We Love Lit leest van de Libris shortlist: ‘Schuld’ van Walter van den Berg
“Wat een onvoorstelbaar sterke openingszin”
Wat gebeurt er wanneer twee personen, een Vlaming en een Nederlander, hetzelfde boek lezen?
Guy Doms en Jan Stoel lazen samen dit boek met die beresterke openingszin die je meteen in het verhaal trekt.
Stap het snoeiharde, rauwe milieu binnen van Walter van den Berg: Amsterdam Nieuw-West. Kevin maakt laptops schoon en weer verkoopbaar. Hij is door zijn moeder verlaten en dat rekent hij haar aan. Soms vindt hij op de laptops vieze filmpjes. Die zet hij online en vreemdgangers belt hij op. Om te laten zien dat het hun schuld is. Hij wil contact met andere mensen. Dan komt zijn vader, ‘Zingende Ron’, uit de gevangenis. Vervolgens blijkt dat er veel schulden moeten worden afgelost.
Thematiek
Jan: Wat een openingszin: “Mijn broer had nog gezongen op de avond dat hij iemand doodsloeg.” Simpel dus. De schuldige is dus Ron, die onder de naam Ronald zonder veel succes zijn best doet om als zanger aan de bak te komen. Maar is dat ook zo? Tijdens het boek lijkt iedereen op de een of andere manier schuldig te zijn. De doodslag is de kern van het boek. Walter van den Berg beschrijft in korte hoofdstukken wat er zich afspeelde in het leven van de hoofdpersonages in het boek, voor en na de tragedie van de doodslag op 26 november 2013.
Letterlijk slaat ‘Schuld’ op de schuld die Ron heeft na het mislukken van het installeren van een keuken, samen met zijn broer Cor. Mo heeft de schuld voorgeschoten en Kevin, de zoon van Ron, betaalt die met allerlei louche diensten af. Maar de figuurlijke schuld is de schuld die de personages in het boek ten opzichte van elkaar hebben: wie heeft de schuld in de scheiding van de ouders van Cor en Ron? Alle personages staan bij elkaar in het krijt. En het is een verrassing wie de echte schuldige is van de moord uit de eerste zin. Maar kan de dader daar echt verantwoordelijk voor gehouden worden….?
Guy: Als ik me verder zou gaan baseren op de (opvallende!) cover, dan zou ik dit boek “Schuld tot de vijfde macht” noemen. Tevens zou dan één schuld niet zijn ingelost. Een beter kernwoord voor zijn titel kon Walter van den Berg moeilijk vinden. Als lezer beland je in de keiharde leefwereld van mensen uit de marginaliteit in Amsterdam Nieuw-West. Ze hebben niet echt uitzicht op een mooie toekomst en belanden aldus vaak in de criminaliteit. Zoals een zoon die de schulden van zijn vader terugbetaalt door zelf louche en duistere feiten te plegen. Tevens kan je het woordje ‘schuld’ ietwat verlengen en er ‘schuldig’ van maken. Er is meer dan één personage dat schuldig mag worden genoemd.
Structuur, perspectief en tijd
Guy: Tijdens het lezen moet je constant bij de les blijven; vooral in de aanvangsfase van het verhaal. De steeds wisselende personages die aan het woord of aan bod komen, alsook de voortdurende sprongen heen en weer in de tijd. Het maakt het er niet makkelijker op. Een tegenstrijdigheid: toch lees je deze vrij korte roman snel en vlot uit. Elk hoofdpersonage krijgt een eigen hoofdstukje, waarin hij of zij wordt geïntroduceerd. Nadien zorgt de niet chronologische opeenvolging van de hoofdstukken voor meer informatie over die ene, catastrofale dag: 26 november 2013.
Jan: Het verhaal verloopt niet chronologisch en omspant een periode van 9 jaar. Ieder hoofdstuk heeft de naam van de persoon die aan het woord is. Slechts in één hoofdstuk komen al deze personen samen. Dat hoofdstuk heet dan ook ‘Iedereen.’ Het verhaal wordt door Cor verteld. Steeds als hij aan het woord is wordt de ik-persoon gebruikt. Bij de andere personages is sprake van een alwetende verteller. Cor is als personage in het boek ook schrijver. Logisch dat hij het verhaal dan ook optekent.
Setting
Jan: Het verhaal speelt zich af in Amsterdam-Osdorp. Het stadsdeel wordt uitgebreid beschreven en de plekken bestaan echt: Bluebanddorp, café Huizinga, Snack 88. En op 26 november 2013 speelde Ajax inderdaad tegen Barcelona.
Guy: Zelf ken ik het stadsdeel Amsterdam Osdorp niet echt, ben er slechts één keer geweest. Het is evenwel niet zo moeilijk om je toch in te leven; In elke stad is er wel een wijk waar de lagere volksklasse woont. Wat me opvalt: de auteur kent de setting als zijn broekzak. Hij kent niet alleen de straten, hij kent het spreektaaltje van deze mensen. Een, sta me toe, rauwe – ruwe – platvloerse – vlijmscherpe taal. Kom ik zo meteen op terug.
Schrijfstijl en –taal, dialoog
Guy: Qua taalgebruik zou ik deze roman bestempelen als heel volks en ja, platvloers. Typische uitdrukkingen en woorden die rechttoe rechtaan vertellen wat er moet worden verteld. Directe taal, vulgair als het ook werkelijk vulgair moet zijn. Zal perfect passen bij de belangrijkste karakters uit het boek. Walter van den Berg schreef een heel compacte roman, geen woord dat er niet bij hoort. Spitse dialogen, waarbij je het moet stellen zonder aanhalingstekens. Even wennen, toch is dit geen hinderpaal. om deze roman uit te hebben in enkele uurtjes.
Jan: De taal is van al haar franje ontdaan en past goed bij de setting van de personages: direct, confronterend, staccato, to the point.. Maar onder dat taalgebruik sluimert ook wel een beetje de onmogelijkheid emoties goed onder woorden te brengen. Walter van den Berg schrijft in korte zinnen, vertelt ‘snel.’ De lezer wil het raadsel van de schuld oplossen en de stijl nodigt uit tot snel doorlezen.
Diepgang
Guy: Hier wringt vooral het schoentje… tenzij het niet de bedoeling was van de auteur om zijn personages en gebeurtenissen grondig uit te diepen. En toch, Ron, Kevin, Cor, Mo en ga zo maar verder door: ze blijven toch ergens oppervlakkig. Je dringt niet door tot in hun ziel; evenmin tot de diepe, verscholen achtergronden van het verhaal. Op dit vlak heeft Schuld me enigszins teleurgesteld. Zeker omdat het hier gaat om een boek dat een mooie nominatie op zak heeft. Ik vergeet ook niet te vermelden dat Schuld ‘Boek van de Maand’ is geweest bij De Wereld Draait Door, in februari 2016… Wellicht lagen mijn verwachtingen in dit geval veel te hoog?
Jan: Het is niet het eerste boek van Walter van den Berg dat zich in de zelfkant van de maatschappij afspeelt: heling, geweldpleging, uitzichtloosheid, bedreigingen, gebrek aan zelfbeheersing. Hij lijkt het milieu goed te kennen. De strijd om het dagelijks bestaan is er hard. Eenmaal in de ellende verzeild geraakt is het moeilijk je er aan te ontworstelen. Men voelt zich weerloos, voelt zich ‘doodgeslagen’. Is dat niet de schuld van onze maatschappij? Is dat de boodschap van de schrijver?
Guy: Na een dijk van die veelbelovende openingszin ben ik toch te vaak op mijn honger blijven zitten. Heb ik me geamuseerd? Ja, zeker weten! Drie sterren.
Jan: Een nominatie voor de Libris-literatuurprijs schept hoge verwachtingen. Dit boek is echter meer dan een beschrijving van het milieu dat Amsterdam Nieuw-West is. Je krijgt begrip voor de mensen die er leven, maar het houdt ook een opdracht in voor de mensen die het ‘beter’ hebben. Als maatschappij zijn we gezamenlijk verantwoordelijk. Ik geef het boek drie sterren.
Interessante links/filmpjes
- Walter van den Berg over ‘Schuld’ (fragment):
