Wat gebeurt er wanneer twee personen, een Brusselaar en een Antwerpse hetzelfde boek lezen? Kris en Nathalie lazen voor We Love Lit Hoogmoed van Richard Hemker, die ook op de shortlist staat voor de Fintro Literatuurprijs. Lees hieronder wat ze vonden van dit boek.

Hoe lezen wij?

We hadden het eerder al over de routines van vooral Jan en Natalie als zij een boek ter hand nemen. Heeft Kris er misschien ook zo één/enkele of begint hij er gewoon ook direct met de lectuur zoals Nathalie eerder doet?

Kris: Ik probeer zo onbevooroordeeld mogelijk aan een boek te beginnen: geen korte inhoud doornemen, geen recensies lezen, maar zo snel mogelijk naar de eerste zinnen en me een beeld proberen vormen van de personages en hun leefwereld. Ik vind het wel heel belangrijk om even stil te blijven staan bij de beginquote (als er één is). Voor mij begint daar het boek. De schrijver heeft hierover nagedacht en heel bewust die specifieke quote gebruikt. Indien nodig, ga ik dan wel wat achtergrond opzoeken: bijvoorbeeld de vertaling van de quote, uit welk boek die quote komt, wie de schrijver of dichter is. Hoogmoed begint met een hele mooie Spaanse quote van Jorge Luis Borges uit zijn ‘Spinoza-gedichten’, over “de liefde die geen wederliefde hoeft”. Daar kon ik al onmiddellijk wat mee: Borges is een schrijver die in zijn verhalen speelt met magisch realisme; realiteit en droom zijn verweven met elkaar. En Spinoza legt in zijn geschriften ook heel veel nadruk op de verbeeldingskracht, en ook op de samensmelting van verschillende elementen (God en de natuur, lichaam en geest, ...). Met die instrumenten (aangereikt door de auteur) stap ik dan het verhaal in, en dan weet ik dat ik in dit geval op mijn hoede moet zijn: droom en realiteit kunnen wel eens door elkaar heen lopen.

Waarover lezen wij?

Dit boek gaat over Chris Seutorius, een Nederlandse dertiger, die zich terugtrekt in een pastorij in een Ardens dorp om de levensloop van een Italiaanse renaissance-denker, de genaamde Pico della Mirandola (1463-1494), te bestuderen en te beschrijven in een monografie.

Hij houdt zich echter vooral bezig met het verbouwen van zijn pastorij en het reflecteren over zijn eigen jeugd, zijn ouders, en de enkele vrienden die hij toen had. Het is een contemplatief boek en dit moet je wel liggen natuurlijk.

Nathalie: Ik was er niet wild van. Veel gebeurt er niet echt in eerlijk gezegd, en het is toch wel een vrij zwaar boek. Chris is het hoofdpersonage die ons in korte hoofdstukken afwisselend vertelt over zijn leven in de pastorij en die ons meeneemt naar zijn jeugd in het verleden. Chris vertelt over zijn vrienden Panos en Dimitri, met wie hij zijn interesse voor Oudgriekse en – romeinse cultuur en filosofie deelt.  Ben jij daar misschien ook in geïnteresseerd?

Kris: Ik vond het helemaal geweldig, van bij het begin. Die vele verwijzingen naar figuren en thema’s uit de klassieke oudheid, de renaissance, maar bijvoorbeeld ook de negentiende eeuw vond ik heel erg boeiend, én relevant. Uiteraard moest ik zelf ook nog veel gaan opzoeken, maar dat hoorde er in dit boek volgens mij gewoon bij. Een belangrijk citaat uit het boek, dat regelmatig terugkomt, is: “Het belangrijkste deel van mezelf is buiten mezelf.” Je zou kunnen zeggen dat Hemker dit ook vindt over zijn roman: er zit al heel veel in, maar het belangrijkste deel ligt buiten de roman zelf, door de vele verwijzingen naar vroegere schrijvers, dichters, kunstenaars, filosofen en ook mythologische figuren. De achtergrondinformatie die ik dan las tijdens het opzoeken heeft mijn leeservaring enorm verrijkt of gaf een ander perspectief bij wat ik aan het lezen was. “Steeds wanneer wij omzien zien wij iets anders.” 

Nathalie: Chris zoekt zelf in feite naar een uitgang uit de werkelijke wereld om een hoger doel te bereiken, en spreekt regelmatig over zijn daimon, een wezen dat in "de Griekse mythologie oorspronkelijk de aanduiding is voor een meestal goedwillend wezen dat ergens tussen goden en stervelingen in staat, een bovennatuurlijk wezen zoals een inferieure godheid." (Wikipedia) Net zoals deze term die al een zoektocht vereist, zijn er nog vele andere dergelijke referenties die ik bepaald niet uit mijn dagelijkse leven kende. Leerrijk is het dan natuurlijk wel!

Kris:  Inderdaad ontzettend leerrijk, maar voor mij ook heel erg relevant in de context van het boek. De hele roman gaat over herinneringen, over gebeurtenissen in het verleden en hoe we die kunnen vervormen of anders interpreteren: “De toekomst staat vast, het verleden verandert.” Het verleden en het heden lopen in de roman ook door elkaar, net zoals de realiteit en de fictie. Dat vond ik zelf heel erg spannend. Hemker wou volgens mij met zijn roman bewust afwijken van de literaire standaardregels (een duidelijke plot, een lineaire chronologie van het verhaal, fictie duidelijk gescheiden van realiteit). De vele referenties vragen een actievere leeshouding, waardoor het boek bijna zelf een Wikipediapagina werd, met voortdurende doorklikmogelijkheden naar extra achtergrondinformatie. Op een bepaald moment ben ik ook spontaan hoofdstukken gaan herlezen, met de nieuwe informatie die ik had gekregen in latere hoofdstukken: dezelfde scènes worden immers op verschillende manieren verteld.

Wat betekent de titel en de cover volgens ons?

Nathalie: Op de cover: een man die duikt of valt. Dat komt inderdaad in het boek terug. En dat kan je inderdaad duidelijk linken aan de titel hoogmoed, als ik er nog wat verder over nadenk en probeer mijn gedachten af te maken. Voor mij slaat de 'hoogmoed' uit de titel, vooral op die drang die Chris in zich heeft, om zich te onttrekken uit het aardse en een wereld in de tijd en ruimte daar rond te leren kennen, al dan niet met een godsbeeld. Maar dat heb ik dan meer uit het boek gehaald dan uit de cover. Komt deze betekenis van de titel, hoe ik het intuïtief zo aanvoel, wat overeen met hoe jij de titel bekijkt uit jouw dan toch ietwat actievere leeshouding? 

Kris: “Hoogmoed komt voor de val” luidt het volledige spreekwoord. Ik vond het heel bijzonder om dit spreekwoord (indirect) al verbeeld te zien op de kaft: de titel ‘Hoogmoed’ boven een afbeelding van een vallende man. Ik ging er dus bij aanvang van uit dat dit verhaal over de (zondige) hoogmoed van het hoofdpersonage zou gaan, waarbij er op het einde een val, een ondergang, iets noodlottigs zou zijn (Icarus en zo). Uiteindelijk bleek de tekening te verwijzen naar de ‘Tuffatore’ (de duiker), een oude fresco in een graftombe in Paestum (in zuidelijk Italië). Duiken is natuurlijk wat anders dan vallen. Als je bovendien het boek omdraait, dan kom je visueel in de buurt van een andere (ook jouw) interpretatie: hoogmoed als het zich onttrekken uit het aardse, de sprong terug naar God en naar het volmaakte, door te versmelten met de hemel (een soort ‘hemelvaart’). De mens die de moed moet hebben om het beste uit zichzelf te halen, en dit “buiten zichzelf” te zoeken: hoogmoed als een positieve drijfveer (en dan zijn we weer bij Borges en Spinoza). Hemker zet in dit boek dus heel wat perspectieven en vooronderstellingen op zijn kop.

Nathalie (zucht): Ik heb geen hoofd om al die namen en die connotaties en associaties te onthouden dus...

En wat vonden we er uiteindelijk van?

Nathalie: Ik vond de taal te barok en te complex om echt van het verhaal te kunnen genieten. Ik moest te veel stoppen om iets op te zoeken of zinnen opnieuw te lezen. Niet echt mijn ding dus. De dialogen vond ik hier en daar ook echt gekunsteld en wat ongeloofwaardig. Op deze manier kon ik mij niet voldoende inleven in de personages. De schrijver is wel een echte taalkunstenaar. Hopelijk spreekt het dus wel een publiek aan dat hier meer naar op zoek is. En naast Kris denk ik dat enkele andere Hebban-maatjes dit ook nog wel zullen lusten! Van mij krijgt het boek echter drie sterren.

Kris: Ik vond het een uitzonderlijk goed boek, waar ik heel erg van genoten heb (inclusief de vele opzoekingen). De taal is op bepaalde momenten inderdaad heel erg zwaar, met ontzettend lange zinnen, maar die hebben dan vaak weer een bepaalde functie in het verhaal of voor de typering van een personage. Het hoofdpersonage is voortdurend op zoek naar zichzelf, in het heden, maar vooral naar die geweldige ervaringen (zijn daimon) die hij in het verleden heeft gehad en die hij nu blijkbaar verloren heeft. Er zit heel weinig ontwikkeling in het verhaal en de personages, maar voor mij ging het boek vooral over de impact van tijd, herinneringen, het verleden en hoe deze samenvloeien met wie of wat we nu zijn. Dat gegeven vond ik interessant en uniek als literair thema, en Hemker heeft dit met zijn taal, stijl en opbouw heel erg goed uitgewerkt tot een unieke roman. Voor mij vier sterren (maar volgens mij worden het er vijf, als ik het later ga herlezen).