In de zomermaanden maakt de Literatuurclub een literaire reis door een aantal Europese landen en besteden we aandacht aan schrijvers en literaire prijzen uit die landen, in de hoop jullie wat literaire inspiratie voor de vakantie mee te geven. Vandaag gaan we naar de bakermat van de Nobelprijs, Zweden, maar ook van de 'Nobelprijs voor kinder- en jeugdliteratuur' en de 'Kleine Nobelprijs'. Literair gezien is Zweden dan ook een erg interessant land. Even voor alle duidelijkheid: in dit artikel worden de talrijke Zweedse thrillerprijzen niét opgenomen.

Door Nathalie

 De Nobelprijs is uiteraard een internationale prijs en toch zeker tot een tijd geleden zowat de hoogst aangeschreven literaire prijs ter wereld. Is het dat nog steeds voor de echte experten sinds enkele jaren met de uitreiking van de Nobelprijs aan Bob Dylan in 2016 en een Zweedse ‘me too’-storm die sinds vorig jaar doorheen de Zweedse Academie heeft geraasd en waardoor er geen Nobelprijs Literatuur wordt uitgereikt dit jaar? Het wordt afwachten. De Academie herorganiseren en moderniseren zou alvast een goede start zijn: is het nog wel van deze tijd dat de leden van deze in de 18de eeuw opgerichte Academie voor het leven benoemd worden door de Zweedse koning?

Er is echter wel een nieuw initiatief voor een alternatieve Nobelprijs ontstaan in de schoot van Zweedse auteurs, acteurs en journalisten: The New Academy werd opgericht als statement tegen de schandalen die de Zweedse Academie getroffen hebben. Terwijl de officiële Nobelprijs toegekend wordt achter gesloten deuren, pakt The New Academy het anders aan. Bibliothecarissen uit heel Zweden worden bij de selectie van de genomineerden betrokken. Het is wel een publieksprijs. Nadat de nominaties van de bibliothecarissen bekend gemaakt zullen worden, elke schrijver die minstens twee boeken heeft geschreven die een verhaal vertellen ‘over mensen uit de wereld', en die minstens één boek de voorbije 10 jaar heeft gepubliceerd komt in aanmerking, zal het publiek kunnen stemmen. Uit die stemming worden de drie populairste auteurs weerhouden, één auteur wordt volledig gekozen door de bibliothecarissen. Een jury van experts kiest vervolgens uit die 4 namen de winnaar. Op 14 oktober wordt deze alternatieve Nobelprijs uitgereikt. Met crowdfunding is bij sponsors en donoren uit het publiek 1 miljoen Zweedse kronen (ca 100.000 Euro) opgehaald. Op deze website kan je meestemmen: https://dennyaakademien.wishpondpages.com/den-nya-akademien/ .

De winnaars van de echte Nobelprijs voor de Literatuur zijn in ieder geval in alle windrichtingen te vinden, ook al was de uitreiking sinds de oprichting ervan tot ver in de jaren ’80 heel Europees en in de begindagen zelfs vrij Scandinavisch getint. Maar liefst 15 auteurs uit Scandinavië kregen tot hiertoe de Nobelprijs, waaronder 5 Zweedse. Een Zweedse dichter die ik ten zeerste apprecieer en de Nobelprijs als laatste Zweedse laureaat ontving in 2011 was Tomas Tranströmer († 2015). Lees nog meer over de Nobelprijs voor de literatuur op de spot Literatuur uit het hoge Noorden. Een naam die hier ook wel bekend is, Selma Lagerlöf, won in 1909 als eerste vrouw de Nobelprijs voor de Literatuur, schrijfster van heel wat romans en bij ons vooral bekend voor haar kinderboek Niels Holgersson’s wonderbare reis, een boek dat na verschijnen heel veel werd gebruikt om de Zweedse aardrijkskunde aan te leren in de Zweedse scholen.

 Maar wisten jullie dat zo ongeveer de beroemdste Zweedse literaire schrijver August Strindberg (1849-1912) zelf de Nobelprijs nooit gewonnen heeft? Gelukkig heeft hij zijn naam geschonken aan de zowat belangrijkste literaire prijs van Zweden, met name de Augustprijs (Augustpriset), die in 1989 werd ingesteld door de Zweedse Uitgeversvereniging. Voor de eerste drie jaar was er slechts één categorie, in 1992 werden daar de categorieën non-fictie en jeugd (YA) aan toegevoegd. Enkele namen die de laatste jaren deze prijs in de fictie-categorie gewonnen hebben en waarvan de romans naar het Nederlands zijn vertaald en wie weet een belletje zullen doen rinkelen: Ze zullen verdrinken in hun moeders tranen van Johannes Anyuru (2017), De polyglotte geliefden van Lina Wolff (2016), Alles wat ik me niet herinner van Jonas Hassen Khemiri (2015), Leven tegen elke prijs van Kristina Sandberg (2014), Onbetamelijk gedrag van Lena Andersson (2013), De onzaligen van Lodz van Steve Sem – Sandberg (2009). Ook Aprilheks van Majgull Axelsson won deze prijs in 1997. Een veelvuldig genomineerde van de Augustprijs is Per-Olov Enquist en hij won ook de prijs met zijn Het Bezoek van de Lijfarts in 1999 en Een ander leven (Ett annatt liv) in 2008. In 1995 was tevens Henning Mankell’s roman Verteller van de wind/Comedía infantil (onder de twee titels uitgegeven) één van de 6 genomineerden. Van dit lijstje heb ik er een aantal gelezen, en heb ik er nog meer ongelezen in de kast staan nu bij een verdere blik. Zucht … 

De Scandinavische landen zijn sterk aan elkaar gelinkt uiteraard. De Doblougprijs werd door de Noorse filantroop Birger Dobloug (1881–1944) in 1938 per testament ingesteld en wordt sinds 1951 jaarlijks aan zowel een Zweedse als een Noorse auteur toegekend. Sinds 1985 wordt de prijs jaarlijks zelfs aan twee Zweden en twee Noren uitgereikt, met een bedrag van bijna 15.000 EUR per auteur. Vele namen herken ik echter niet van het lijstje. De Noorse Linn Ullmann en Per Petterson zeggen me nog wel iets en ook de Zweedse Kristina Sandberg en Sara Stridsberg staan o.a. op het lijstje van de laureaten. Dit jaar werd de Doblougprijs uitgereikt aan de Noorse auteurs Helge Torvund en Vigdis Hjorth en de Zweedse auteurs Johannes Anyuru en Ida Börje. 

Er is ook een nationale poëzieprijs, de Bellmanprijs, genoemd naar de voor Zweden en Scandinavië in het algemeen belangrijke dichter en componist Carl Bellmann (1740-1795), die alomtegenwoordig is in de Zweedse volksliederen en ingericht door de eveneens beroemde Anders Zorn (1860-1920, schilder, tekenaar en beeldhouwer) en zijn vrouw. De Zweedse Akademie duidt niet alleen de laureaten van de Nobelprijs Literatuur aan, maar ook deze van de Dobloug- en de Bellmanprijs. De Nobelprijswinnaar dichter Tomas Tranströmer viel ook hier o.a. in de prijzen. 

Daarnaast kiest de Zweedse Akademie ook nog de jaarlijkse prijs van de Noordse raad, de Nordic Prize, voor een auteur van één van de noordelijke landen (Noorwegen, Zweden, Denemarken Finland, IJsland en Faeröer) die belangrijk werk heeft verricht in één van de domeinen van de Zweedse Akademie. Naar deze prijs wordt wel eens verwezen als de ‘kleine Nobelprijs’ omdat de uitreikers dezelfde zijn en deze zich beperkt tot de noordse landen. In 2013 werd bv. de Fins-Estse Sofi Oksanen de winnares van deze prijs, die ik heel interessant vind en waarvan ik al haar uitstekende boek Als de duiven verdwijnen las.

Dat de Zweedse literatuur in al zijn aspecten wordt gevierd, merk je ook aan het belang van de kinder- en jeugdliteratuur in Zweden. De Nobelprijs voor kinderliteratuur is eigenlijk de ALMA, de Astrid Lindgren Memorial Award, dé prijs waar een jeugdboekenschrijver,  – illustrator of promotor (persoon of instituut) voor jeugdliteratuur uit de hele wereld van kan dromen. De prijs werd ingericht door de Zweedse staat in 2002 en hoort net als de Nobelprijs bij de wereldtop van de best betalende literaire prijzen! De laatste winnaars van de ALMA zijn Jacqueline Woodson (VS), Wolf Erlbruch (D) en Meg Rosoff (VS). Nationale verenigingen nomineren elk jaar enkele auteurs, illustratoren of instituten die in aanmerking kunnen komen en ook de jury is echt internationaal samengesteld. Elk jaar wordt de laureaat op de Internationale Kinderboekenbeurs in april voorgesteld. De Vlaamse schrijver Bart Moeyaert werd door IBBY Vlaanderen voor 2019 bv voor de 16de keer genomineerd! Ook de illustrator Carll Cneut mag na een aantal nominaties terug mee aanschuiven. Voor Nederland zijn voor 2019 alvast de schrijver Edward van de Vendel en illustratrice Sylvia Weve voorgedragen.

Naast de ALMA heb je ook nog de Scandinavisch gerichte jaarlijkse Astrid Lindgren-prijs en het Nils Holgersson Plaquet, een jaarlijkse prijs van de Zweedse Bibliotheekvereniging voor de auteur van het beste Zweedstalige kinderboek. Het eerste jaar dat deze laatste prijs werd uitgereikt, in 1950, was Astrid Lindgren zélf nog de laureate, in 1953 was dit de eveneens ongeëvenaarde Zweeds-Finse kinderboekenschrijfster Tove Jansson (1914-2001), o.a. van de Moenim-boeken. In 1991 won wijlen Henning Mankell deze prijs voor zijn jeugdboek De hond die naar de sterren rende. En wat is er mooier dan met deze grote naam dit rijtje aanbevelingen deze keer af te sluiten?

Welke Zweedse literatuur hebben jullie achter de kiezen, of zouden jullie wel eens willen lezen? Ken je nog een goede Zweedse (literaire) leestip, deel ze dan zeker ook met ons!  

Lees in deze reeks ook: Prijzenswaardig-Ierland 

Nog meer tips uit Scandinavië (romans én thrillers): https://www.hebban.nl/spot/literatuur-uit-het-hoge-noorden

Heb jij al gestemd voor de Literatuurclub Prijs? Nee? Doe het dan snel en gebruik de stemknop hieronder!