En nu tijd voor een bijdrage van een goede Literatuurclub-vriendin! Tea stuurde maar al te graag een artikel in over één van de auteurs waarin ze zich een tijdje verdiept heeft. Het gaat hier met name over de Brits - Ierse schrijfster Iris Murdoch. Lezen jullie mee wat Tea over haar en haar oeuvre te vertellen heeft?  

By Source, Fair use, Link

Vorig jaar in de zomer heb ik van een dierbare ex-collega en vriendin haar dubbele exemplaar van Onder het net van Iris Murdoch gekregen. Dit zetje had ik net nodig om kennis te maken met deze auteur. Waarom had ik nog nooit een boek van haar gelezen? Wat ben ik blij dat daar vorig jaar verandering in kwam. Het verhaal heeft twee kanten, een verdubbeling eigenlijk, want hoewel Iris een prachtig oeuvre heeft nagelaten, maakt het me triest dat haar laatste levensfase zo verdrietig verlopen is. Zij overleed in 1999 aan de ziekte van Alzheimer. Ook mijn dierbare vriendin overleed vlak nadat ik haar dubbele exemplaar had ontvangen. Het lezen van Iris Murdoch kreeg daardoor een extra dimensie. Om nog even terug te komen op het einde van Iris, verwijs ik graag naar het werk van Professor John Bayley, haar echtgenoot, die het werkelijk schitterende portret over haar schreef, Elegie voor Iris. Dit boek las ik ter voorbereiding op haar romans en ik vond dat een goede zet. Zo leer je Iris kennen door de ogen van iemand die haar vele jaren van dichtbij meemaakte. De voorbereiding was zo waardevol omdat er gebeurtenissen in voorkomen die later een rol spelen in haar romans. Eén van die thema’s is ’water’, daar had Iris een band mee en dat thema meandert door de romans die ik tot nu toe van haar gelezen heb. Er is ook een film gemaakt over haar leven Iris, geregisseerd door Richard Eyre. Deze film heb ik nog niet gezien, misschien omdat het teveel emoties zou losmaken, maar hij wordt in de recensies goed beoordeeld en Jim Broadbent kreeg een Oscar voor zijn rol als John Bayley. Misschien houd ik het toch liever bij haar romans.

Wie is deze markante auteur?

Dame (deze titel verkreeg ze in 1987) Jean Iris Murdoch werd geboren op 15 juli 1919 in Dublin en stierf op 8 februari 1999 in Oxford. Haar vader was Engels, haar moeder Iers. Het gezin verhuisde naar Londen in 1928. Iris studeerde geschiedenis van de antieke oudheid, filosofie en klassieke talen in Oxford. Door Jean-Paul Sartre kwam ze in aanraking met het existentialisme en ging ze vervolgens filosofie studeren in Cambridge. Wittgenstein was één van haar leermeesters. Van 1948 tot 1963 doceerde ze filosofie in Oxford.

Iris’ grote liefde was Franz Steiner, een Joods-Tsjechische dichter en intellectueel. Na zijn tragische dood, hij stierf in Iris’ armen na een hartaanval, begint ze een relatie met Elias Canetti.

Aan deze auteur werd Vlucht voor de tovenaar (1956) opgedragen. Wanneer je dit boek leest, kom je er vanzelf achter welk personage gemodelelerd is naar Canetti. In zijn biografie zal Canetti uit de school klappen door over Iris te schrijven dat ze ‘een lichtgewicht auteur en lui in bed’ zou zijn. In 1956 trouwt ze met auteur John Bayley, later werd hij hoogleraar Engels en literatuurcriticus. Het huwelijk hield stand tot haar dood. Iris had tijdens dit huwelijk diverse relaties met, veelal invloedrijke, mannen. Relaties met vrouwen zouden er ook geweest zijn, maar dat blijven geruchten.

Het omvangrijke oeuvre van Murdoch bestaat uit 26 romans en 5 filosofische werken, waarvan een aantal verwerkt zijn tot een toneelstuk, televisieserie of film.

Filosofie

In haar romans komen filosofische bespiegelingen in meer of mindere mate voor. Het is niet nodig om alles van die filosofische lagen te begrijpen, zie het meer als een toevoeging wanneer je plotseling iets herkent. Van Ludwig Wittgenstein is de beroemde en veel aangehaalde quote ‘Waarover men niet kan spreken, daarover moet men zwijgen.’

Hoe leuk is het dan dat wanneer je in Bruno’s droom ( 1969) een verwijzing naar deze quote ziet staan en dat je weet welke filosoof erachter zit en in welk werk hij dat geschreven heeft?

Onder het net (1954) was haar debuutroman en toevallig ook het eerste dat ik las.

Een artikel op dbnl verwoordt het als volgt:

‘Under the Net is Murdochs levendigste boek; niet zozeer omdat ze haar personages de vrije loop heeft gegeven, maar omdat ze onder invloed van het surrealisme zichzelf vrijheden heeft gegund die ze zich later niet meer zou toestaan.’

Ik kan dat nog niet goed beoordelen omdat ik nog maar een startende Murdoch-lezer ben, maar levendig is het zeker! Alle ingrediënten van haar ‘joie de vivre’ zijn aanwezig. Toneel, maskers, de liefde, Parijs, schrijverschap en de sfeer in Bloomsbury. Misschien is dit een goede keuze om te lezen na Elegie voor Iris.

Verder heb ik deze boeken nog van haar gelezen:

• Vlucht voor de tovenaar (1956) (Engels)
• Op zand gebouwd (1957) (Engels)
• Bruno’s droom (1969)
• De Zee, de Zee (1978)

In 1974 werd haar roman The Sacred and Profane Lovemachine bekroond met de Costa Novel- Award. Voor The Sea, the Sea ontving ze in 1978 de Bookerprize, in 1988 werd haar de Shakespeare-prijs toegekend.

Voor toegankelijke verdieping is op internet heel veel te vinden. Zo is er een meer dan verhelderend artikel over twee romans waarin de verhouding tussen psychoanalyse en filosofie uitgelegd wordt aan de hand van de personages uit die boeken. 

‘Freud en Plato. Wat verbindt hen? De filosoof en romancier Iris Murdoch (1919-1999) heeft zich hier uitvoerig mee beziggehouden. De crux hierbij is het onderscheid dat ze maakt tussen het morele zelf en het mechanische zelf, de constructie van de psyché volgens Freud. Murdochs relatie tot Freud is uiterst ambivalent te noemen. Zij kent zijn werk tot op de letter en verwijst ernaar in zowel haar romans als haar filosofische beschouwingen. Waar Freud zich bezighoudt met de donkere spelonken van de menselijke psyché, is de rode draad in het werk van Murdoch haar zoektocht naar het Goede’. Klik hier voor het volledige artikel.

Behalve filosofische thema’s komen er ook verwijzingen naar de mythologie in haar boeken. In Bruno’s droom lopen liefde en dood, Eros en Thanatos, als een rode draad door de hele roman. Bruno is stervende, hij klampt zich vast in hetgeen hij nog heeft: zijn herinneringen aan de liefde. Zelfs nu hij zo vervallen in zijn bed ligt, wordt hij toch nog gezien als een seksueel aantrekkelijk wezen door engel Lisa.

Murdoch voelt zich aangetrokken tot het boeddhisme: In De Zee, de Zee heeft James de rol van de mysticus. Hij verbleef als militair jarenlang in Tibet en is volledig in de ban van oude religieuze tradities. Behalve een bijzondere kunstcollectie heeft hij ook bepaalde vaardigheden aangeleerd; hij beweert dat je met wilskracht de lichaamstemperatuur kunt beïnvloeden. 

James legt Charles ook uit wat het betekent in het bardo rond te dolen. Je verkeert na je dood in een tussentoestand, overgangstoestand. Tussen het sterven en zijn wedergeboorte zijn er zes stadia waar je doorheen moet, die worden samen het bardo genoemd in het Tibetaans boeddhisme. 

'Er is een toenemende belangstelling voor en behoefte aan religie. Niet in de christelijke zin; ik denk dat de theïstische godsdiensten weinig kans meer zullen krijgen. Het boeddhisme heeft een betere kans om te blijven bestaan, want het gaat over de beleving van de eenheid van alles. Dat is wat de christelijke mystici ook hadden; de gewaarwording dat elk moment heilig is.' Het hele artikel

Ten slotte wil ik benadrukken dat Iris Murdoch toegankelijke boeken geschreven heeft. Er zit verhaal in, de personages zijn in ontwikkeling, in conflict, ze leren zichzelf kennen en dit alles wordt van tijd tot tijd met de nodige humor gebracht. Je leest geen loodzwaar filosofisch werk, nee, die beschouwingen krijg je als lezer gratis mee wanneer je je verdiept en identificeert met de personages. Bedenk daarbij ook dat het een mooi tijdsbeeld geeft, zoals een beeld over de inrichting van de huizen, de immigratieproblematiek, en ook de ontwikkeling van haar werk (de romans worden dikker!) beleef je mee.

En nu jullie

Wie las er al iets van deze auteur? Welk(e) boek(en)? In het Engels of in het Nederlands?

Welk boek sprak je het meeste aan en waarom? Welke passage of personage heeft je doen lachen, huilen, huiveren of anders geraakt?

En wanneer je nog nooit iets van haar las, zou je dan na het lezen van dit artikel iets willen lezen van haar? Waarom wel of niet?

Nog een oproep!  

Wil je als vriend van de Literatuurclub net als Tea wel eens meewerken aan deze rubriek? Geef dan een gil richting hebbanwelovelit@gmail.com en laat ons weten welke auteur jij graag in het voetlicht wil plaatsen. Wij kijken er naar uit om meer bijdragen van onze vrienden te ontvangen! De leden van de Literatuurclub bekijken of jouw bijdrage past op deze spot, en iemand van ons zal het mee redigeren in de mate van het nodige.

Intro en outro: Nathalie

Met dank aan Tea voor het artikel, vriendin van de Literatuurclub