Vadere en zonen van Toergenjev kwam voorbij en dat boek zou ik na Stedevaart gaan lezen),  schrijvers (Dostojevski komt regelmatig voorbij), schilders (Rothko wordt in meerdere verhalen genoemd), films (Brieven aan Sofia en Werk ohne autor)en componisten dit deze verhalenbundel zo boeiend maken. Al lezende wordt je nieuwsgierig zoekt de schilderijen op die je niet kent, luistert stukjes van muziekstukken die genoemd worden en voegt wat boeken toe aan je WIL-lijst.... je belandt van het ene in het andere interessante feit.

Bekijk hier de opera Lucia di Lammermoor genoemd in het verhaal De dood van Donizetti (Bergamo).

Bevindingen

Karin: 

Na het lezen van een beschrijving van dit boek had ik zin om mee te reizen met Jan Brokken langs de steden waarover hij schrijft. Ik heb het gezien als een vakantie. Een georganiseerde reis met de auteur als gids. De prettige schrijfstijl, de foto’s die zijn afgebeeld bij de verhalen, maken dit een boek dat ik met veel plezier gelezen heb en waarvan ik in de toekomst zeker een aantal verhalen zal herlezen.

 Ik heb het boek vijf sterren gegeven.

Hetty: Het was heerlijk om aan de hand van de verhalen van Jan Brokken op reis te gaan. Ik hou van zijn manier van schrijven, gewoon losjes associërend van het ene onderwerp over gaan naar het andere en weer terug, dat vind ik echt zo knap gedaan. Hij weet je interesse te wekken in andere boeken, in kunst en zelfs in klassieke muziek (iets waar ik geen verstand van heb). Na het lezen van Stedevaart is mijn WIL-lijst weer wat langer geworden... en daar zijn ook de nog niet gelezen boeken van Jan Brokken zeker bij gekomen!

Ik gaf het boek 4 sterren.