Waar twee honden vechten om een been...

De shortlist voor de Hebban debuutprijs maakte veel los onder lezers en zeker ook bij de Literatuurclub. Er werd gespeculeerd over de eventuele winnaar en direct viel mij iets op. Mijn vader is een vliegtuig werd door velen gelijkelijk beoordeeld. Dat bleek heel anders te zijn als het ging om de boeken Noord van Sien Volders en Kleihuid van Herien Wensink. Terwijl wij achter de schermen bleven discussieren over Noord en Kleihuid, bleek Mijn vader is een vliegtuig van Antoinette Beumer er met de prijs vandoor te gaan. Dat wij het boek van Beumer zeker ook konden waarderen lees je in het artikel van Sigried. Toch bleef na de bekendmaking van de debuutprijs aan mij knagen waar de verschillende beoordeling van de andere boeken door veroorzaakt werd.

Door Gigi

Bij het bespreken van deze twee boeken op het dashboard viel me op dat er lezers helemaal verkikkerd waren op Noord terwijl Kleihuid bij juist anderen enorm in de smaak viel. Ook las ik in andere discussies dat er lezers waren die een van deze boeken volstrekt niet konden waarderen of niet konden begrijpen dat ze tot de shortlist was doorgedrongen. Het leek er op of je moest kiezen voor het ene of juist het andere kamp en dat een tussenweg niet mogelijk was. Hierdoor vroeg ik me af wat ik in Noord gemist had en of dat anderen Kleihuid niet goed genoeg gelezen hadden. Natuurlijk verschillen smaken. Zelfs als je enkel literatuurliefhebbers vraagt naar hun grote favoriet krijg je veel verschillende antwoorden. Anderzijds hebben we toch ook geregeld hetzelfde oordeel over boeken. Denk maar aan het Hot or Not artikel over Patricia van Peter Terrin. 

Maar als deze twee titels doordringen tot de shortlist moeten ze toch allebei iets hebben dat ze bijzonder maakt. Ik vroeg me af of ik kon achterhalen wat dat bijzondere was en welke magie een boek nodig heeft om gewaardeerd te worden. 
Om hier achter te komen deed ik onlangs een diepgravend onderzoek naar dit fenomeen door een 'groot' aantal lezers te interviewen. Wel zes participanten, waar onder ik zelf, waren bereid om de vragen te beantwoorden zodat ik tot goed onderbouwde conclusies kon komen.
 

In welk kamp zit jij?

De eerste vraag aan de deelnemers van het onderzoek was in welk kamp zij zaten, kamp Noord of kamp Kleihuid. Natuurlijk vroeg ik hen ook wat ze van het boek uit het andere kamp vonden. Ondanks de enigzins klein uitgevallen steekproef kwamen hier toch zeer verschillende resultaten uit. We hadden duidelijke liefhebbers voor Noord, duidelijke enthousiastelingen over Kleihuid en lezers die niet of nauwelijks konden kiezen. Zo hadden we ook bij de tweede keus van de lezers duidelijke tegenstanders van beide boeken en lezers die het ene boek net even mooier of beter vonden dan het andere.

Debbie was het sterkst in haar mening in kamp Kleihuid dat ze duidelijk beter beoordeelde dan Noord, dat ze helemaal niks vond. Sigried zat precies in het andere kamp. Zij beoordeelde Noord als het mooiste boek en kwam niet door Kleihuid heen. Saar kon niet kiezen en koos niet voor een kamp.

Ik heb even gedacht dat Kleihuid, handelend over de Eerste Wereldoorlog, die in België een veel grotere impact had dan in Nederland, mogelijk juist door het zuidelijke deel van ons taalgebied minder gewaardeerd zou worden. Juist omdat zij al vaker en mogelijk ook wel betere boeken lazen over de Grote Oorlog. Dit werd versterkt door een uitspraak van Ine die paste voor deelname aan dit onderzoek.

“Kleihuid vond ik een stroef afkooksel van de trilogie van Pat Barker”

Toch werd deze hypothese weerlegd doordat Saar, ook afkomstig uit België toch echt niet kon kiezen tussen beide titels en dat zij beide boeken, om totaal andere redenen, juist erg mooi vond.
Als je nieuwsgierig bent naar de kampkeuzes van elke lezer, mag ik je verwijzen naar Tabel 1.

Welke criteria hanteer je?

Alle deelnemers kregen de vraag voorgelegd om aan te geven welke criteria gehanteerd werden bij het beoordelen van een boek. In tabel 1 kun je zien dat er veel verschillen zijn in de mate waarin de gehanteerde criteria een rol spelen in de beoordeling. Deze vraag werd door de deelnemers over het algemeen ook als moeilijk te beantwoorden ervaren. Soms is het de vraag of genoemde criteria wel een doorslaggevende rol spelen. Zo vindt Debbie dat een boek pas goed is als alle aspecten boven het niveau uitgetild worden. Als dit niet zo is, zal het sterrenaantal niet snel boven 3 uitkomen. Saar geeft aan dat vooral het gevoel dat het boek geeft een belangrijke factor is en dat de andere aspecten minder doorslaggevend zijn. Bij Harriët krijgt de schrijfstijl een grote rol en Sigried geeft aan vooral meegesleept te willen worden in een verhaal. Ook Anne kiest wel voor de meesleep-factor maar zij heeft, net als ik, een globalere verdeling over de genoemde criteria. De percentuele verdeling van de criteria door de deelnemers van dit onderzoek vind je terug in Tabel 1. Voor Tabel 2, verwijs ik naar een volgend onderzoek. 

Tabel 1. Kampen, voorkeuren en percentages

 
Wat gaf bij je favoriet de doorslag?

Debbie beschreef hoe de sfeer van Kleihuid haar enorm raakte en beschreef een setting waar ze van onder de indruk was.

 “De eerste keer dat ze de loopgraven uitklimmen. Er volgt een run over het slagveld, dat danst op het ritme van de bommen. Ik heb dat zelden zo goed beschreven gezien. Wat moet het een surreële, angstaanjagende en chaotische ervaring zijn. Je hebt geen idee wat je aan het doen bent, ziet niks, hoort niks meer na al die bommen, ziet je maten omvallen en het enige wat je weet dat je moet doen is je voeten voor elkaar zetten en blijven rennen, zo op de vijand af. Wat een waanzin. Ja, waanzin, die zag je daar goed. Ik was verliefd op die scene. “

Zelf herkende ik die scene direct en ik snapte precies wat ze bedoelde.

Sigried en Harriët waren juist onder de indruk van het verhaal en de schrijfstijl van Noord en dat gaf bij hen de doorslag, terwijl Debbie en ik het boek daar juist vonden haperen. Gelukkig bleven Anne en Saar over beide boeken enthousiast en was het niet of nauwelijks mogelijk om minpunten te nomen.

Zou een leesclub, recensie of herlezing van het boek jouw oordeel kunnen beïnvloeden?

Op deze vraag kwam een voor mij verrassend antwoord van Debbie. Alle andere gaven aan dat een recensie, maar vooral een leesclub, enigszins of soms zelfs in grote mate, invloed zou kunnen hebben op een eindoordeel. Debbie, onze ultieme leesclubverdeler, geeft juist aan dat dit zeer onwaarschijnlijk is dat een leesclub of recensie invloed heeft op haar oordeel.

Wat zou je verder nog over deze discussie willen zeggen?

Anne : “Het blijft een hele interessante discussie. Het is lastig om aan te wijzen waar het verschil in oordeel nu precies in zit. Laten we ook niet vergeten dat er (gelukkig) altijd nog zoiets is als het verschillen van smaken.”

Harriët: “Een zeer voor de hand liggende: over smaken valt niet te twisten maar je 
kunt er wel leuk over discussiëren.”

Debbie: “Ik vind het fascinerend om te ontdekken hoe meningen uiteen kunnen lopen. Je kunt zo moeilijk de vinger leggen op waarom dit boek voor mij de topper was en Noord voor anderen. Ik zag het niet, echt niet! En anderen zagen Kleihuid niet staan. Zo interessant! Als je dat zou kunnen bottelen, zouden marketingafdelingen van uitgeverijen er goud geld voor geven. Maar zo werkt het niet, honderd lezers, honderd meningen. En zo hoort het eigenlijk ook, he? Maar toch, ik was wel wat gepikeerd bij kritiek op ‘mijn’ boek en zag anderen ineen krimpen bij mijn woorden over Noord. Ik vind het vaak heel lastig als mijn ‘lievelingen’ worden bekritiseerd en ik zet me graag in voor de boeken die me echt overtuigen (de 5*-boeken of bijna 5*-boeken).”

Saar: “Lezen en beoordelen is heel persoonlijk. Iemand mag een boek nog zo goed vinden, het kan best dat anderen het weer totaal anders beoordelen, omdat we bij het lezen nooit objectief zijn. Over smaak en kleur valt niet te twisten.”

Concluderend

Als we alles bij elkaar nemen komen we er op uit dat lezers een boek op een andere manier en met andere criteria beoordeelt en men daardoor op verschillende wijzen tot een eindoordeel komt. Daarnaast blijkt ook dat als we al dezelfde aspecten zouden beoordelen, de uitkomst van dit oordeel alsnog heel verschillend kan zijn. Wat de een mooi vindt, raakt de ander juist niet. Als verder een boek erg in de smaak valt, kan het een licht gevoel van pijn geven als een andere lezer dit boek afkraakt. Een leesclub, bespreking of het lezen van een recensie kan bij velen toch invloed hebben op de uiteindelijke waardering.

Vragen aan de lezers

• In welk kamp zat jij?
  
  

• Kun jij de criteria een percentage toekennen?
  
  

• Zijn er boeken die jij wel eens tegenover elkaar zou willen zetten?