Boekenblog

Literatuur onder de loep!

Lees dit lied! Wie zingt het strijdlied* uit Heer der vliegen?

op 26 juni 2020 door Literatuur onder de loep!

Heel wat songwriters vonden hun inspiratie voor een lied in een boek, een gedicht of een toneelstuk. In deze rubriek willen we af en toe eentje onder de loep nemen. Dit keer is het de beurt aan Heer der vliegen van William Golding.

Het verhaal

De jongen met het blonde haar liet zich zakken langs de laatste meter rots en begon zich een weg te banen naar de lagune. Al had hij zijn schooltrui uitgetrokken, die nu aan zijn hand over de grond sleepte, zijn grijze overhemd kleefde aan zijn huid en zijn haar lag tegen zijn voorhoofd geplakt. Het lange in de wildernis uitgeschoren litteken omgaf hem als een stoombad. Hij klauterde ingespannen dwars over klimplanten en afgeknapte stammen, toen een vogel, een flits van rood en geel, omhoogschoot met een kreet als van een heks; en een andere kreet volgde daarop als een echo.

‘Hé!’ klonk het, ‘wacht eens even!’

(Heer der vliegen, achtste druk, De Morgen-Bibliotheek Nobelprijs Literatuur, 2002, p. 7)

Zo begint Heer der vliegen van William Golding (1911-1993). Velen kennen het verhaal allicht uit boek of film. Het gaat over een groep keurige Engelse jongens die op een onbewoond eiland terechtkomen. Ze kunnen er niet af en zijn op zichzelf aangewezen. Een van hen, Ralph, wordt door de anderen aanvaard als leider. Zijn grote prioriteit: een vuur ontsteken en dag en nacht brandend houden om zo de aandacht van mogelijke redders te vangen. Hij wordt bijgestaan door Biggie, een jongen die heel verstandig is, maar zijn uiterlijk niet mee heeft. Hij is dik en draagt een bril. Bovendien heeft hij ook nog eens astma, wat hem erg beperkt in beweeglijkheid. Jack werpt zich op als leider van een groep jagers. Er zijn wilde varkens gespot op het eiland, er is dus voedsel voorhanden. Jagen lijkt hem het allerbelangrijkste. Na verloop van tijd blijken deze prioriteiten met elkaar te botsen. Ook de jongens komen regelrecht tegenover elkaar te staan. Golding voegt hier ook nog een flinke dosis angsten, nachtmerries, vreemde gebeurtenissen en magische krachten aan toe; sterke ingrediënten voor een levendige paranoia. Dit alles leidt tot beestachtig gedrag bij de jongens, tot een oorlogsspel op leven en dood.

Iron Maiden vond inspiratie in Lord of the Flies, boek en film, voor deze song met dezelfde titel. (spoilers)

William Golding

Nobelprijswinnaar Golding schreef dit boek in 1954. Het werd zijn debuut. De man als lid van de Royal Navy had de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog meegemaakt en die vonden een weerslag in dit verhaal. In die tijd was de angst voor een nieuwe oorlog, een atoomoorlog, groot. In elk geval geeft Golding zijn pessimistische kijk weer op hoe het zou zijn indien een groep jonge jongens het alleen moet redden. In dit verhaal gaat het van kwaad naar erger. Eerst zijn er vrijheid en avontuur, daarna is er de verschrikking. Er vallen slachtoffers, de jongens zijn compleet losgeslagen.

De macht die tot dan toe gedeeld wordt, maakt plaats voor alleenheerschappij van de sterkste die het monopolie over de machtsmiddelen verwerft, het geweld. De strijd tussen twee kampen die dan volgt is er een tussen twee mentaliteiten, een ongelijke strijd tussen rede en blind geweld, tussen civiel en militair gezag, met als resultaat een totalitaire samenleving die geen pardon kent voor welke buitenstaander dan ook. (https://www.groene.nl/artikel/leviathan-op-een-zuidzee-eiland)

Is dit een realistische kijk? Daarover zijn de meningen verdeeld, het zou best wel eens kunnen dat jongeren die op een onbewoond eiland worden gedropt, prima met elkaar samenwerken. Er werd geopperd dat het boek vooral veelzeggend is over de slechte inborst van Golding. De man staat bekend als misantroop. Hij had een zwaar leven, hij leverde strijd met zijn demonen.

De man moet van gewelddadige seks hebben gehouden, kampte met alcoholproblemen en depressies, en werd heen en weer geslingerd tussen schaamte en trots. Hij noemde zichzelf ooit ‘een monster in daden, woorden en gedachten’. (...)

Golding [toont] dat beschaving, menselijke cultuur en ethiek slechts een vernislaag zijn waaronder onze primitieve instincten zitten te drummen om naar boven te komen. In extreme omstandigheden wordt de mens terug wat hij eigenlijk is: een beest. (https://www.knack.be/nieuws/boeken/william-golding-werd-precies-100-jaar-geleden-geboren/article-normal-27341.html)

In Fable vertelt Gatsby's American Dream het verhaal van Lord of the Flies.

Met Heer der vliegen wilde Golding ook reageren tegen boeken over nobele wilden en de aangeboren goedheid van de mens, zoals Robinson Crusoe van Daniël Defoe of Koraaleiland van R.M. Ballantyne.

Koraaleiland uit 1857 van R.M. Ballantyne was toen nog een jeugdboek dat iedereen kende: drie jongens weten zich na een schipbreuk goed te redden, op het eind bekeren ze zelfs de wilden op hun eiland. Golding gaf zijn twee hoofdpersonen dezelfde voornamen als in Koraaleiland, maar van die idylle is Heer der vliegen de parodie: de jongens worden zelf wilden. Ballantyne schreef zijn glorieuze verhaal op het moment dat het Britse imperium zijn hoogtijdagen beleefde, de roman was zelf weer een vervolg op Robinson Crusoe, dat begin achttiende eeuw niet minder dan een handleiding was voor een wereldrijk dat het koloniseren nog moest leren. Weer een eeuw later schreef Golding zijn vervolg toen de hele wereld in vlammen dreigde op te gaan. Einde sprookje, aan de lezer om de andere eindjes aan elkaar te knopen. (https://www.groene.nl/artikel/leviathan-op-een-zuidzee-eiland)

Het boek werd een bestseller, over de hele wereld werden zo’n 15 miljoen exemplaren verkocht, maar zeker niet onmiddellijk. Decennia later werd het boek nog steeds verboden in sommige scholen in Amerika en Canada. Maar voor miljoenen andere kinderen werd het verplichte leeskost op school. En natuurlijk zijn er in tal van literaire werken, songteksten, films en tv-series verwijzingen te vinden naar deze klassieker over macht en geweld.

Het boek werd tweemaal verfilmd: in 1963 door Peter Brook (GB) en in 1990 door Harry Hook (VS). Een tijdlang werd gedacht aan een verfilming met meisjes in plaats van jongens, maar dat project werd niet uitgevoerd. Bij een film hoort natuurlijk ook muziek. Philippe Sarde zorgde voor muziek bij de film uit 1990 met Balthazar Getty en Chris Furrh.

Een varkenskop

Heer van de vliegen’ is een letterlijke vertaling van de Bijbelse Beëlzebul, een ander naam voor Satan. Zijn priesters voorspelden de toekomst door naar zwermen vliegen te kijken. (http://over-boeken.blogspot.com/2016/04/heer-der-vliegen-william-golding.html)

Heer der vliegen is nog beter gekend onder de Engelse titel. Lord of the Flies. Wie het boek een tijd geleden las of de film lang geleden zag, moet wellicht even nadenken. Wie was die heer nu ook alweer? De angst van de jongens voor de imaginaire vijandige beesten op het eiland wordt hevig aangewakkerd als op een nacht een piloot aan een parachute op het eiland neervalt. Een paar jongens zijn getuige van het schouwspel, maar weten niet goed wat ze zien. Over één ding zijn ze zeker: er is een heel gevaarlijk beest op het eiland.

Zo gleed de gestalte de berg op met zijn voeten achter zich aan bungelend. Meter na meter, telkens opnieuw blazend, trok de bries de gestalte door de blauwe bloemen, over de keien en de rode stenen, tot hij als een zoutzak tussen de verspreide rotsen van de bergtop lag. Hier kwam de bries met vlagen, zodat de koorden van de parachute in de war raakten en slingers vormden, en de gestalte zat, met zijn gehelmde hoofd tussen zijn knieën, overeind gehouden door een ingewikkeld samenstel van draden. Als de bries waaide kwamen de koorden strak te staan en een toevallig uitgeoefende kracht hief het hoofd en borst omhoog, zodat de gestalte over de kruin van de berg leek te turen. En elke keer als de wind ging liggen, verslapten de draden weer, en de gestalte boog voorover, waarbij zijn hoofd tussen zijn knieën zakte. Zo zat de gestalte daar bovenop de bergtop, buigend en in elkaar zakkend en weer buigend, terwijl de sterren langs de hemel schoven.’ (Heer der vliegen, achtste druk, De Morgen-Bibliotheek Nobelprijs Literatuur, 2002, p. 103-104)

De song Shadows en Tall Trees van U2 refereert aan het gelijknamige hoofdstuk in het boek waarin Ralph meegaat op jacht met Jack en zijn bende, en hij hem ook vraagt: ‘Waarom haat je mij?”, maar geen antwoord krijgt.

De bevestiging van een vijandig beest op hun eiland zorgt natuurlijk voor verwarring in de moeizaam opgebouwde maatschappij van de jongens. Er wordt beslist om zo veel mogelijk op het strand te blijven. Vuur maken op de top van de berg, kan niet meer, ook het vuur wordt naar beneden verplaatst. Eén jongen is echter in zijn sas. Durfal Jack beseft dat zijn rol als jager hoe langer hoe belangrijker wordt. Met een groepje uitgelaten jongens vangt en slacht hij een zeug. Het slachtafval blijft liggen. De varkenskop wordt op een staak gezet, als geschenk, offer, voor het beest. Natuurlijk zijn ook de vliegen verzot op dit bloederige cadeau. De Heer van de vliegen is geboren.

De vliegengod is de kop van een groot varken die Jack op een stok laat spietsen als offer dat het Beest, waarin hij zelf niet gelooft, op afstand moet houden. De kop, zwart van de strontvliegen, spreekt Simon toe, een jongen die tot geen van beide kampen behoort en het varken geluidloos hoort zeggen wat in zijn eigen hoofd klinkt, namelijk dat het beest in henzelf zit. (https://www.groene.nl/artikel/leviathan-op-een-zuidzee-eiland)

*Slacht het beest! Keel z’n kop! Spui z’n bloed! Maak hem lijk!

En jij?

Las jij het boek? Zag je een van de films? Kende je de muziek? Laat hieronder kwijt wat je maar kwijt wil over Heer der vliegen.

Tot een volgend lied!

Zoek je eerdere liedjes? Kijk dan in de inhoudstafels van 2018, 2019, deel 1 en deel 2 en 2020.

Tekst: Ine
Banner: Anne Oerlemans

Bronnen:

Reacties op: Lees dit lied! Wie zingt het strijdlied* uit Heer der vliegen?