Wanneer je het literaire veld afschuimt en op zoek bent naar nieuwe stemmen dan kun je aangenaam verrast worden. Zo raakte ik in Antwerpen tijdens een literaire middag over Roger Van der Velde in gesprek met Erik Vlaminck. Dat is niet de eerste de beste in de literaire wereld. Lees Suikerspin en Iconen en je bent overtuigd. “Er komt een nieuwe uitgeverij en daar gaat mijn nieuwe boek verschijnen, in september. Hier heb je een visitekaartje.” Uitgeverij Weerwoord stond er op. En op de website in voorbereiding las ik dat het om een coöperatieve uitgeverij gaat die literair en onafhankelijk is en uitgeven niet alleen over wil laten aan de commerciële regels. Uitgever is Gert De Bie, leesfanaat, eigenaar van boekhandel Het Voorwoord in het Antwerpse Heist-op-den-Berg en voorheen werkend als cafébaas en journalist. Van Voorwoord naar Weerwoord? Tijd voor een gesprek met de uitgever zelf. Over keuzes maken, kleine uitgeverijen in een groot boekenvak, de band met lezers, en de zoektocht naar weerklank in woord en wereld. Ook het nieuwe boek van Erik Vlaminck, Het nachtlicht, verschijnt bij Weerwoord.

Gert De Bie

Wat was voor jou de aanleiding om uitgeverij Weerwoord op te richten?
“Als boekhandelaar en gulzig lezer valt me altijd op welke titels niet (meer) verkrijgbaar zijn of nooit vertaald werden. Uitgeven is zo altijd een optie in mijn achterhoofd geweest. Toen Erik Vlamincks uitgeverij werd overgenomen en ook de uitgeverij waar Elvis Peeters publiceerde overging in een groot concern [Uitgeverij Vrijdag ging op in Pelckmans/red.], zagen we samen een unieke opportuniteit. Al snel bleek dat naast ons wereldbeeld ook onze visie op het boekenvak overeenstemde en Weerwoord was geboren.”

Er zit natuurlijk een structuur achter Weerwoord. Kun je daar iets over vertellen?
“Weerwoord is een coöperatieve vennootschap die gesteund wordt door lezers, auteurs, bibliotheekmedewerkers, … Om onze onafhankelijkheid te garanderen, werd er bij aanvang een onafhankelijk bestuur aangesteld, met daarin onder meer Jos Geysels. In de dagelijkse werking word ik bijgestaan door een leescomité om manuscripten of mogelijke vertalingen te beoordelen.”

Elvis Peeters: “De coöperatieve vorm lijkt ons essentieel als statement en om een scherp contrast te maken met de aanpak van grote uitgeefconcerns. Wij zijn evengoed gemotiveerd coöperant van Ecopower (energievoorziening) en van De landgenoten (biolandbouw). De coöperatie als bedrijfsvorm, waarbij het niet de primaire doelstelling is om winstmaximalisatie voor externe aandeelhouders te realiseren, mag best meer aan bod komen in onze samenleving.”

Welke rol speelde literatuur in jouw leven voordat je uitgever werd?
“Sinds ik rond mijn zesde levensjaar leerde lezen, is er geen dag voorbijgegaan zonder letters voor mijn neus. Als ik bij het ontbijt geen boek bij de hand had, las ik wel de letters op de doos cornflakes. Taal is een rode draad doorheen mijn studies en beroepsleven, voorheen werkte ik als journalist en nadien opende ik Boekhandel Het Voorwoord. Als lezer ben ik altijd op zoek naar die boeken die me verrassen en mijn perspectief verruimen. Liefst met een hoekje af, ik heb een stiekeme voorkeur voor cultliteratuur.”

Wat betekent het woord ‘weerwoord’ voor jou persoonlijk?
“Weerwoord is speels: het allitereert en heeft met zijn lange klinkers een mooie klankkleur. Het duidt voor mij op de prikkelende en uitdagende kant van andere versies horen en tegengesproken worden. Niet assertief of brutaal, maar uitnodigend en zoekend.”

Welke rol willen jullie spelen in het Nederlandstalige literaire landschap?
“Weerwoord wil een klein maar significant deel van het literaire landschap inpalmen. Dat willen we doen met straffe literatuur die aandacht heeft voor de dingen die we soms vergeten te zien. Die een frisse blik werpt op de mens, zijn relaties onderling en zijn relaties tot zijn omgeving. We geven uit voor een breed publiek maar willen de grenzen van hun verwachtingen opzoeken en oprekken.”

Weerwoord lijkt bewust te kiezen voor literaire kwaliteit boven commercieel succes. Is dat een lastige afweging?
“Als je de vraag zo stelt, voelt dat heel erg lastig aan, maar we willen natuurlijk ook economisch stabiel draaien en onze auteurs stevig in de markt zetten en vertegenwoordigen. Daar mag gerust en graag commercieel succes uit volgen. Wat we niet willen is winst ten allen tijden boven mensen of inhoud stellen en het werk dat we uitgeven kiezen we ten allen tijden uitsluitend vanuit inhoudelijke gedrevenheid.”

In hoeverre spelen maatschappelijke thema’s mee in het keuzeproces van Weerwoord?
“Hoe en waarom Weerwoord gegroeid is, ligt erg dicht bij hoe ikzelf en de betrokken auteurs naar de wereld kijken. Zowel in hun oeuvre als hun dagdagelijks leven zijn Erik Vlaminck en Elvis Peeters auteurs die zich engageren en kritisch en bewust in het leven staan. Die visie zal je ook terugvinden in  de titels die Weerwoord op de markt brengt, ze mogen iets vertellen over waar we met de wereld naartoe kunnen of waar de uitdagingen liggen. Dat kan gaan van een roman over koppels die er niet in slagen te communiceren tot een blik op een gemarginaliseerd stuk van onze maatschappij of een uniek portret van een kwetsbare groep mensen.”

Erik Vlaminck (foto Jef Van Eynde)

Welke genres of soorten teksten hebben jullie voorkeur?
“Alles wat ons door elkaar schudt, zijn sporen nalaat en in ons gewoontepatroon bijt. Literatuur die wat schuurt of verrast.”

Wat kan men van jullie fonds verwachten? Wat verwachten jullie van een auteur naast het schrijven zelf? Zijn er redacteuren in dienst?
“Weerwoord maakte zichzelf bekend als ‘een uitgeverij waar boeken en mensen primeren’, dat willen we in onze dagelijkse werking waarmaken. Auteurs krijgen contractueel recht op redactie, waarvoor we samenwerken met onder meer Amber Maes, die haar sporen bij Behoud de Begeerte verdiende. Bovendien willen we hen ten allen tijde betrekken bij de eventuele verhandeling van de rechten op hun werk. We willen graag dat de band tussen uitgever en auteur een vertrouwensband is, waarin de auteur in alle vrijheid kan schrijven en de uitgever in alle vertrouwen mag ondernemen. “

Hoe belangrijk zijn vormgeving en illustratie binnen jullie uitgaven? Hoe zal men een Weerwoordboek herkennen?
“We willen van Weerwoord een uitgeverij met een smoel maken en hebben drie straffe ontwerpers in dienst om onze covers te maken. Yorick Van de Walle is een jonge kunstenaar die helemaal past bij het schurende, wat weerbarstige werk dat we willen inzetten. Hans De Cuyper van Posterlab en Sven Verhaert van Flamingo zijn dan weer gevestigde grafische stilisten die krachtig werk afleveren voor onze heruitgaven die we breder in de markt willen zetten.”

Elvis Peeters (foto Jef Van Eynde)

Wat voor band willen jullie met de lezers opbouwen? Hoe zie je dat voor je?

“Het idee van onze coöperatieve willen we graag uitdragen tot bij onze lezers. Hoewel we dat soms vergeten lijken, is economie en dé markt niet iets om te ondergaan als mens en consument maar iets om zelf te maken. We zien onze auteurs graag naar de boekhandel trekken om hun lezers te ontmoeten en willen als uitgever via sociale media ook nauw contact met hen onderhouden. Door coöperatief op te starten, opereren we vanuit een brede basis. Dat moet onze uitgeverij alle kansen geven. Daarnaast is het hard werken, zoals voor elke uitgever. Onze boeken worden mee door New Book Collective in de markt gezet en mee uitgedragen door bevriende boekhandelaars, auteurs en lezers. Zelf hopen we op termijn ook de boer op te gaan met literaire avonden en boekvoorstellingen.”

Hoe ga je in september naar buiten treden? In Vlaanderen of ook in Nederland?
“Zowel Erik Vlaminck (in september) als Elvis Peeters (in oktober) trekken graag naar de boekhandel om er hun nieuwe roman voor te stellen en in gesprek te gaan met hun lezers. Dat doen ze uiteraard in Vlaanderen, maar in Nederland willen ze evenzeer een boekhandelstournee doen.”

Kleine uitgeverijen vervullen vaak een niche- of pioniersrol in het literaire veld. Hoe zie jij de rol van Weerwoord daarin?
“Literair willen we vanuit ons bestaande profiel nieuw talent op het literaire veld loslaten en met een aantal van onze heruitgaven impact hebben. Maar evenzeer hopen we dat onze manier van ondernemen inspireert. Een inhoudelijk segment zoals literatuur heeft bestaansrecht buiten de dominante commerciële wetten. We willen aantonen dat die plek er is en dat zo’n visie ook in andere sectoren of maatschappelijke velden haalbaar is.”

Erik Vlaminck: “Het is het moment om met de voeten in de samenleving te staan. Je gaat met literatuur misschien de wereld niet veranderen. Maar op elk moment en in alle scharnieren van de wereldgeschiedenis heeft ze een stem gehad.”

Wat heeft het initiatief om met Weerwoord te beginnen teweeg gebracht in het literaire landschap en bij auteurs? 
“De respons uit het literaire landschap is hartverwarmend: we krijgen steun en aanmoedigingen uit alle hoeken en er komen nog steeds nieuwe coöperanten bij, wat ons draagvlak alleen maar verruimt.  Dat er zoveel aandacht voor ons initiatief is, vind ik geruststellend: het toont aan dat we niet de enige zijn die nood voelen aan frisse wind en verandering.“

Wat is de mooiste of meest onverwachte ervaring die jullie tot nu toe hebben gehad als uitgever?
“Dat mensen die ik persoonlijk nog nooit ontmoet heb, na één telefoontje zonder aarzelen ons initiatief steunen. Dat vertrouwen en enthousiasme, daar word ik heel erg blij van.”

Wat is het beste weerwoord dat je zelf ooit hebt ontvangen?
“Dat komt altijd opnieuw van mijn vrouw. Op elk nieuw plan of enthousiast verhaal dat ik bovenhaal –  nu ook met ‘Ik ga uitgever worden’ – zegt ze, terwijl ze meestal zelf ook druk aan het werk is, droog en lijzig: “Dat is goed, schatteke”. Waarna ze altijd opnieuw 100% mee achter mijn plannen gaat staan.”