Van 28 tot en met 31 maart was het weer zover: Passa Porta 2019 rolde uit in Brussel op maar liefst 16 locaties: o.a. de AB, de Beursschouwburg, La Bellone, de Markten en nog vele andere prachtige gebouwen stelden hun deuren open om meer dan 100 Belgische en internationale auteurs en maar liefst zo’n 10.000 literatuurfans te ontvangen in een zonnig Brussel, een top-editie dus! 

Tekst: Nathalie
Banner: Anne

Zorgvuldig had ik het programma uitgeplozen en in mijn smartphone genoteerd wat ik wilde bijwonen en waar dat was. Een goede voorbereiding helpt namelijk om ter plaatse ... nog iets anders te kunnen kiezen! De Beursschouwburg was voor mij het centrale punt om mijn tickets om te ruilen voor een toegangsbandje en naar de verschillende lezingen en andere activiteiten te trekken.

De Frans-Brusselse toets

Bij het toekomen nam ik onvoorzien de lezing van de Franstalige Brusselse schrijfster Aline Dieudonné  al direct mee, één van de eerste gesprekken in diezelfde Beursschouwburg. Deze 36-jarige Brusselse brak met haar debuutboek La vraie vie (Het echte leven) in 2018 door in Franstalig België en Frankrijk. Ze won er de Franse prestigieuze Renaudotprijs voor scholieren mee, werd genomineerd voor de Prix Goncourt des Lycéens, won de Fnac-prijs in 2018 en ‘won’ ook de Belgische Choix Goncourt van Frans- en Nederlandstalige universiteitsstudenten, waarvan er een aantal aanwezig waren ook. Een Nederlandse vertaling van Het echte leven staat blijkbaar voor augustus in de stijgers. Maar liefhebbers van de Franse literatuur en de taal lezen het uiteraard het best in de originele taal! (Ik ben er eigenlijk niet over te spreken dat er in de samenvatting van het aangekondigde boek het woordje ‘Vinex-wijk’ staat: deze term is typisch Noord-Nederlands en past volgens mij echt niet in een vertaling van een Frans-Brusselse roman. Ook voor de titel had ik eerder ‘Het ware leven’ gekozen.) Ze werd in haar eigen taal geïnterviewd door de Vlaamse Marijke Arijs, experte in Franse literatuur die dit heel goed deed. Dieudonné wordt wel eens vergeleken met de ook in Brussel wonende Lize Spit, ook omdat hun parcours blijkbaar nogal erg overeenkomt. Haar boek gaat net als het debuut van Spit over opgroeien; het is het verhaal over een jong meisje dat in een naargeestig gezin in een rijtjeshuis opgroeit en nadat ze samen met haar broertje een afschuwelijk ongeval heeft zien gebeuren, terug een lach wil toveren op het gezicht van haar broertje. Ze wil koste wat het kost voor hem zorgen en neemt zelf het heft in handen. En ja,ook in dit boek komt misbruik voor, nog wel door de eigen vader van de 10-jarige verstelster. Het feit dat het verhaal vanuit dat 10-jarige meisje vertelt wordt, was een van de redenen dat ik dit boek heb meegenomen uit de grote keuze op het festival.

Duitse literatuur deel I

Na de lunch waar ik me liet toe verleiden aan een kraampje op het zonnige Sint-Katelijneplein was ik maar net op tijd in de juiste zaal toen het interview met Nino Haratischwili aanving, wat mijn hoogtepunt van zaterdag zou moeten worden. Gelukkig voldeed deze goed bij Hebbanisten bekende Duitse schrijfster van Georgische afkomst ruimschoots aan mijn verwachtingen. We leerden wat meer over hoe en hoe lang ze het onderzoek voor haar grote succes Het achtste leven had gevoerd (lang!), waarom ze in die grotendeels voor haar ook onbekende Sovjet-Georgische geschiedenis was gedoken, waarom ze de namen van de grote historische figuren (Stalin en Belia) pas op het einde van haar familie-epos zou vernoemen (om het universeel te houden, wegens hun wreedheden uiteraard), waarom ze de verhaallijn van de chocolade er in had gestoken (vanwege het contrast tussen de bitterheid van het leven en het zoete, vanwege het universele, en ook om iets te kunnen nalaten in de familie, een familiegeheim als het ware), hoe/of het boek ook in Georgië is onthaald: het boek is tot hier toe nog steeds niet in het Georgisch vertaald, maar nu zijn de rechten blijkbaar voor de 4de keer verkocht. Er is ook al wel gewag gemaakt van het boek in Georgië doordat het al een groot succes is en al in vele talen vertaald is uiteraard (naast Duits en Nederlands o.a. ook naar het Frans, Engels, Spaans en Turks). In Hamburg werd er zelfs een toneelstuk gemaakt naar het boek dat er een aantal keren werd opgevoerd, en dat wel al - vorig jaar nog - in Tbilisi, Georgië werd gespeeld op locatie, waar Haratischwili zelf bij was. Ze was nog nooit zo zenuwachtig en zo emotioneel geweest als toen, vertelde ze. Het toneelstuk werd dan ook gespeeld op een plek vlak bij waar heel wat van de dingen plaats vonden waarover ze in het boek vertelt. De ontvangst van haar werk is volgens haar verschillend, afhankelijk van de generaties die het stuk gezien hebben en het boek zullen lezen in de toekomst. Niemand houdt er dan ook van om als schuldige aangewezen te worden, merkte Haratischwili daarover op. Ze hoopt vooral ook dat haar boek zal bijdragen aan de discussie over die zware jaren van de Georgische geschiedenis.

Na een hele hoop informatie gekregen te hebben en daarvan nog maar flarden te hebben genoteerd, kon ik naar een signeersessie met de schrijfster. Ik heb haar Duitse debuut, Juja, aan het boekentafeltje gekocht, en legde haar uit dat ik haar nieuwe worp De kat en de generaal, waarover het ook kort was gegaan, net wat te dik vond om in een vreemde taal te lezen en op de Nederlandse vertaling zou wachten, maar dat tekende ze ook met de glimlach uiteraard.

Schotse Brexit-schrijfster

Mijn volgende halte was de locatie La Bellone, die mij nog onbekend was, jammer genoeg want ook de vedette daar vond het net als ik een magnifieke plek: Ali Smith, een succesvolle Schotse toneel- en prozaschrijfster, werd er geïnterviewd door VRT-journaliste Annelies Beck. Vóór haar wereldwijd geroemde seizoenen-reeks die nu in één adem met de Brexit wordt genoemd, die ze overigens startte voordat het referendum had plaatsgevonden, had ze al een groot publiek bereikt met titels als Het een als het ander en Als niet dan zou. Deze presentatie was bovendien tegelijkertijd de wereldwijde première van haar nieuwste worp Spring (Lente), dat later dit jaar ook in het Nederlands zal verschijnen. Hoewel ze al vele prijzen op haar conto mag schrijven, waaronder de Bailey’s Women’s Prize for Fiction, de Costa Book Awards en de Whitbread Novel of the Year, en ze tot vier keer toe de shortlist van de Man Booker Prize haalde, en zelfs voor de Nobelprijs wordt genoemd, krijg je de indruk dat ze ten eerste een bescheiden ‘Britse’ (Schotse) dame blijft, die alles wat ze meemaakt met beide handen aanneemt en die ten tweede over echt relevante dingen schrijft die er toe doen. Jammer genoeg heb ik nog steeds niets van haar gelezen. Daar moet met haar reeds aangeschafte Herfst en de nu twee door haar gesigneerde boeken Winter en Spring zeker snel verandering in komen. 

Topper uit Antwerpen

Ik wist al op voorhand dat ik op zaterdagavond voor een verscheurende keuze zou komen te staan: opnieuw in de Beursschouwburg vonden er tegelijkertijd 3 dingen plaats waar ik mijn oog op had laten vallen: Café Cliché met de populaire humoristische filosoof Jean-Paul Van Bendeghem en dichter & slam poëet Andy Fierens, ten tweede de Amerikaanse Kristen Roupenian die na haar viraal geworden kortverhaal Cat person haar verhalenbundel You know you want this (Je weet dat je dit wil) heeft gelanceerd, en ten derde de afscheidsvoorstelling van Broere van Bart Moeyaert, Esmée Bos en Bart Voet. Hoeven jullie nog te raden wat het geworden is? Het werd inderdaad dat laatste. Ik ben toch heel blij dat ik deze laatste voorstelling in de Brusselse beursschouwburg heb mogen meemaken hoor ondanks de ook elders optredende wereldsterren op dat moment. Ondertussen is deze topper uit Antwerpen/Brugge natuurlijk zelf ook een wereldster geworden: "Bart Moeyaert wint Nobelprijs voor de Jeugdliteratuur."

Duitse literatuur deel II

Op zondag bleef ik terug in de Beursschouwburg hangen. In plaats van naar de meest afgelegen locatie (KVS) te stappen voor de hoewel ook heel interessante David Vann of naar de Italiaanse succesauteur Paolo Giordano te gaan luisteren, kwam ik uit voorzienigheid dit keer bij de Duitse schrijfster Jenny Erpenbeck uit omdat ik op dezelfde plek wilde blijven waar later de Noorse succesauteur Johan Harstad zou worden geïnterviewd. Zo werd het de tweede keer dat ik met Duitse literatuur in aanraking kwam dit weekend. Ook Jenny Erpenbeck’s Gaan, ging, gegaan (Gehen, ging, gegangen)  over voornamelijk de migratie-thematiek komt zo op mijn ‘über’-lange Wil ik lezen-lijst te staan!

Spannend intermezzo

En toen…. Toen bleef mijn hart even stilstaan. In het publiek had ik tegen die tijd een kennis opgemerkt die nu in de boekenwereld werkt en ik in een andere context had leren kennen. Net als ik wilde hij in de zaal blijven voor de volgende lezing. Net als ik liep deze persoon naar voor in de zaal om hem en enkele anderen van wat betere plekken te voorzien terwijl we ook even praatten met elkaar. Toen ik naar m’n rugzak wou grijpen om misschien wel hetzelfde te doen, bonsde mijn hart luid en stokte even mijn brein. Die tas was weg, hoewel ik er de hele tijd op had gelet! Ik stond er even als verlamd te kijken… gelukkig stond m’n tasje met aangekochte boeken er nog. Maar al de rest? Wat was er gebeurd? Toen K. me binnen de minuut vroeg wat er aan de hand was omdat hij me zo ontredderd zag staan, en ik het hem verklaarde, kwam die rugzak snel ….

… van bij hem tevoorschijn! Hij had in zijn enthousiasme voor de beste plaatsen gewoon allerlei tassen vooraan gelegd inclusief die van mezelf! Pfft, wat een redding van een even spannend moment als Gigi misschien beleefd heeft in Antwerpen onlangs. Gelukkig was ik niet zonder meer in gillen uitgebarsten voor niets! Later moesten we trouwens de zaal sowieso even ontruimen vooraleer terug binnen te mogen voor de volgende top of the bill.

Noorse superster

Zoals reeds genoemd was dat de Noorse auteur van ons huidige samenleesboek, Max, Mischa en het Tet-Offensief, Johan Harstad. En hij werd geïnterviewd door de charmante Roderik Six. Die laatste is literair journalist voor o.a. Knack en heeft zelf ook al een aantal niet onaardige boeken geschreven; hij is eerlijk gezegd ook niet mis om naar te kijken, dames! Six bleek Harstad al eens geïnterviewd te hebben, in Stavanger nog wel. Hij vertelde dit als anekdote omdat bleek dat hij door dit vorige interview en bijkomende omstandigheden er zijn vriendin had leren kennen, en hij Harstad hiervoor wenste te bedanken. Als binnenkomer kon dit tellen, de ooh’s en de aah’s uit het publiek scorend ook. Dit werd ook een boeiend en verhelderend gesprek met goede vragen. De schrijver zelf is eveneens grappig en innemend. Op de bank/zetel liggend komt de inspiratie bij Harstad binnen. Hij heeft geen structuur in het hoofd in het begin; van de 1200 bladzijden van zijn laatste werk sneuvelden er zelfs nog een 500-tal die nog ergens in een lade liggen; de interesse voor de Vietnam-oorlog die wat bevreemdend kan lijken voor zijn generatie, was er bij hem ook als kind altijd al, net zoals bij Max. Naar wat hij vertelde, zou Noorwegen ook altijd een nauwe relatie met de VS hebben gehad en voelde deze oorlog en wat er daar gebeurd was, bij heel wat Noren als verraad aan. Ondertussen heeft Harstad een hele muur vol boeken over de Vietnam-oorlog, dat ook de eerste oorlog is, die volgens hem zo uitgebreid is bestudeerd en beschreven door getuigen die hem hebben meegemaakt. Vietnam is wel het enige land dat hij tijdens het onderzoek voor zijn boek niet heeft bezocht, terwijl hij wel in New York, en in Fairfax, Californië is geweest bv.  Omdat hij dat land zich niet voor de geest wilde halen als toerist, omdat er in het legerkamp Bastogne bv toch niets meer te zien is en volledig ontruimd, en heel wat dingen gewoon niet toegankelijk zijn. Een vraag ging ook over de kunstenaars, zowel Max en Mordecai als theatermensen als Mischa Grey, de kunstenares uit het boek, en in hoeverre hij die heeft ingevuld met eigen ervaringen. Hij vertelde over de werken die zijn gemaakt als retrospectieve van Mischa Grey waarnaar in ons leesclubcafé trouwens ook al gelinkt werd: https://issuu.com/lacktr/docs/mmt1. Zo werden sommige lacunes over het boek toch wat verder ingevuld.

Harstad schreef als jonge scholier al gedichten, toen hij 17-18 jaar oud was waar hij 'vreemd genoeg' niet voor werd uitgelachen. Omdat Stavanger geen universiteit had toen hij ging studeren, ging hij naar Trondheim voor zijn literatuurstudie en verhuisde hij later naar Oslo. Hij had al heel wat kortverhalen geschreven voor hij wereldwijd doorbrak met zijn debuutroman Buzz Aldrin, waar ben je gebleven?  Hij las ook nog een stuk voor in het Noors, wat ik zelf wel heel leuk vond. Het was een lang stuk, en de vertaling kwam deze keer niet synchroon op het scherm. Hoewel ik het eerste deeltje net wat kon volgen, bleef dat niet duren en hoorde ik waarschijnlijk bij het merendeel van het niet-begrijpende publiek. Alles bij elkaar genomen was het een heerlijk interview met een goede verteller en een goede gespreksleider waar je geboeid naar bleef luisteren. Nadien werd er ook weer tijd voorzien voor een signeersessie waar ik speciaal 2 papieren boeken voor had meegenomen. De enkele woordjes Zweeds die ik snel probeerde op te diepen, zullen hem wel grappig in de oren hebben geklonken …  Wisten jullie trouwens dat hij de covers van zijn boeken ook zelf ontwerpt? Hij werkt zelf namelijk ook als grafisch designer, evenals aan eigen film- en muziekprojecten.

Muzikaal uiteinde

Het werd al wat donkerder buiten toen ik de Beursschouwburg verliet. Toch was het nog zacht en was de lucht in Brussel, dat ik zelf ook een erg leuke stad vind, nog veelbelovend. Een korte wandeling bracht me nog naar de Ancienne Belgique, de AB voor de vrienden, die er niet zo ver vandaan ligt, waar ik alweer toevallig binnen liep toen net ‘Klinkende woorden/Sounds like literature’ van start ging met de grote Raymond van het Groenewoud en Benjamin Desmet van de Kortrijkse indie-popgroep SX, die over hun favoriete boeken praatten en of ze er inspiratie uithalen voor hun eigen creaties. Het was wederom een fijn en ietwat relativerend gesprek als het over de invloed van de literatuur op hun eigen werk ging. Om af te sluiten met de internationale Canadese ster Rufus Wainwright die ook had toegezegd om een literary talk te hebben op dit festival! Hij is blijkbaar ook een dode schrijver/klassieker-liefhebber. Hij kende nog wat referenties die al gepasseerd waren of ook niet zouden misstaan in het Klassieker-genootschap hier. De dag na het festival zou hij concerteren in het Koninklijk Circus in Brussel. En toen was het uiteindelijk toch tijd om de terugreis aan te vatten, gelukkig met alle zakken en tassen in de hand die we ook hadden meegenomen en …. nog wat meer. Dat dit weer een memorabel weekendje was! 

De oogst