We willen het even hebben over... Tom Lanoye
Ik las al heel wat boeken van Tom Lanoye, en telkens met heel veel plezier: onder andere De monstertrilogie, Gelukkige slaven, Sprakeloos en zijn laatste roman uit 2017, Zuivering. Ook van zijn columns/essays en gedichten heb ik al enthousiast heel wat bundels tot mij genomen.
Nathalie
Banner: Anne
Door ©2017 Arthur Los Fotografie - Eigen werk, CC BY-SA 4.0, Koppeling
Wikipedia
Het begin
Lanoye startte zijn schrijverscarrière als dichter en met columns in tijdschriften, o.a. in Humo toen ik dat tijdschrift nog las met enige interesse. Daarna ging hij ook snel romans en toneel schrijven. In de Gentse studentencafés, waar hij optrad met James Bordello (pseudoniem van Peter Roose) in 1981-82, en waarmee hij deelnam aan de Nacht van de Poëzie in Utrecht, kwam hij ook zijn wapenbroeder Herman Brusselmans tegen, waar hij samen Germaanse filologie mee had gestudeerd aan de RU Gent. En samen deden ze daar ook nog een aantal optredens. In de jaren ’90 van de 20ste eeuw kon je die twee veelal naast elkaar tegen komen op meerdere edities van de Antwerpse boekenbeurs, waar ik wel eens langs kwam. Toen Brusselmans in 2017 60 jaar werd, een jaar voor de verjaardag van hemzelf, haalden ze hier beiden op de radio plezante herinneringen over op, een hilarisch stukje uit dit radio-interview.
Vorig jaar werd Tom Lanoye zelf dus groots gevierd op de vooravond van zijn verjaardag tijdens de Cultuurmarkt op 26/8, wat sommigen waarschijnlijk hun wenkbrauwen deed fronsen, maar wat ook wel de moeite waard was voor de liefhebbers van zijn materiaal… Zijn trouwe metgezellen, redactrice Anni van Landeghem en vormgever Gert Dooreman, maakten met heel wat materiaal uit Lanoye’s eigen archieven een op groot formaat uitgegeven feestboek, met behulp van niet eerder gepubliceerde teksten, vrolijk stemmende vondsten en onweerstaanbaar beeldmateriaal: Lanoye 60 - Groepsportret met brilletje. De tournée Jubilee Lanoye die ik zal bijwonen in Antwerpen in april hoort ook nog bij die feestelijkheden n.a.v. zijn 60/40-verjaardag (40 jaar schrijver, in 1979 verscheen een eerste publicatie, het gedicht 'Aanhoudende vorst' wordt opgenomen in een verzamelbundel.)
In 1992 richtte hij als slagerszoon zijn eigen N.V. Lanoye op. In de statuten van die N.V. omschrijft hij zijn werk als 'alle vormen van teksten en schriftuur, zowel voor boeken, kranten, tijdschriften en andere drukwerken als voor toneelopvoeringen, cabaret- en zangvoorstellingen, dit alles onder eender welke vorm en in de meest ruime zin van het woord'.
Lanoye werd een echte BV en is met tussenpozen maar toch regelmatig op tv te zien, zowel in Vlaanderen als in Nederland, als hij niet in zijn tweede thuisland, Zuid-Afrika, verblijft bijvoorbeeld of op tournée is met één van zijn vele voorstellingen.
In 1996 brachten hij en zijn Nederlandse vriend het net-ingevoerde samenlevingscontract onder massale mediabelangstelling in Vlaanderen door zelf als eerste deze stap te zetten, waarbij ze de toen lopende discussie over het homohuwelijk aanzwengelden. Toen het homohuwelijk in 2003 in België als tweede land werd ingevoerd na Nederland, trouwden ze zonder al die persbelangstelling.
Gevierde romancier en dramaturg
Tom Lanoye is vooral een gevierde romancier en dramaturg, zijn boeken en stukken werden al naar meer dan 15 talen vertaald. In november 1997 ging zijn twaalf uur lange bewerking van Shakespeares’ 8 koningsdrama’s, Ten oorlog, in première met De Blauwe Maandagcompagnie. Deze theatermarathon werd een groot succes, niet alleen in Vlaanderen maar ook in het buitenland. Onder de titel Schlachten werd deze marathon ook meerdere malen in Duitsland en Oostenrijk opgevoerd, waarvoor hij op het jaarlijkse Theatertreffen in Berlijn de Innovationsprijs won.
Mijn favoriete roman van Lanoye is waarschijnlijk Sprakeloos, een roman uit 2009 waarin hij groots afscheid neemt van zijn moeder, die amateuractrice was en na een beroerte haar spraak verloren had. Lanoye bracht het boek zelf als een theatersolo op het toneel in 2011-2012, en in 2017 kwam er een prachtige film, gemaakt door Hilde Van Mieghem op het witte doek met onder andere Viviane De Muynck, Stany Crets en Marie Vinck in de hoofdrollen.
Sprakeloos vind ik een universeel boek, net als ook Gelukkige slaven, dat het verhaal is van 2 Belgische bannelingen en naamgenoten, 2 verschillende Tony Hanssen’s, dat zich afspeelt in zowel Buenos Aires, Argentinië en in Zuid-Afrika. Het is een virtuoos geschreven boek met een ingenieuze spannende plot bovendien. Zijn ook weer spannende en inventieve Monstertrilogie (Het goddelijke monster - 1997, Zwarte tranen - 1999 en Boze tongen - 2002) dat ook op tv werd gebracht als serie, vond ik dan weer een typisch Belgisch-Vlaams verhaal.
In 2012 kwam er een bundeling van drie voordien uitgegeven boeken uit onder de noemer ‘Wase trilogie’, die samen een beeld geven van zijn afkomst en zijn verdere ontwikkeling: Een slagerszoon met een brilletje (prozadebuut uit 1985 met autobiografische verhalen), Kartonnen dozen (1991) en Sprakeloos (2009) opnieuw, om het af te ronden. Die eerste twee zijn zeker ook markante boeken uit zijn uitgebreide oeuvre.
Eerste stadsdichter van Antwerpen
Ik heb de dichter Lanoye vooral leren kennen als de eerste officiële stadsdichter van Antwerpen en in die hoedanigheid schreef hij tussen 2003 en januari 2005 12 gedichten. Vooral zijn metersgrote spandoek aan de Boerentoren, Europa’s ‘eerste wolkenkrabber’, die Willem Elsschot, de Antwerpse grondlegger van de reclameborden, jaloers zou hebben gemaakt: de laatste paragraaf van zijn stadsgedicht De boerentoren spreekt die daar op stond, zal nog heel wat mensen op het netvlies gebrand zijn. Met dit gedicht trapte hij de Antwerp World Book Capital 2004 af; in dit gedicht verklaart de Boerentoren, zijn liefde aan de tegenovergelegen Antwerpse O.L.V. Kathedraal. De toen nog Antwerpse levende legende La Esterella hielp hem het antwoord van de kathedraal, een klankgedicht inzingen, en ten berde brengen op het slot van de Cultuurmarkt van 2004.
Zijn bundels Stadsgedichten en De meeste gedichten later in 2005 bevatten het merendeel van zijn eigen poëzie. Zijn stadsgedichten kan je ook hier gratis en voor niks terugvinden.
Nog een zijsprongetje dat me bij een link met Elsschot brengt: in 2006 verschenen in het NRC na het verschijnen van Nagelaten werk, het 11de en laatste deel in het volledige werk van Elsschot, twee brieven in het NRC van Lanoye en Arnon Grunberg, met als titel resp. Mijn vriend Laarmans en Mijn vriend Boorman.
Vertaalde poëzie: Niemands Land en Overkant
In 2002 publiceerde Tom Lanoye Niemands Land, een bejubelde bloemlezing en bewerking van de elegische gedichten van War Poets uit WO I als Wilfred Owen, Rupert Brooke en Ivor Gurney. In de opvolgbundel Overkant (2004) maakte Lanoye duidelijk dat ‘the literary war’ ook grote Franse, Duitse, Russische, Italiaanse en Hongaarse poëzie heeft opgeleverd. Beroemde dichters als Majakowski, Trakl, Apollinaire, Stramm, Marinetti en Ungaretti lieten zich door het krijgsgeweld inspireren. In tegenstelling tot de War Poets zetten zij de industriële vernieuwing van het oorlogsbedrijf om in literaire vernieuwing. In 2014 werden deze twee bundels eindelijk in 1 band samengebracht. Toen ik deze een jaar later las, vond ik die geweldig en was ik er zeer van onder de indruk.
Bibliografie van zijn poëzie
- 1980: Maar nog zo goed als nieuw.
- 1981: Neon! Een elegisch rockgedicht.
- 1981: Van oor tot oor.
- 1982: Gent-Wevelgem
- 1983: De nagelaten gedichten
- 1983: De glazen klomp
- 1984: In de piste
- 1984: Bagger
- 1988: Hanestaart
- 2002: Niemands Land: Gedichten uit de Groote Oorlog (vertaalde en bewerkte poëzie)
- 2004: Overkant: moderne verzen uit De Groote Oorlog (vertaalde en bewerkte poëzie)
- 2005: Stadsgedichten
- 2005: De meeste gedichten
- 2014: Niemands Land / Overkant (gebundelde uitgave)
- 2019: Vrij: wij?
Zijn taal is wat mij betreft kleurrijk en bourgondisch, heftig en soms ‘over de top’. Het bombastische en flamboyante gaat hem af, vind ik toch, maar dat is persoonlijke smaak natuurlijk. ik kan ook zijn Wase accent dat me bij blijft van verschillende opvoeringen nog maar moeilijk wegdenken eerlijk gezegd als ik een stuk van hem lees. Met een langere roman gaat dat gelukkig wel wat beter.
Laat ik voor de rest van zijn bibliografie, bekroningen, theaterproducties en verfilmingen maar verwijzen naar een uitstekende bron die ik ook voor dit artikel heb gebruikt: http://schrijversgewijs.be/schrijvers/lanoye-tom/ .
Lanoye is actief op zoveel verschillende vlakken dat je hem niet onder één noemer kan vatten: hij is in zijn werk dramatisch, hilarisch en tragikomisch waar het nodig is, een ijzersterke stilist en een echt podiumdier.
Waaraan denk jij als je de naam Tom Lanoye hoort? Heb je al iets van hem gelezen of werk van hem bezocht/bekeken en wat vond je er toen van?
Andere bronnen:
