Wanneer iemand besluit om een boek van een Russische schrijver te gaan lezen dan wordt er meestal gekozen voor een van de grote klassieke Russische schrijvers als Tolstoj, Dostojevski of Tsjechov. Dit geldt ook voor Evelien en Hetty, beide liefhebbers van de Russische literatuur, maar toch begon het steeds meer te kriebelen. Ze werden nieuwsgierig naar de moderne Russische schrijvers. Zouden die nog steeds die kenmerkende sfeer weten neer te zetten? Of gooien ze het over een heel ander boeg? Evelien en Hetty besloten om samen een moderne Rus te gaan lezen en het te ontdekken. De keuze viel al snel op De wereld is niet stuk te krijgen van Maxim Osipov, een verhalenbundel.

Tekst: Evelien en Hetty
Banner: Hetty
Afbeelding banner: cover boek en Volkskrant

Maxim Osipov

Maxim Osipov werd in 1963 in Moskou geboren, hij studeerde geneeskunde, emigreerde en heeft o.a. een tijd als onderzoeker gewerkt voor de universiteit van Californië in San Francisco. Na zijn terugkeer naar Rusland ging hij werken in het lokale ziekenhuis van Taroesa, zo’n 100 kilometer van Moskou, Hier zette hij zich onder meer in voor het verbeteren van de gezondheidszorg door middel van een zelf opgerichte stichting.

Naast zijn werk in het ziekenhuis is Osipov schrijver van korte verhalen, toneelstukken en essay’s. Hij won hier in Rusland literaire prijzen mee. Meerdere van zijn verhalenbundels wekten interesse in het buitenland en werden vertaald. De wereld is niet stuk te krijgen is de eerste Nederlandse vertaling van het werk van Osipov, en een tweede vertaling van een verhalenbundel is inmiddels onderweg.

In maart van 2022 ziet Osipov zich genoodzaakt Rusland te verlaten als gevolg van de politieke situatie in dat land en de inval in Oekraïne. Osipov is zeer kritisch over de manier waarop Rusland hierbij te werk gaat en ziet geen andere mogelijkheid dan te vertrekken. Via Armenië reist Osipov naar Duitsland. Vanaf september zal Osipov gaan optreden als gastschrijver op de Universiteit van Leiden, hij zal een jaar lang college gaan geven over de Russische literatuur, zijn eigen werk en de politieke situatie in Rusland.

Lees hier meer over hoe Osipov het vertrek uit Rusland heeft ervaren (en maak gelijk kennis met zijn schrijfstijl): Kil, beschaamd, bevrijd: De Russische schrijver Maxim Osipov over het vertrek uit zijn land (Volkskrant) 

Maar dan laat de douanier je eindelijk gaan en neem je plaats in het vliegtuig Jerevan-Frankfurt. Je rilt en je schaamt je, maar je voelt je ook bevrijd. Het voelt kil omdat je in een tijd leeft waarin geschiedenis geschreven wordt, maar ook omdat alles wat je doet of zegt onmiddellijk gevolgen kan hebben. Je schaamt je juist omdat je je bevrijd voelt.
Bron

Maxim Osipov: ‘Je krijgt de indruk dat zelfs bij mensen die oprecht van Russische cultuur houden, die liefde langzamerhand bekoelt.’
Bron 

De wereld is niet stuk te krijgen - Maxim Osipov

Hetty: Wat vind je er van dat het losse verhalen zijn?

Evelien: Ik heb heel lang geroepen dat ik niet van verhalenbundels houd. Maar dat is helemaal niet waar! Tijdens mijn studie Russisch las ik al heel veel losse verhalen van Poesjkin, Toergenjev, Tsjechov etc. en toen was ik maar al te blij dat ze niet zo lang waren. Dus ook dit boek vond ik goed te doen. Als je de verhalen aandachtig leest kom je al snel tot de conclusie dat ze veel gemene delers hebben; de verhalen spelen zich vaak af in een ziekenhuis en/of theater of er is wel een andere relatie met deze plekken. Er komt vaak een arts in voor maar ook theatermensen. Ze spelen zich af in niet bestaande of niet nader benoemde provinciesteden. De personages krijgen allemaal te maken met iets ingrijpends in hun leven zoals ziekte, dood, verlies. En ze beginnen vaak een beetje lukraak midden in een verhaal zodat je als lezer nogal moet zoeken naar het verhaal. Dat vond ik wel een beetje jammer… Ik ben toch voor wat meer duidelijkheid en chronologie, zeker in een kort verhaal.

Hetty:  Ook ik riep altijd dat ik geen fan was van verhalenbundels, geef mij maar een dikke klepper! Zelfs als dat een best ingewikkeld boek is. Maar toch ontdekte ik vorig jaar tijdens het lezen van De kleine Russische bibliotheek in het Literatuurcafé dat verhalenbundels ook heel fijn kunnen zijn omdat je zo op een mooie manier kennis kunt maken met nieuwe schrijvers en kunt ontdekken of de stijl van schrijven jou aanspreekt.

Dan nu dus de verhalenbundel van Osipov. Ik moet zeggen dan ik af en toe een beetje moeite had met de overgang naar een nieuw verhaal, het was niet altijd heel duidelijk dat het vorige verhaal afgerond was en dat er een nieuwe begon. Mede door het terugkomen van dezelfde soort personages of omstandigheden. Zoals Evelien al benoemde spelen veel verhalen zich af in het ziekenhuis of hebben hier een link mee. Zeker wanneer er dan vaak met ‘hij’ aan de hoofdpersoon gerefereerd wordt en er ogenschijnlijk ergens midden in een verhaal begonnen wordt dan is het opletten geblazen.

Maxim Osipov over korte verhalen (bron): 

"Ik houd van het genre. Het lezen van een kort verhaal kost je 40 à 50 minuten. Met een langer verhaal ben je drie uur bezig. Een kort verhaal is als een sonate. Als je daarnaar luistert, luister je niet naar muziek, maar naar structuren.

Het vereist meer werk van de lezer. Door een klein detail, met een paar woorden, kan een personage ineens veranderen. Het is als in poëzie. Als je een kort verhaal voor het eerst hebt gelezen, kun je besluiten het nog eens te lezen, om er dan iets anders in te ontdekken.

Ook kun je meerdere kanten van een bepaalde kwestie laten zien. Ook omdat je in de huidige wereld nuance nodig hebt, die in openbare discussies, bijvoorbeeld op Facebook, is verdwenen.”

Hetty: Waarin lijkt Osipov op de klassieke Russen?

Evelien: Hij beschrijft het leven van gewone mensen. De klassieke Russen deden dat ook vaak. Recht toe, recht aan, niet te veel poespas, het is geen heel erg moeilijk leesbare tekst ondanks dat de lezer vaak wel even moet wachten op de clou van het verhaal. Er is bij de personages vaak een vraag of ze het wel goed doen of hebben gedaan in het leven. Dat is wat de klassieke Russen ook vaak deden. Wat me ook opviel is de liefde voor zijn land en zijn inwoners, mét alle tekortkomingen, en voor die klassieke Russen. In ieder verhaal is er wel een verwijzing naar een verhaal van schrijvers als Lermontov, Poesjkin en anderen. Wel fijn dat dit in de aantekeningen achter in het boek even genoemd wordt, per verhaal. Je leest er, zeker in het Nederlands, gemakkelijk overheen.

Hetty: Ik ben het volledig met je eens dat de sfeer die Osipov in zijn verhalen neer weet te zetten lijkt op die van de klassieke Russen. Hij schrijft over de gewone Rus, en vertelt hierbij over een persoonlijke strijd die er vaak door de hoofdpersoon gevoerd wordt. De hoofdpersoon voelt dat hij een andere weg in zou moeten slaan, dat er iets niet goed gaat in zijn leven, maar het lot lijkt onvermijdelijk. Hoe de hoofdpersoon ook zijn best doet hij lijkt steevast, en voor de lezer niet te missen, af te gaan op een teleurstelling of blijft hangen in een onprettige situatie. Maar hier lijkt de hoofdpersoon zich vervolgens bijna vanzelfsprekend in te schikken, het is nu eenmaal niet anders.

Ik vond het fijn om deze sfeer ook bij deze moderne Rus terug te vinden. Als niet af en toe een tijdsaanduiding in het verhaal verweven zou zijn dan zou het ook zo maar een verhaal van een klassieke Rus kunnen zijn. Want ook dingen die zich in de geschiedenis van het land afgespeeld hebben lijken zich te herhalen en nog steeds actueel te zijn. Wel spreekt uit alles een grote liefde voor het land en zijn mensen, inderdaad met al zijn tekortkomingen.

Toevallig keek ik gisteravond de aflevering van Zomergasten met Derk Sauer terug, ook hierin komt regelmatig die liefde voor Rusland, ondanks alle fouten, maar ook het schikken in het lot terug. Sauer zei hierover dat een Rus nu eenmaal weinig nodig heeft, hij legt zich snel neer bij de situatie en maakt daar het beste van.

Michiel Krielaars over De wereld is niet stuk te krijgen (bron): 

Wie het boek leest, krijgt een wanhopig Rusland voorgeschoteld waarin iedereen, van arm tot rijk, vooral bezig is met overleven en niet met leven. Tegelijkertijd zijn de verhalen een liefdesverklaring aan datzelfde onmogelijke land en diezelfde lijdende mensen.

Hetty: Aan welke grote Rus doet Osipov jou denken?

Evelien: Ik moest natuurlijk meteen aan Tsjechov denken, vooral omdat Osipov ook arts is, net als deze grote Rus. In de media wordt Osipov ook wel de Tsjechov van de 21e eeuw genoemd. Maar waar Tsjechov niet veel over zijn beroep laat doorschemeren in zijn werk doet Osipov dat wel. Overigens heb ik met verbazing gelezen over hoe de medische zorg in Rusland tegenwoordig werkt, dat had ik niet verwacht. Het is nogal houtje-touwtje in de kleine medische klinieken en er wordt  pas op het laatste moment hulp ingeschakeld van een grotere medische instelling met meer specialisme. Eigenlijk is er dus niet zo veel veranderd sinds de val van de Sovjet Unie…

Hetty: Dat is ook zeker iets waar ik me enorm over verbaasd heb, de medische zorg en hoe er in de ziekenhuizen gewerkt wordt. Hoe er vastgehouden wordt aan oude methodes, hoewel er betere nieuwe apparatuur aanwezig is. Onvoorstelbaar…

Het geeft wel een goed beeld van hoe het er nu werkelijk aan toe gaat in het land sinds de val van de Sovjet Unie, zoals Evelien al opmerkt: er lijkt niet heel veel veranderd te zijn. Is dit dan het lot dat niet te vermijden is, waar die Russische schrijvers zo vaak over verhalen? Ze willen wel anders maar slagen hier toch niet in.

Ondanks dat ik inmiddels al best veel verschillende klassieke Russen gelezen heb vind ik het lastig om er één aan te wijzen waar Osipov volgens mij het meest mee overeenkomt. Ik vind de gelijkenis vooral in de sfeer die hij weet neer te zetten, dat melancholieke en soms dramatische, dat lot dat eigenlijk niet te vermijden is. Maar ook het verwerken van details in zijn verhalen, waar je soms bijna ongemerkt overheen leest maar die het verhaal toch echt wel laten leven en sfeer geven.

Hetty: Waarin verschilt Osipov van de klassieke Russen?

Evelien: Ik vind Osipov wat directer, duidelijker in zijn karakterbeschrijvingen. De klassiekers wilden de werkelijkheid nog wel eens een wat mooier weergeven dan het daadwerkelijk was. Osipov laat het verval gewoon zien, zowel in zijn personages als in het decor. Hij bedient zich veel van ironie en zwarte humor, hoewel je die wel moet begrijpen. Als je niet veel weet van het huidige Rusland dan ontgaat dit je misschien al snel. Hoewel de naam niet genoemd wordt laat Osipov zich ook komisch uit over Poetin. In het verhaal Goede mensen krijgt het kinderziekenhuis hoog bezoek. De artsen die met de delegatie op de foto mogen, moeten niet langer zijn dan 1.70 meter, de lengte van Poetin. Dit soort grappen kan ik wel waarderen.

Hetty: Ook ik vond die humor wel goed en heel subtiel in de verhalen verwerkt zitten. En ja, Osipov is meer direct in zijn beschrijvingen, maakt de zaken niet mooier dan ze zijn. Het gaat allemaal niet fantastisch bij de normale Rus en dat laat hij onverbloemd zien.

Hetty: Welk verhaal sprak jou het meest aan?

Evelien: Ik vond twee verhalen er uitspringen: De zigeunerin en De Poolse vriend. De zigeunerin vond ik vooral mooi omdat de arts in dit verhaal me aan een cardioloog die me ooit behandelde doet denken. De arts van Osipov vliegt regelmatig met zijn patiënten mee naar het buitenland als ze daarheen gaan voor verdere medische behandeling. ‘Mijn’ cardioloog deed het andersom: ieder jaar offerde hij zijn zomervakantie op om in Belarus patiënten te helpen aan hun hartritmestoornissen. Maar dat zal hij nu wel niet meer doen… Heel persoonlijk dus maar ik vond het ook treffend omdat de arts van Osipov zichzelf zo wegcijfert. Steeds weer vliegt hij naar de VS en weer terug naar Rusland. Hij had er ook kunnen blijven…

De Poolse vriend vond ik heel aandoenlijk. De violiste kan kiezen tussen de muziek of de liefde maar kiest uiteindelijk voor de muziek, omdat ze dat kent, het is haar vertrouwd. De liefde is voor haar iets wat ze toch blijkbaar niet nodig heeft…

En in Goede mensen vond ik nog een mooi voorbeeld van Osipovs taalgebruik:

‘Er zijn altijd ijzeren tonen in de stem van Ordzjonikidze, maar nu zijn het geen afzonderlijke tonen meer, maar klinkt haar stem als dreunende rails.’ (blz. 334)

Hetty: De Poolse vriend vond ik ook een heel mooi verhaal. Hoe je de violiste tijdens het lezen eigenlijk gewoon een vriend gunt, maar hoe ze zelf uiteindelijk toch kiest voor wat ze kent en wat vertrouwd is, de muziek. Ze legt zich neer bij wat haar lot lijkt te zijn.

Daarnaast vond ik ook Moskou – Petrozakvodsk wel een boeiend verhaal, het begint met een arts die voor zijn werk op reis moet, met de trein. Dit is iets waar hij best tegenop ziet, hij koopt de conductrice om zodat hij een coupé voor zich alleen heeft. Dit blijkt echter al snel mis te gaan, hij krijgt gezelschap van twee mannen in zijn coupé. Hier legt hij zich bij neer en probeert er maar het beste van te maken. Tijdens een tussenstop op een station verlaat de ene man de trein en de ander lijkt een delirium te krijgen, wanneer de hoofdpersoon de man wil helpen blijkt er geen E.H.B.O. koffer aanwezig te zijn in de trein en de manager moet eerst omgekocht worden. Als de politie erbij gehaald wordt verwijderen zij de onwel geworden man hardhandig uit de trein en op het perron pakken ze zijn metgezel ook. Beide worden mishandelt, hoewel dit door de Russische politie vermoedelijk als daadkrachtig uitgelegd zal worden. Het lijken twee zwarthandelaren te zijn, toch wordt de aanpak van dit voorval en de hele situatie in het land negatief uitgelegd door de medereizigers, maar ze leggen zich er ook al snel bij neer. Dit is nu eenmaal hoe het werkt in Rusland. De arts niet, die probeert het onrecht aan de kaak te stellen. Maar of hij hier in zal slagen…. Of is de situatie misschien niet wat het leek te zijn? Weer een mooi voorbeeld van de bijzondere manier van handelen in Rusland, iets waar we hier in Nederland ons niets bij voor kunnen stellen dat zoiets normaal gevonden wordt of geaccepteerd wordt met enkel een schouder ophalen, zo van het is nu eenmaal niet anders.

Hetty: Zou je meer van Osipov willen lezen?

Evelien: Zeker wel! De vertalers van deze bundel, Yolanda Bloemen en Seijo Epema, hebben goed werk afgeleverd. Ik hoop dat ze weer gevraagd worden als er nog meer van Osipov naar het Nederlands vertaald gaat worden. Die oude Russen zijn leuk maar het is echt wel tijd voor ‘de nieuwe Russen’!

Hetty: Ik kan me hier alleen maar bij aansluiten! Een nieuwe verhalenbundel van Osipov schijnt onderweg te zijn en ik zal die ook zeker gaan lezen wanneer hij uitkomt. En wellicht zijn er nog meer boeiende moderne Russen te ontdekken. Als iemand een tip heeft hou ik me van harte aanbevolen!

De wereld is niet stuk te krijgen van Maxim Osipov wordt momenteel ook gelezen in een Hebban leesclub, aanhaken met een eigen exemplaar is nog mogelijk wanneer je nieuwsgierig bent geworden naar de verhalenbundel van deze moderne Rus.

Meer lezen: 

* Recensie De wereld is niet stuk te krijgen - Maxim Osipov (Tzum) 
* Recensie De wereld is niet stuk te krijgen - Maxim Osipov (Bazarow)
* Recensie De wereld is niet stuk te krijgen - Maxim Osipov (Het korte verhaal)

Bronnen: 
* Maxim Osipov (Wikipedia)
* Kil, beschaamd, bevrijd: De Russische schrijver Maxim Osipov over het vertrek uit zijn land (volkskrant)
* Russische schrijver Maxim Osipov naar Universiteit Leiden (Universiteit Leiden)
* De schrijver die genadeloos het Rusland van Poetin laat zien, "Ik ben dagelijks bang". (NRC)