Het in 2017 in Duitsland verschenen Niemand ist bei den Kälbern, onlangs vertaald met als titel Er is niemand bij de kalveren is een debuut van Alina Herbing dat in Duitsland één van de meest besproken debuten van het jaar was. Het werd genomineerd voor diverse prijzen en in de pers door Der Spiegel een van de belangrijkste debuten van het jaar genoemd. Sigried en Helena raakten nieuwsgierig en lazen allebei dit boek.

Korte inhoud

Het boek speelt zich af in een dorpje in Noord-Duitsland, op het desolate platteland van de voormalige DDR. Hoofdpersoon Christin woont met haar vriend Jan, diens vader en zijn nieuwe zwangere vriendin op een boerderij. Ze is midden twintig, heeft geen opleiding en geen eigen geld. Ze helpt mee op de boerderij, maar droomt van hoge hakken, de grote stad en een kantoorbaan. Vanwege de dalende melkprijzen is het een zwaar leven, maar voor Jan is het familiebedrijf het allerbelangrijkste in zijn leven. Christin zou echter aan haar leven willen ontvluchten; dezelfde vrienden op steeds dezelfde dorpsfeesten en de zorg voor haar aan alcohol verslaafde vader benauwen haar steeds meer. Ze denkt een vluchtroute te hebben gevonden wanneer ze windmolentechnicus Klaus ontmoet.

H: Ik ben aangenaam verrast door het boek, alhoewel het een ander boek bleek te zijn dan ik had gedacht. Op grond van de achterflap had ik bijvoorbeeld de hele verhaallijn rondom Klaus anders ingeschat dan die in werkelijkheid was en zo waren er nog wel wat zaken die anders waren dan ik had gedacht. Begrijp me goed, dat vind ik ook wel fijn, om in literaire werken op het verkeerde been gezet te worden.

Wat waren jouw verwachtingen van het boek voordat je het las?

S: Ik verwachtte een eerder typische bildungsroman, eerder aan de lichte kant. De laarzen op de cover gaven natuurlijk weinig prijs, maar op een of andere manier dacht ik daardoor dat er een zekere vrolijkheid of humor in het boek zou zitten. Het sarcasme op de eerste bladzijden leek dit te beamen, waardoor ik niet voorbereid was op de wanhoop en desolate atmosfeer die steeds meer het verhaal indringen. Dat ik op het verkeerde been gezet werd, vind ik positief. Het maakte het verhaal interessant, net op het moment dat ik me aan het hoofdpersonage begon te ergeren. Voor een debutant is het een gewaagde keuze, maar ze komt er mee weg. 

Wat is jouw algemene leeservaring? In welke zin was jouw eindoordeel anders dan je op voorhand had ingeschat? 

H: Dat herken ik wel, wat jij schrijft, dat je het boek lichter en luchtiger had ingeschat, en ook dat ik tegen het eind steeds meer afstand en minder sympathie ten opzichte van Christin voelde als lezer, vooral nadat ze voor de tweede keer met Klaus in die schuur had afgesproken. Die keuze kon ik moeilijk plaatsen, gezien wat er eerder daar gebeurd was. Ik was aan het begin van het boek enthousiaster erover dan aan het einde. De hele setting vond ik veelbelovend, maar de richting die het boek later nam vond ik toch een tikkeltje teleurstellend eigenlijk.

In hoeverre vind jij wat op de achterkant staat “Jonge boerin zoekt uitweg” een samenvatting van waar het in het boek over gaat?

S: Ik vind de tekst op de achterflap behoorlijk misleidend. Het gaat volledig voorbij aan de rauwheid van het boek. Het is duidelijk dat Christin ontevreden is met haar situatie, maar volgens mij zoekt ze niet echt naar een uitweg, toch niet op een actieve manier. Dat is ook precies wat me in het begin irriteerde, ze leek vooral te klagen maar ondernam geen constructieve pogingen om haar ongenoegen op te lossen. Met haar laarzen vol modder en kleren die stinken naar de koeien probeert ze zich met nagellak en make-up op te tutten, maar verder dan wat geflirt met een toevallige voorbijganger gaan haar plannen om te ontsnappen aan de leegte van elke dag niet.

Mijn gevoel was dus omgekeerd dan het jouwe: in het begin vond ik het allemaal maar gewoontjes en zelfs wat saai, maar eens ik in de sfeer meeging kwam ik er niet meer uit los. Zo vond ik dat de verwijzing naar insecten en dode dieren erg sterk omdat het de wanhopige sfeer nog meer benadrukt (eenzelfde ingreep vond ik trouwens terug in Zomervacht van Jaap Robben, waar wespen ook die rol spelen). Ik was dus eerder onder de indruk van de sfeerschepping en het taalgebruik dan echt van het verhaal zelf. Opmerkelijk is wel het gebruik van een aantal vreemde woorden die herhaaldelijk terug komen, zoals meuren, de bats en kärcheren.

Zijn dat woorden die in Nederland vaak gebruikt worden, of zou het een te letterlijke vertaling uit het Duits zijn? Wat vond jij van de schrijfstijl en het ritme?

H: Volgens mij moet het te maken hebben met een (te?) letterlijke vertaling uit het Duits; het woord meuren ken ik wel, maar de andere woorden ken ik evenmin. Het zou ook kunnen dat ik te weinig agrarische achtergrond heb om de woorden te kennen overigens. Op zich houd ik er wel van wanneer schrijvers zich ‘nieuwe woorden’ permitteren. Een woord als verhakselen wordt door mijn spellingcheck niet herkend, maar ik vind het wel prachtig en beeldend, evenals dat kärcheren. Het zijn werkwoorden die een activiteit in één woord toch in essentie neerzetten; poëtisch kun je het denk ik niet noemen, maar ik vond het wel mooi gevonden.

Die dode dieren vond ik ook wel erg opvallend, ook in die zin dat er allerlei verminkingen zijn opgetreden. Voor mij benadrukt het de dreigende sfeer, is het een verwijzing naar het personage van Christin en zie ik er wellicht ook een vooruitwijzing in naar hoe het met Christin verder zal gaan, omdat het boek een open einde heeft.

Qua ritme vond ik het opmerkelijk dat er zo’n contrast zat tussen snelheid en traagheid in de vertelling. De gebeurtenissen op de boerderij zijn eigenlijk allemaal wat saai en eentonig voor Christin, zodra ze de boerderij verlaat volgen de gebeurtenissen elkaar plotseling razendsnel op en gebeuren er plotseling allerlei onverwachte dingen, in de ogen van Christin, maar ook in die van de lezer. De manier waarop Klaus zich ontwikkelt had ik bijvoorbeeld niet aan zien komen en vond ik schokkend en het feit dat Christin toch opnieuw met hem afspreekt vond ik misschien nog wel schokkender.

Het boek begint met een citaat uit Madame Bovary van Gustave Flaubert: “Over de grote weg dreef de wind slierten stof voort.” Qua sfeer herkende ik zelf wel een aantal zaken uit deze prachtige oude roman, waarin de vrouwelijke hoofdpersoon haar eenzame leven op het platteland zo benauwend vindt worden, dat ze een manier zoekt (en vindt) om eraan te ontsnappen.

Las jij deze roman van Flaubert al eens en zie jij ook parallellen?

S: Ik had niet meer stilgestaan bij het citaat, maar nu je dit zo verwoordt, klopt de vergelijking volgens mij wel. Er is eenzelfde gevoel van verveling en apathie, die op elke manier doorbroken moet worden. Zowel Emma als Christin hebben een onrealistisch ideaalbeeld van hoe een perfecte relatie moet zijn, en beide missen ze vooral spanning in hun leven. In de onbeholpen desinteresse van hun partners zie ik ook wel een gelijkenis.

De titel past bij het boerenleven, maar verder zie ik weinig relevantie. Wat vind jij?

H: Ik worstel een beetje met de titel. Er wordt in het boek een paar keer op gezinspeeld dat er ‘niemand bij de kalveren is’, en dan gaat er iemand naar die dieren toe en die maakt dan met melkpoeder (waarom? Er zijn toch melkkoeien?) melk klaar voor die beesten. Het schijnt fysiek ook een zware klus te zijn, want het lukt Christin soms bijna niet om de emmers op te tillen. Zelf dacht ik overeenkomsten te zien tussen Christin en de kalveren, omdat zowel Christin als de kalveren gescheiden leven van hun moeder, waardoor ik me al lezend steeds afvroeg of Christin zich anders zou hebben ontwikkeld wanneer ze niet alleen door haar vader was opgevoed?

Hoe zie jij dat?

S: Ik begreep de hele procedure van het voeden ook niet, maar ik weet bijna niets over het boerenleven, dus op zich stoorde me het niet. Dat de vader van Christin het duidelijk een klus vindt om zijn dochter op te voeden, kan wel in verband gebracht worden met de weerstand die zij zelf voelt om voor de dieren te zorgen. Er is niemand die de jeugd van het dorp aanstuurt, die hen begeleid in het volwassen worden. In dat opzicht hebben de kalveren het wel beter getroffen, misschien.

Eindconclusie

S: Alina Herbing schetst een uitermate pessimistisch beeld van het boerenleven. De teloorgang is compleet, elk vleugje hoop wordt bladzijde per bladzijde weggerukt. Er is niemand bij de kalveren is een boek dat niet iedereen zal smaken, daarvoor is het te pessimistisch en doordringend. Ik hield er echter wel van, en vond het een krachtige leeservaring. ****

H: Herbing schrijft in een stijl waarin de lezer meegezogen wordt; het taalgebruik is bijzonder beeldend en er gebeuren genoeg onverwachte zaken om de spanning er goed in te houden. Verwacht bij het lezen van dit boek geen coming-of-age verhaal in een pastorale setting; de dood is op iedere bladzijde aanwezig, waardoor er een wat unheimische sfeer ontstaat. Intrigerend is het boek zeer zeker, en niet alleen vanwege de titel. Een zeer interessant debuut dat terecht aandacht verdient! ****