Bij mythologie wordt al snel gedacht aan klassieke literatuur, maar ook in de hedendaagse literatuur duikt de mythologie nog regelmatig op. Soms heel nadrukkelijk benoemd maar ook regelmatig in meer bedekte vormen, verstopt in de diepere laag van een verhaal. Tea en Hetty lazen onlangs een pas verschenen boek dat boordevol verwijzingen naar de mythologie zit; Ixion van Roberto Verde.

Voor wie Ixion zelf nog gaat lezen willen we wel waarschuwen dat er lichte spoilers in dit artikel kunnen zitten.

Tekst: Tea en Hetty
Banner: Hetty

Mythologie

‘Mythen, vertellingen over goden, halfgoden en legendarische stervelingen, hadden in de oudheid vele functies. Ze verschaften verklaringen voor het ontstaan van wereld en mensdom, voor natuurverschijnselen, voor de oorsprong van steden en volkeren en voor de genealogie van belangrijke geslachten. Ze dienden als uitdrukking van het religieuze denken en van de reflectie op het menselijk bestaan en op de contradicties ervan. Ze waren vehikel voor de inprenting van moraal, onuitputtelijke bron voor poëzie en epos, soms zelfs instrument van staatspropaganda. Deze veelzijdigheid van functie verklaart dat de mythen in de antieke cultuur alomtegenwoordig waren, en dat zij als het ware een stramien vormden waarop voortdurend nieuwe varianten werden geweven. Mythologie is dan ook niet voor niets object geworden van zoveel disciplines: godsdienstgeschiedenis, antropologie, kunsten literatuurgeschiedenis, psychoanalyse.’ (Bron)

Mythen staan voor verhalen over goden, halfgoden of helden uit het verleden van een bepaalde cultuurgemeenschap. Verhalen die vaak nadat ze lange tijd mondeling doorgegeven zijn pas aan het papier zijn toevertrouwd om zo nog langer doorgegeven te kunnen worden. Je vindt de mythes terug in o.a. tragedie, epos en leerdichten. Vaak behandelen mythen de invloed die goden en demonen op de mens hebben. Men kan, gekeken naar de inhoud, verschillende soorten sub genres ontdekken:

- mythen die het ontstaan van goden, mensen, de wereld of het hiernamaals beschrijven.
- symbolische mythen, die een levensles of een algemene waarheid illustreren. (de vergeefsheid van de menselijke arbeid in de mythe van Sisyphus)
- aetiologische mythen, die natuurverschijnselen of riten en tradities waarvan de betekenis niet (langer) duidelijk is verklaren (de mythe van Prometheus en het offervlees in Hesiodus’ Theogonie)
- heldenmythe, deze vorm bevat een historische kern die door mondelinge overleving vervormd werd en handelt vaak over oorlogen en helden uit een ver verleden. In de heldenmythe bemoeien goden zich met het verloop van de strijd en grijpen in het leven van de held in. Deze vorm wordt vaak als ‘sage’ aangeduid. Een heldenmythe kan schriftelijk aan ons overgeleverd zijn in de vorm van een epos (de Ilias en Odyssee van Homerus)

(Bron)

Mythologie in Ixion

De auteur heeft veel uit de kast gehaald om zijn roman te vullen met verwijzingen naar de mythologie, historie, literatuur, andere talen, de wetenschap en de filosofie. Als argeloze lezer zou je daaroverheen kunnen lezen en toch kunnen genieten van het boek. Wie de verwijzingen wel (of deels) oppikt ervaart een extra dimensie. Het schilderij en de mythe van Ixion staan als decorstukken in het verhaal. Om te beginnen is daar de pater familias René Kesteloot, bijgenaamd Dieu, die zijn bedrijf Kesteloot NV leidt als Zeus op zijn Olympus, inclusief donder en bliksem. Zijn zoon Herman, die net als Hephaistos iets aan zijn benen mankeert, is de beoogde opvolger van zijn vader. Deze zoon, een enfant terrible, is wanhopig op zoek naar de liefde. Snelle auto’s, drugs en seks zijn z’n passies en wat heerlijk dat zich een liefje aankondigt dat bij hem past. Haar naam Rani Blauw is niet geheel toevallig gekozen, de voornaam verwijst naar Uranus (haar vader) en haar achternaam naar de kleur van Hermans blauwe Ferrari. Zeer opvallend zijn de symbolen die genoemd worden net voordat Herman Rani ontmoet: de rozen, appels en duiven, stuk voor stuk attributen die bij Aphrodite horen.

Een moeder mag natuurlijk niet ontbreken, haar naam is Mireille. Haar gedrag refereert aan Hera, de gemalin van Zeus. Met haar tweelingzus Jessie is ze afgebeeld op het schilderij en ook in het boek is er sprake van een verliefdheid op de tweelingzus van Mireille. Een van Hermans vrienden Alain, een personage dat verwijst naar Ixion, wordt verliefd op Jessie. Kortom intriges alom en het hele boek door wordt gestrooid met meer verwijzingen. Heel mooi is de aanwezigheid van een goudfazant in de eetkamer van het huis van de familie Kesteloot, deze vogel is het symbool van Hera en wordt twee keer vermeld.

Meer verwijzingen

Zoals gezegd blijft het niet bij de verwijzingen naar de mythologie, ook getallen spelen een rol. Bij de meeste lezers zal een belletje gaan rinkelen bij een cijfercode 1492, maar 1577 moeten we zeker niet verwaarlozen, dit is de geboortedatum van P.P. Rubens! Tijdens het lezen valt niet alles meteen op, maar de auteur is ingenieus bezig geweest met het verstoppen van zijn ‘grapjes’. Het hoeft niet altijd erg verstopt te zijn, de passage waarvan duidelijk is waarnaar de woorden verwijzen

‘Wovon man nicht sprechen kann, darüber muss man schweigen’ (pag 85)

is natuurlijk een directe verwijzing naar Wittgenstein en de context waarin deze beroemde uitspraak staat is interessant vanwege de zoektocht naar de geheimzinnige verrichtingen op de zolder van een van de gebouwen op het landgoed waar de Kesteloots wonen.

Speaking names

Jessie -> iemand die niet echt bestaat als ze de tweelingzus (Nephele) van Hera is; Jessica is een meisjesnaam die niet bestond en uitgevonden werd door Shakespeare

Peter Van Mol & Jacques Moermans (in het boek de helpers in Lens) -> zestiende-eeuwse medewerkers van het atelier van Rubens in Antwerpen.

Ixion, de koning van de Lapithen door Juno bedrogen

Rubens schilderde dit werk rond 1610 in olieverf op doek (175x245), het is tegenwoordig eigendom van Louvre in Parijs. In het boek hangt het schilderij in het Louvre in Lens, een grote stad in het noorden van Frankrijk. Dit museum heeft geen eigen collectie, alle tentoonstellingen zijn tijdelijk. Zo ook de kunstwerken in de grote galerij, deze tentoonstelling is semipermanent. De meeste kunstwerken blijven er vijf jaar hangen en elk jaar wordt dus ongeveer een vijfde van de kunstwerken vervangen door andere meesterwerken uit het Louvre in Parijs. Opvallend is dat in de grote galerij in Lens alle kunstwerken in chronologische volgorde getoond worden, dit in tegenstelling tot het Louvre in Parijs waar de werken op thema ‘gebundeld’ worden.

Het ontwerp van het schilderij is ontleend aan de mythologische poëzie van de oudheid. Het door Rubens gekozen onderwerp is zeldzaam, vaak werd de voorkeur gegeven aan het thema van de marteling van Ixion. Op het schilderij van Rubens staat Ixion (aan de linkerkant) op het punt om een wolk te omhelzen die de vorm van Juno aangenomen heeft. Deze nep-Juno is door Jupiter naar hem gezonden in de vorm van een wolk om wraak te nemen op de ondankbare verleider Ixion. Ruben heeft deze nep-Juno als een prachtig vleselijk en levend wezen geschilderd. De echte en loyale Juno staat in het midden afgebeeld met haar iconische dier, de pauw. Linksboven is Iris te zien die een sluier over het paar werpt om ze te straffen. Rubens plaatste op Iris een vossenhuid die symbool staat voor sluwheid en valsheid.

Het idee achter het schilderij is meer een allegorie in plaats van verhalend en toont de teleurstelling die wordt veroorzaakt door puur menselijke en sensuele liefde. Het is geschilderd in de krachtige zware en sculpturale stijl die Rubens hanteerde na zijn terugkeer uit Italië.
(bron)

Peter Paul Rubens

Rubens (1577-1640) was de schilder die de barok introduceerde in de landen boven de Alpen en er een internationale stijl van maakte. Zijn kennis had hij opgedaan tijdens meerdere bezoeken aan Italië waar hij geïnspireerd raakte door het werk van Titiaan van de Venetiaanse school maar ook door Carracci en Caravaggio. Hij bracht de passie en het drama van Bernini’s beeldhouwwerken over op het linnen en bracht deze naar het noorden.

Naast de barok introduceerde Rubens ook de Italiaanse liefde voor klassieke thema’s in Vlaanderen waarbij hij vaak gebruik maakte van de mythologie om het drama dat hij voor ogen had te versterken. Ook had hij het werken op groot formaat overgenomen van de Italiaanse kunstenaars die dit vaak toepasten in paleizen en kerken. Hij had de kunst geleerd om gestalten op grote schaal te componeren en licht en kleuren zo te gebruiken dat ze het algemeen effect verhoogden. Rubens voegde meer beweging licht en ruimte toe maar ook staan er meer figuren dan gebruikelijk op schilderijen van Rubens, toch weet hij er een eenheid van te maken.

Rubens sloot zich echter niet aan bij een van de Italiaanse groepen kunstenaars, in zijn hart bleef hij een schilder uit de lage landen net als Van Eyck en Breugel. Schilders die altijd grote belangstelling hadden voor het zo natuurgetrouw mogelijk weergeven van texturen van stoffen en van de levende huid, waarbij ze zich niet bekommerden om het schoonheidsideaal. Rubens hanteerde een losse penseelvoering, gaf vrouwen soepele rondingen en voorzag stoffen van zachte welvingen. Geheel naar wat hij in zijn omgeving waarnam. Aangezien slank niet in de mode was in Vlaanderen werden ook de vrouwen op zijn schilderijen rond en vol. Deze techniek leidde tot een polemiek: ze werd ‘rubenisme’ genoemd en stond tegenover Poussins tekenkunst en klassieke soberheid (poussinisme genoemd, academische stijl) Rubens schilderijen zaten vol leven en dramatiek, ook wist hij leven en beweging in zijn schilderijen te brengen.

Bronnen:
- Eeuwige schoonheid – E. H. Gombrich
- Kunst in context ; wereldgeschiedenis van stromingen en bewegingen - Diane Fortenberry

We hebben met deze bijdrage bewust geen klassieke boekbespreking willen maken, maar een indruk proberen te geven hoe verwijzingen te vinden zijn in een verhaal en hoezeer verschillende kunstvormen met elkaar verweven kunnen worden in een moderne roman.

Heeft iemand het boek al gelezen en aanvullingen gevonden op onze bevindingen?