Ferdinand Lankamp (1989) is historicus en was tweeëneenhalf jaar actief als redacteur van het culturele online magazine De Optimist. Daarnaast publiceerde hij in onder andere Mare, Kluger Hans en deFusie. Zijn debuutroman Uiterste dagen verscheen begin 2019 bij uitgeverij Atlas Contact en maakte clubleden Harriët, Anne en Ine nieuwsgierig genoeg om zich te wagen aan een buddyread.

In Uiterste dagen schrijft een jonge historicus het verhaal van zijn overgrootvader, de Finse Edvard. Edvard heeft een boerderij op het Finse platteland en krijgt in 1940 het verzoek om zijn land te dienen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Edvard besluit zijn beste en dierbaarste paard te begeleiden naar het front. De historicus onderzoekt naast zijn familiegeschiedenis echter ook de vraag hoe deze geschiedenis verteld moet worden. In verhalen over vroeger zijn de historische feiten en fictieve verzinsels namelijk vaak nauw met elkaar verweven of amper van elkaar te onderscheiden.

Finland

Ine: Het boek begint heel sterk. De sfeerschepping aan de hand van het weer en de omgeving is erg goed gelukt. We maken ook meteen kennis met het hoofdpersonage, de Finse boer Edvard. Dit eerste deel heeft een heel interessant onderwerp. De geschiedenis van Finland sinds het begin van de vorige eeuw is hier in de Lage Landen niet erg bekend. Het is goed om er wat meer over te lezen. Het is wel jammer dat hierover niet nog wat meer wordt uitgeweid.

Anne: De geschiedenis van de Zweedstalige gemeenschap in Finland in de Tweede Wereldoorlog is een nogal specifieke, hoewel natuurlijk ook de grotere geschiedenis van de oorlog en het land daarmee een plek krijgen in de roman. Het verhaal van de overgrootvader, waarin geweld en de oorlog een grote rol spelen zal niet elke lezer aanspreken.

Harriët: De meeste personages zijn veteranen uit de Finse burgeroorlog van 1918, een periode in de Finse geschiedenis die zeer gewelddadig moet zijn geweest. Het geweld, waar ook Edvard getuige van is geweest en misschien ook wel aan deelgenomen heeft, speelt nog steeds een rol. Niet elke veteraan heeft die tijd goed achter zich kunnen laten. De vraag duikt op wanneer en of geweld te rechtvaardigen is. Daarin zit een diepere laag in het verhaal.

Opbouw & Schrijfstijl

Harriët: Het verhaal over Edvard wordt onderbroken door een soort raamvertelling over de schrijver zelf waarin hij voor zichzelf achterhaalt waarom hij dit verhaal wil schrijven en hoe hij om moet gaan met het gebrek aan feiten en de hoeveelheid fictie.

“Juist het ontbreken van een al te geraffineerd plot, juist het verwerpen van opzichtige kunstgrepen en verbloemingen, maken dat een verhaal een weerspiegeling wordt van de menselijke ervaring en daarmee misschien overtuigender – want wiens leven ontvouwt zich als het uitgekiende plot van een verhaal of een roman?”

Dat ontbreken van een al te geraffineerd plot gaat ook op voor het verhaal over Edvard. Zijn verhaal komt wat moeizaam op gang, wat met name veroorzaakt wordt door de lange en wat ingewikkelde zinsconstructies.

Ine: Wat na het eerste hoofdstuk kwam, was een verrassing. Na ‘1940’ kwam ‘later’, dat we wel min of meer als nu kunnen beschouwen. De tijdsprong was boeiend, we kregen er meteen een verteller en een nieuw hoofdpersonage bij. Een jonge man blijkt op zoek te gaan naar zijn eigen geschiedenis. Soms komen die stukjes een beetje storend over. Net als de lezer opgaat in het Finse verhaal, wordt dat onderbroken door serieuze uitweidingen over het schrijven zelf, over de charme van het ontbreken van een plot in een boek of over het al dan niet kunnen schrijven van een familiegeschiedenis.

Feit & Fictie

Anne: Feit en fictie lopen door elkaar in het verhaal van Lankamp. Interessant aan de roman zijn vooral de passages die zich ‘Later’ afspelen. Hierin reflecteert de historicus op een metaniveau op zijn eigen verhaal en schrijfproces. Zo legt hij uit hoe hij tot zijn verhaal gekomen is (de feiten en het onderzoek worden verantwoord) en is zich daarbij wel degelijk bewust van het feit dat er zaken vanuit zijn eigen verbeelding zijn toegevoegd om tot een geschiedenis te komen.

Ine: Het verhaal van Edvard vormt het fictieve romangedeelte. De stukjes ‘later’ worden voorgesteld als non-fictie. Dit zijn ze niet, want er is een fictieve verteller aan het woord en niet de auteur. Lankamp speelt een interessant spel met zijn lezers, want door de fictieve verteller aan het woord te laten in de schijnbaar non-fictieve delen, weet de lezer ook daar niet wat feit is en wat fictie. Nog interessanter wordt het allemaal wanneer uit het dankwoord blijkt dat de auteur zelf ook een familieband heeft met Finland. Weer moeten we ons afvragen wat feit is en wat fictie. Zijn de verteller en auteur één? Of sloop ook daar veel fantasie in het boek?

Geschiedschrijving

Ine: Het zijn de schijnbaar non-fictieve stukjes die het boek interessant maken. Ik denk met name aan een van de vragen die verteller voor zichzelf probeert te beantwoorden. Mag je een fictief verhaal verzinnen over mensen die echt hebben bestaan? Dit is een heel erg hedendaags onderwerp. Het lijkt een kleine trend in boekenland om in romans historische of bestaande figuren op te nemen, maar om in het midden te laten of wat erover te lezen valt op waarheid berust of verzonnen is, omdat het steevast een combinatie van beiden is.

Anne: De historicus kent de verhalen over Edvard van hun dochter, zijn oma. Maar de overlevering is incompleet en daarom door de schrijver van het verhaal noodgedwongen zelf aangevuld.

“[…], en ik maakte mezelf gretig wijs dat ik afstamde van een oorlogsheld die zijn land hoogstpersoonlijk tot twee keer toe van de communisten had gered.”

Hoe de personages door de tijd heen zijn ontstaan en waarom zij doen wat zij doen wordt bekeken in de roman, evenals de geschiedenis van de historicus zelf. De geschiedenis van het Leiden waarin hij opgroeit, de werkstukken en verhalen die hebben geleid tot de interesse in geschiedenis en voor de eigen familiegeschiedenis. Elk voorwerp draagt een eigen verhaal met zich mee, dat door een reconstructie van de feiten in combinatie met de nodige fantasie altijd een interessante boodschap meedraagt.

Eindoordeel

Harriët: Als het verhaal uiteindelijk ‘gesetteld’ is volgt een boeiend verhaal over een periode in de geschiedenis die voor veel mensen niet zo bekend is. Uiterste dagen levert uiteindelijk twee verhalen op die elkaar in het boek afwisselen. De afwisseling is niet storend tijdens het lezen, echter het ontneemt de lezer wel de mogelijkheid om zelf te ontdekken wat de opzet van het verhaal van Edvard is. Dit wordt al uitgelegd door de schrijver zelf. (***)

Ine: Ondanks de interessante onderwerpen en de uitdagende structuur werd ik niet echt enthousiast van het boek. Het bevat zeker mooie stukken, maar het boek zelf las niet zo vlot. Misschien komt het doordat de auteur contrast aan wilde brengen tussen de twee delen, maar voor mij is het verschil wat te groot tussen het beschrijvende romangedeelte en het beschouwende schijnbaar non-fictieve gedeelte. Tussen elk hoofdstuk ontstond op die manier een soort breuk. Ik denk wel dat we nog mooie verhalen, al dan niet plotloos, mogen verwachten van Lankamp, maar in dit boek heeft het nadenkende hoofd het buikgevoel wat te veel willen overtroeven. (***)

Anne: In het begin is Uiterste dagen even wennen voor de lezer, de zinsbouw lijkt onnodig ingewikkeld en leest daardoor moeilijk door, maar na een paar pagina’s is dat bezwaar te verwaarlozen. Edvard is een personage waarvan de lezer al snel meer wil weten, maar vooral de reflecterende passages over geschiedschrijving en verhalen maken deze debuutroman en familiegeschiedenis de moeite waard. (***)