Beck – Maj Sjöwall & Per Wahlöö
Beck – Maj Sjöwall & Per Wahlöö
De start van wat bedoeld is als een maandelijks terugkerend onderwerp: Thrillerserie in de kijker. Er zijn inmiddels veel thrillerseries, maar er kan er maar één in aanmerking komen om mee te starten: inspecteur (later commissaris) Martin Beck.
De auteurs
De journalisten Maj Sjöwall (1935 - ) en Per Wahlöö (1926 – 1975) ontmoetten elkaar bij een uitgeverij in 1961. Cupido deed zijn ding en het tweetal werd een stel. Al vrij snel besloten zij om een thrillerserie van tien delen te schrijven. Een bekend citaat van Per Wahlöö laat geen ruimte voor misverstanden over hun bedoelingen:
“de misdaadroman gebruiken als een scalpel om de buik van de ideologisch verpauperde en moreel discutabele zogenaamde welvaartstaat van de bourgeoisie open te snijden.”
Beiden waren overtuigde marxisten. De sociaal-democratische welvaartstaat die Zweden was in de zestiger jaren was in hun ogen niet goed genoeg: intolerantie, vreemdelingenhaat en personele problemen bij de politie waren hen een doorn in het oog. Via de geplande serie wilden zij deze misstanden aan de kaak stellen. Dat zij daarmee de Zweedse samenleving een spiegel voorhielden en het zichzelf daarmee moeilijk maakten namen ze op de koop toe.
Toch werd de serie al snel een succes. Markante hoofdpersonen van wie niet alleen de superioriteit maar ook de zwakkere kanten aan bod kwamen, goed uitgewerkte verhalen, een hardere en realistischere toonzetting als nieuwigheid en sterke research stonden aan de wieg van een populariteit die tot op de dag van vandaag voortduurt. Misschien hadden zij ook wel de tijd mee, de jaren zestig was een decennium van grote veranderingen.
De reeks is in 1975 afgerond. Vlak daarna overleed Per Wahlöö. Maj Sjöwall heeft daarna weinig meer geschreven doch haar samenwerking met Tomas Ross mag niet onvermeld blijven; in 1990 verscheen hun enige gezamenlijke thriller De vrouw die op Greta Garbo leek.
Het belang voor het genre
Dat is niet genoeg op waarde te schatten. Qua toonzetting weken zij al af van wat tot dan toe gebruikelijk was, hun aanvankelijk nog wat verhulde doch gaandeweg steeds explicietere maatschappijkritiek was nieuw voor het genre. Maar ook: met hun hoofdpersonen met schaduwzijden, met een gemankeerd gevoelsleven en allerlei andere rafelrandjes weken zij af van de gebaande paden.
Zij hebben daarmee de toon gezet en de weg geplaveid voor inmiddels vele navolgers. Er zijn sindsdien heel wat tiendelige series verschenen met in de hoofdrol veelal personen met een tobberig karakter, een moeizaam of gewoon mislukt privéleven die desondanks wel bovengemiddeld goed presteren.
Het is mede aan hen te danken dat Nordic noir een subgenre is geworden dat een groot lezerspubliek aanspreekt.
De boeken
Aanvankelijk waren de boeken nog vrij traditioneel en weken zij niet erg af van wat voordien gangbaar was. Gaandeweg wierpen de auteurs de schroom van zich af en kregen de boeken een sfeer die de bedoelingen van de auteurs steeds openlijker en explicieter weergaf.
- De vrouw in het Götakanaal (Roseanna, 1965).
- De man die in rook opging (Mannen som gick upp i rök, 1966)
- De man op het balkon (Mannen på balkongen, 1967)
- De lachende politieman (Den skrattande polisen, 1968)
- De brandweerauto die verdween (Brandbilen som försvann, 1969)
- De man die even wilde afrekenen (Polis, polis, potatismos!, 1970)
- De verschrikkelijke man uit Säffle (Den vedervärdige mannen från Säffle, 1971)
- De gesloten kamer (Det slutna rummet, 1972)
- De politiemoordenaar (Polismördaren, 1974)
- De terroristen (Terroristerna, 1975)
De delen van de reeks kunnen prima los worden gelezen, maar gezien de ontwikkeling van de personages, de ontwikkeling van het schrijverschap, het af en toe teruggrijpen naar gebeurtenissen uit voorgaande boeken en enkele running gags is het zeer aan te bevelen de volgorde aan te houden.
De belangrijkste personages
Zonder anderen tekort te doen wordt de reeks gedragen door twee hoofdpersonen.
Martin Beck
Een nuchtere antiheld die stoïcijns zijn eigen gang gaat. Een rationeel mens, een goede luisteraar die in zijn analyses de plank zelden misslaat. Beslissingen van meerderen lijkt hij te accepteren om vervolgens gewoon zijn eigen weg te bewandelen. Door zijn successen komt hij daarmee altijd weg.
Maar ook: een tobber die slecht slaapt en maagklachten heeft. Min of meer een rolmodel voor vele navolgers van deze reeks.
Gunvald Larsson
Een niet bepaald doorsnee agent. Welgesteld, gekleed in maatpakken, voorheen officier op koopvaardijschepen. Houdt niet van halve maatregelen en verkent en overschrijdt geregeld de grenzen van wat kan en mag. Zorgt op zijn manier wel vaak voor doorbraken. Hij krijgt gaandeweg de reeks een steeds prominentere rol.
De bloggers over deze serie.
Greet
In 2008 ging ik voor de allereerste keer op reis naar Zweden, naar Stockholm meer bepaald. Ik had toen net het tweede jaar avondschool Zweeds achter de rug, dus echt vlot boeken lezen zat er nog niet in. Toch heb ik mij toen een eerste keer laten gaan en een paar pockets gekocht, met als absoluut koopje van het jaar de volledige serie rond Martin Beck. 10 pockets, aangevuld met een dun extra boekje, in een verzamelbox voor slechts 149 SEK (een goeie 15 Euro). Helaas nogal kleine lettertjes en best moeilijk taalgebruik (vond ik toen in elk geval, zeer waarschijnlijk is het Zweeds wat gedateerd), boeken dus een mooi plaatsje gegeven in de boekenkast en een beetje vergeten ... Het voorbije jaar werd ik echter meermaals attent gemaakt op Sjöwall & Wahlöö en ik vind dit 'gat in mijn cultuur' echt niet kunnen, en dus heb ik mezelf een extra challenge voor 2017 opgelegd : ik wil alle boeken van deze pioniers voor het eind van het jaar gelezen hebben. Voilà.
Nathalie
Toen ik jonger was, heb ik inderdaad de hele reeks gelezen (in het Nl) behalve de laatste drie die ik er in 2015 eens doorjoeg, nl De gesloten kamer, De politiemoordenaar en De terroristen (in het Zweeds). Hoewel ik me niet meer zoveel van die eerste boeken herinner, heb ik er zeker van genoten en zijn het klassiekers in het detectivegenre geworden. Ik heb ook zo goed als alle seizoenen van de tv-serie rond Inspecteur Beck gezien trouwens, die vooral op de personages verder bouwden en het kader van de boeken verlieten doordat de serie zich afspeelde in de jaren '90 ipv een aantal decennia vroeger zoals in de boeken. Overigens met de uitstekende Zweedse klasse-acteur Peter Haber als Beck, en de ook heel populaire Zweedse acteur Michael Perssbrandt als zijn sidekick Gunvald Larsson. Ik ben wel niet 100% zeker of ik helemaal mee ben met de laatst gemaakte seizoenen... Nog eens opzoeken dus!
Sigried
Ik heb enkel de tv-serie gezien en dan vind ik het moeilijk om nadien de boeken nog te lezen (heb ik altijd, dus niet enkel bij deze serie). De serie heb ik wel erg graag bekeken, ik herinner me spannende afleveringen die niet té griezelig waren.
Jan
Ik heb de gehele serie in volgorde gelezen tussen april 2013 en februari 2014. Gemiddeld genomen vond ik de gehele reeks erg goed, met enkele uitschieters naar boven. Mijn favoriet is De lachende politieman. Wat mij opviel is dat de serie niet gedateerd overkomt ondanks dat deel één inmiddels ruim vijftig jaar oud is. Natuurlijk heeft de wereld zich ontwikkeld en moeten zij het doen zonder de moderne snufjes van nu, doch in dit geval is dat eerder een voordeel dan een gemis.
Nadien heb ik de 26-delige filmreeks bekeken die zeker ook de moeite waard is, hoewel deze zich vooral in een latere periode afspeelde en niet zozeer qua plots doch vooral qua hoofdpersonen losjes op de boeken is gebaseerd. (NB: Beck werd gespeeld door Peter Haber, die ook een prachtige schurkenrol speelde in de verfilming van Mannen die vrouwen haten, Gunvald Larsson werd gespeeld door Mikael Persbrandt, die grappig genoeg zijn carrière begon als balletdanser)
Ik beschouw deze auteurs als de pioniers van het (vooral) Scandinavische thrillergenre en deze reeks is eigenlijk verplichte kost voor liefhebbers van het genre.
Verantwoording
Uiteraard is voorgaande niet zelf verzonnen en heb ik delen gebaseerd op andere bronnen. Ik heb er wel naar gestreefd een en ander zoveel mogelijk in eigen bewoordingen neer te zetten en er een “eigen” verhaal van te maken. Mochten er mensen zijn die (delen van) hun tekst hierin terugzien: beschouw dat dan vooral als een eerbetoon aan jullie inspirerende werk.
De voornaamste bronnen:
Wikipedia
Krimicouch
Artikel in Trouw van Gerwin van de Werf
Het blog van Ine Jacet
Een artikel op Hebban van Robert van der Meiren
