In deze buddyread hebben we te maken met een dubbel debuut. Klaproos is het debuut van schrijfster Anne-Fleur van der Heiden (1987). Voor Ine is het haar eerste buddyread. Samen met Jan las ze dit boek. De meningen liepen wat uiteen.

Door Ine en Jan

De eerste indruk die je van een boek krijgt, is gebaseerd op de cover.

Ine: Op de cover prijkt een mooie afbeelding van een zaaddoos van een klaproos, verwijzend naar de titel van het boek. De bloem is volledig uitgebloeid. Wat overblijft, ziet er in mijn verbeelding uit als een ruimte met tralies, maar toch breed genoeg om uit te ontsnappen, zoals de bloemzaadjes al deden. Gevangen en toch vrij. Een klaproos is een heel ijle, vluchtige bloem. Pluk je er een, dan ben je er aan voor de moeite, de bloem verwelkt direct. Het zijn pioniersplanten, de eerste die groeien op een stuk onontgonnen grond. Van klaproos of papaver worden verdovingsmiddelen gemaakt, zoals opium, maar ook heroïne. En met drugs en vooral met verslaving hebben we meteen hét thema van dit boek te pakken.

Jan:  Als ik een boek oppak, kijk ik naar de cover, de achterflap en de eerste zinnen. Het boek gaat over een dochter en haar verslaafde moeder, een coming of age-roman, staat op de achterflap. Klaprozenzaden kunnen jarenlang op de grond liggen en pas beginnen te groeien als de nabije planten en struiken weg zijn, bijvoorbeeld als de grond werd omgewoeld en vervuild. Denk even aan de Eerste Wereldoorlog toen op de slagvelden in Vlaanderen klaprozen weer opkwamen. Het leverde het beroemde gedicht ‘In Flanders Fields’ van John McCrae op met de zin: “In Flanders Fields the poppies blow” . Er groeit dus een bloem op een plek die ‘dood’ leek. De eerste regels van het boek zijn daarom ook zo treffend: “Mijn moeder opent de voordeur en zingt lang-zal-ze-leven. In het trappenhuis voor de deuropening staat een dode plant.” Leven en dood komen zo samen.

Samenvatting van het verhaal

Ine: Het verhaal wordt verteld door Noor. Ze is 26 jaar, haar moeder, Jossie, is zwaar drugsverslaafd, net als haar stiefvader Las, die in het begin van het boek stervende is. We leren gaandeweg dat Noor pas sinds een paar maanden weer contact heeft met hen. Door de verslavingsproblematiek is ze op achtjarige leeftijd bij haar oma en stiefopa ingetrokken. Haar moeder en Las zien haar wel graag, maar de drugs staan vaak in de weg. De enige rots in de branding is haar opa. Op oma kan ze ook al niet rekenen, zij kampt met een alcoholprobleem. Noor zelf houdt ook wel van een glas teveel. Terloops komen we ook te weten dat de broer van Noors moeder op jonge leeftijd gestorven is aan een overdosis heroïne. Hier komen ook nog Noors moeilijke relaties met mannen bij en de onmogelijkheid van een relatie. En ook op het werk lukt het allemaal niet zo goed. Een problematiek van jewelste.

Jan: Ik wil daar graag wat op aanvullen. Toen haar moeder zwanger was van Noor, was Noor namelijk heel erg gewenst. Jossie wilde een kind, maar door allerlei omstandigheden kon ze haar niet de liefde geven die Noor zo nodig had. Door de verslaving draaien de rollen om en is het Jossie die aangewezen is op Noor: “Ik ben geen klein meisje meer, maar eerder de moeder van mijn moeder.”

De flashback-hoofdstukken die de chronologie van het boek doorbreken geven meer zicht op de achtergrond van Noor, Jossie en Las. Het verhaal begint afstandelijk, maar je wordt steeds meer meegezogen in wat ieder personage beleeft. Noor heeft een zwaar leven. Maar ze is er steeds voor haar moeder, op de gekste tijden. Dat heeft ook effect op haar eigen leven. Haar relaties gaan mis, ze krijgt uiteindelijk ontslag op haar werk. Het is als kind al moeilijk voor haar om keuzes te maken: gaat ze bij haar opa wonen, in een pleeggezin of bij haar moeder die niet voor haar kan zorgen. “Ik wil in een normaal gezin wonen. Maar ik wil bij opa blijven.” De verslaving van Las en Jossie is allesoverheersend. Ze hebben constant geld nodig om aan hun drugs te kunnen komen en doen daar alles voor. Noor zoekt steeds naar liefde en waardering.

(foto: Pixabay)

Een zware thematiek dus. Maar toch constateren Ine en Jan ‘lichtheid’.

Ine: Het vreemde is dat het een heel luchtig boek is. Een boek dat heel vlot leest, het bestaat uit korte hoofdstukjes waarmee we ons de ene keer in het heden bevinden, de andere keer in het verleden. De anekdotes zijn vaak grappig beschreven, ook al zijn ze pijnlijk. De zinnetjes zijn heel kort en eenvoudig.

Ook op een ander vlak is dit boek heel licht. Noor oordeelt noch veroordeelt, ze beschrijft. Ze vertelt wat haar is overkomen. Ze gaat niet diep in op haar gevoelens. We merken wel dat ze soms kwaad is, soms ontgoocheld, vaak vertwijfeld en down. We leiden af hoe eenzaam ze is en hoeveel pijn ze heeft, maar eigenlijk vertelt ze er nergens echt over.

Jan: Anne-Fleur schrijft helder, maar ook sober. Het verhaal voelt voor haar heel dichtbij en daardoor weet ze haar gevoelens zo over te brengen dat het de lezer raakt. De spanningsboog wordt afgewisseld met humor, het is immers niet alleen maar ellende in het leven van de hoofdpersonages. En dan zijn er nog die mooie metaforen, zoals ‘in de deuropening zag ik niet mijn moeder, maar een versie van haar waar meerdere keren bouillon van was getrokken.”

De thematiek.

Ine: Alles blijft nogal afstandelijk, behalve in één hoofdstuk, al bijna op het einde van het boek, waarin ook een anekdote over een klaproos voorkomt. In dit hoofdstuk beschrijft ze wat ze binnenin zich voelt. Ze vertelt over het onmogelijke gevecht met de generaties overspannende verslavingsproblematiek, met de dwingende aandrang die ze voelt, en over een manier van omgaan ermee. Gevangen en toch vrij. Zulke hoofdstukken hadden er wel meer in het boek mogen staan.

Jan: Het verhaal begint afstandelijk, maar je wordt steeds meer meegezogen in wat ieder personage beleeft. Noor zoekt steeds naar liefde en waardering. Andere thema’s in het boek zijn loyaliteit, groeien naar volwassenheid, durven loslaten, vergeving, keuzes maken en respect.

Ine: Het is heel moedig om dit verhaal te brengen. Er worden immers geen doekjes om gewonden in de pers: Anne-Fleur van der Heiden debuteerde met een autobiografisch boek, zij is Noor. Dat is heel knap. Hopelijk schreef ze daarmee haar harde verleden van zich af.

Jan: Het boek is opgedragen aan Laci. Dus Laci is Las. Ik ben verder gaan zoeken en kom tot het volgende. De schrijfster werd ook in Rotterdam geboren, had een stiefvader met de naam Laci, die evenals haar moeder worstelde met zijn heroïneverslaving. Anne-Fleur woonde een tijdje bij haar opa en oma en ook haar oma had problemen. Laci overleed. Noor, lees dus ook Anne-Fleur, is steeds loyaal geweest aan haar ouders. Je kunt het boek dus ook zien als een eerbetoon aan Laci en Jossie. Tegen verslaafden wordt altijd negatief aangekeken.. Maar hoe zijn ze zo geworden? Waarom nemen ze drugs? Om hun getroubleerde verleden te vergeten of om zichzelf te vernietigen? Een kernzin uit het boek is ontleend aan een column van Hanna Bervoets waarin ze het heeft over pontjunks, vrouwen die aan de pont over het IJ om geld vragen. Iedereen wendt zich van hen af. Kijken we dan niet naar een parallel bestaan. “Je zou kunnen zeggen: naar iemand die het minder goed getroffen heeft. Je zou ook kunnen zeggen: naar onszelf, onder nét iets andere omstandigheden.”

(foto: Quintalle Nix)

Wat vonden we van het boek?

Ine: Ik had het heel moeilijk om in dit boek te komen. Ik had eigenlijk het gevoel een jeugdboek te lezen - ik heb niets tegen jeugdboeken, maar dit boek wordt nergens zo aangekondigd, niet op Hebban, niet bij de uitgever. Al die korte zinnetjes, de eenvoud en het gebrek aan diepgang, dat ben ik als lezer niet gewoon. Halverwege kreeg het verhaal me dan toch te pakken en stoorde ik me iets minder aan de stijl.

In dit boek staan heel veel woorden, uitdrukkingen en afkortingen die enkel in Nederland gebruikt worden. Natuurlijk speelt het verhaal zich voornamelijk af in Rotterdam, bij druggebruikers, logisch dus dat er ook slang bij is waarmee ik niet vertrouwd ben. Ik heb vaak het woordenboek moeten openslaan. Mijn woordenschat is flink uitgebreid met woorden en termen als basen, duster, ‘opgepleurd staat netjes’, afzwemmen, matsen, tenaamstelling, basecoke, ‘moeder was koud binnen’, ‘hij ging vreemd zoals een Maleier ken zuipen’, uitgenast…  Maar soms waren dingen simpelweg storend fout - naar 'de afwas' verwijzen met 'het' bijvoorbeeld.

Het is een heel vlot geschreven boek over een pakkend levensverhaal, heel rechttoe rechtaan. Maar het is geen boek voor wie zoekt naar de ‘schone letteren’ in de literatuur.  

Jan: Ik vond het een indringend debuut van een jonge schrijfster die de durf heeft vanuit autobiografisch perspectief een roman/fictie te maken die het anekdotische ontstijgt en ons eigenlijk een spiegel voorhoudt hoe wij omgaan met verslaafden en uitgestotenen. Ik vond wel diepgang in het boek in met name de zoektocht in hoe je volwassen moet worden als er om je heen alleen maar problemen zijn en je toch loyaal blijft aan je familie en jezelf.

Ine: 3 sterren

Jan: 3 sterren