Wat gebeurt er wanneer twee personen, twee vrouwen met enkel een letter verschil in de voornaam, een Antwerpse en een Haagse, twee dezelfde boeken lezen? De Nat(h)alies lezen voor We Love Lit zowel Rivieren van Martin Michael Driessen als Oksana van Donald Niedekker, beide genomineerd voor de Fintro Literatuurprijs. Lees hieronder wat ze vonden van Oksana van Donald Niedekker.

De Uitgever

Natalie: Uitgeverij Koppernik is een voor mij vrij onbekende uitgever. Ik heb de website bezocht om kennis te maken met de uitgever.  Koppernik schrijft over zichzelf: "Wat wij uitgeven zijn eigenzinnige boeken, boeken die gedurfd zijn en uitdagen, in ieder geval afwijken van de momenteel overheersende cultuur van het midden". 

Met deze introductie in het achterhoofd lees ik Oksana. 

Nathalie: Altijd leuk om nieuwe kleinere uitgeverijen te leren kennen! Dikwijls opent dit je blik naar nog andere titels of auteurs waarvan je nog nooit gehoord had. Zo ging dat bij mij bijv. ook met de uitgeverijen Vrijdag, Polis of Das Mag hoewel zeker die laatste nu op innovatieve wijze al bijna bij de bekendste is gaan horen…  

Het Uiterlijk 

Natalie: Toen Oksana voor mij lag viel mij als eerste de grafische cover op. Een abstract lijnenspel dat niks prijs geeft. Dat maakt nieuwsgierig. En daarnaast zijn de flapteksten summier en bondig beschreven. Precies goed, daar hou ik van. Maar door die cover is Oksana niet een boek dat direct opvalt tussen alle andere boeken. 

Nathalie: Ik heb gelezen op het forum van de Fintro Literatuurprijs dat de cover eigenlijk bewegingen van een ballet voorstelt, dit werd aangebracht door een medejurylid die zelf ook ballet danst. Op dat vlak valt de cover dan wel samen met de ondertitel (Een ballet) en het hoofdpersonage Lena die van jongs af ook op balletschool zit. Maar inderdaad, als ik dit niet zou geweten hebben, was de cover voor mij ook wat onbegrijpelijk gebleven. Als ik dit boek niet had gekregen via de Fintro, zou het boek mij zeker ook niet direct opgevallen zijn. 

Natalie: Dat is leuk dat een balletdanseres in de jury zit. Als aanvulling op jouw toelichting is ook de volgende passage een handvat om de cover te interpreteren: "Op een gegeven moment begon mijn geest uit zichzelf bewegingen, allerlei combinaties, passenpatronen uit te tekenen. Ik volgde de lijnen die uitgezet waren, verfijnde en vervlocht ze en ontknoopte ze weer. Talloze abstracte balletten heb ik uitgebroed.... ".  

Libretto 

Oksana is eigenlijk voornamelijk het verhaal van Lena, een meisje dat bij haar grootmoeder opgroeit in Oekraïne, omdat haar ouders na de ramp van Tsjernobyl verdwenen zijn… Dit komt ergens tijdens het boek nog wel eens naar de oppervlakte, maar het gaat toch vooral over het vertrek van Lena die op zoek naar een beter leven ingaat op het voorstel van een vrij onbekende vrouw om enkele maanden in Italië geld te gaan verdienen. Zoals je je hierbij al misschien kan voorstellen, draait dit uit op een verhaal over vrouwenhandel, zware vrouwenmishandeling en prostitutie. Lena wordt samengedreven met een heel aantal andere vrouwen in een villa ergens in het zuiden van Europa waar ze Oksana leert kennen. Het is eigenlijk een heel zware thematiek die op een bijna poëtische en lyrische manier wordt aangebracht in de vorm van bewegingen van een dans… 

Natalie: Het verhaal wordt niet chronologisch verteld, je springt (danst) van de ene scène naar de andere. Je beleeft het verhaal door de ogen van Lena (ik- perspectief).  De hoofdstukken zijn niet genummerd en de bladspiegel is ruim opgezet. Alle scènes bij elkaar vormen het verhaal. Ik hou wel van deze stijl. Het daagt mij uit, het houdt mij scherp.

Kon jij deze stijl ook waarderen? Het valt mij op dat sommige scènes worden afgewisseld met , denk ik , dichtregels , met poëzie. Zoals deze passage: 

"Zwarte zon. Zwarte  zang. 
Zien mijn voeten zwart van de vlierbessen?
Straalt de honing van de zon?
Wat is vuur en wat is steen?
Wie kan de zon met beton bedekken?
De bakker is opgehouden met stoken maar de oven blijft branden."

Is dat jou ook opgevallen of zie jij het anders? 

Nathalie: Ja, natuurlijk valt dat op in dit boek! Dit stukje op één van de volgende bladzijden heb ik bijvoorbeeld enkele keren hardop gelezen om het ritme daarvan beter in me op te nemen: 

“Het gaat verscholen achter mijn lach, mijn eeuwige toneel-lach, mijn in- en intrieste neplach, mijn Sheila-lach, mijn petite pomme-lach, mijn handkus- en lovertjeslach, mijn vallende ster-lach, mijn donkerslaglach.”

Ook al gaat dit stukje over de verschillende manieren waarop Lena,  later Sheila, ‘lacht’, lees je er ook in hoe zij haar masker draagt en zich in zichzelf opsluit. Dit is tegelijkertijd poëtisch mooi en dramatisch voor mij. Doorheen heel het boek kon ik die combinatie wel smaken eigenlijk. 

Natalie: Ja die combinatie die jij beschrijft kan ik ook waarderen. Sommige passages moest ik twee keer lezen.  Door die afwisseling met poëtische passages voegt het wat extra toe aan het verhaal.

Tijdens het lezen dacht ik vaak: hoe kan Lena omgaan met al die ellende?  Hoe houdt zij  zich staande? Het antwoord op die vraag vond ik op blz. 78: "Om te overleven, en dan bedoel ik meer dan alleen fysiek overleven, moest je regels opstellen, afspraken met jezelf maken". Door haar training voor ballet is zij mentaal gesterkt. Dat helpt haar om met de verschrikkelijke situatie om te gaan. 

Nathalie: Als een ex-ballerina die heeft leren vallen, probeert Lena terug op te staan, en wordt de nadruk in heel het boek niet gelegd op de slachtofferrol maar op de weerstand, het terug opstaan, het blijven leven met zulk trauma. Ik wist niet dat ik dat kon verwachten, maar ik was net hiervan wel wat onder de indruk eerlijk gezegd. De clichés van de slachtofferrol worden immers zo vermeden.

Wat mij dan weer wat op mijn honger liet zitten, was dat deze thema’s niet volledig waren uitgewerkt net door het fragmentarische karakter van het boek en dat ook sommige personages wat aan de oppervlakte bleven voor mij. Over Oksana bijvoorbeeld weten we eigenlijk ook niet zo heel veel. Wat vind jij hierover? 

Natalie: Wat ik vond van de personages? De schrijver heeft gekozen voor  1 verhaallijn.  Daardoor  blijven sommige personages, inderdaad, wat aan de oppervlakte. Zo ook Oksana. Wie is zij? Het enige wat ik uit het verhaal kon opmaken is dat van alle meisjes  zij het meest tegen haar gevangenschap verzette, zij was opstandig. “Oksana was niet te temmen”. Ook niet alle meisjes worden bij naam genoemd, slechts een enkele.  Ik vond het niet jammer dat er niet meer verhaallijnen waren uitgewerkt. Voor mij was het of Lena eerste soliste, de prima ballerina was of tweede van het ballet. De andere personages lijken deel uit te maken van het corps de ballet.  

Toen ik op internet zocht op de naam Oksana, blijkt dat er een balletdanseres bij het Mariinsky Ballet is met de naam Oksana (Skorik). Toeval? 

Slotakte

Nathalie: De stijl gaat van poëtisch over naar nuchter en eerder suggestief voornamelijk als het over de gewelddaden zelf gaat. Het is zeker een mooi stilistisch werkje, maar het was niet zo beklijvend voor mij als Rivieren eerlijk gezegd. Ik miste net iets in het boek dat het ofwel inlevend genoeg ofwel krachtiger veroordelend zou maken. 

Ik geef het boek toch 4 mooie sterren.

De thematiek doet me trouwens terugdenken aan een godsdienstproject van mij op de middelbare school toen ik in groep de toen nog minder bekende vereniging Payoke ging bezoeken met enkele medeleerlingen, die was opgericht in Antwerpen om slachtoffers van vrouwenhandel en prostitutie te ontvangen en hen hulp (mbt gezondheid, juridisch, enz…) aan te bieden. Als vrij goed beschermde 17-jarigen hebben we daar onze ogen toen opengetrokken hoor. Het boek ‘Ze zijn zo lief meneer’ van de succesvolle Vlaamse journalist Chris De Stoop bracht dezelfde thematiek naar voor begin de jaren ’90 en sloeg in als een bom bij ons, dat trouwens internationaal ook wel wat weerklank kreeg. Ongezien en taboedoorbrekend in die tijd maar wél met als gevolg dat wijlen koning Boudewijn een pleitbezorger werd voor de slachtoffers…   

Natalie: Tijdens mijn middelbare schooltijd waren er niet zulke projecten. En als je er op die leeftijd mee wordt geconfronteerd, kan het best schokkend zijn. Ik weet eerlijk gezegd niet meer wanneer ik hoorde van vrouwenhandel. Denk uit het nieuws en documentaires.

De schrijver beschrijft het geweld suggestief, zoals jij al aangeeft: “Hij deed met me wat je overal kunt nalezen, om te beginnen bij Hosea. Maar kinderen verwekte ik niet.”  

Als je dit leest, heb je weinig fantasie nodig om te begrijpen wat er met haar gebeurt. Juist door deze suggestieve beschrijvingen van het geweld, afgewisseld met poëtische passages is Oksana een bijzonder en indrukwekkend verhaal.

Een welverdiende 4 sterren