In deel 1 dat vorige week verscheen ligt de nadruk op de literatuur van Philippe Claudel. Maar dat hij veelzijdig getalenteerd is blijkt uit zijn prachtige filmwerk. Als eerste werd zijn boek Grijze zielen verfilmd, de regie lag toen niet in zijn handen, daar bracht Claudel met zijn volgende films verandering in. Toch nog een boekbespreking hier zodat we dit artikel net niet helemaal als een filmspecial kunnen bestempelen. 

Tekst films: Ine en Tea
Tekst boek: Tea
Vormgeving en banner: Tea

Grijze zielen

Grijze zielen - het boek

In Les âmes grises (2003; vertaald als Grijze zielen, 2004) vertelt een persoon die in eerste instantie onbekend blijft zijn verhaal over een dramatische gebeurtenis die zich twintig jaar geleden afspeelde in een gemeenschap ergens in Noordoost-Frankrijk ten tijde van WOI. Wat zich heeft afgespeeld wordt duidelijk, maar niet alle details komen boven water hoe het gebeurde plaatsvond. Het boek leent zich voor een groepsbespreking (pas op, spoileralert!) vanwege de vele vragen die Claudel oproept met zijn verhaal. Hieronder een paar citaten uit de discussie waarin vele onderwerpen aan de orde komen zoals bijvoorbeeld de sfeer en 'speaking names'

Saskia verwoordt heel mooi hoe de auteur de sfeer weet te beschrijven. 'Opmerkingen van de verteller als "de scheidslijn tussen jager en prooi is dun' laten zien dat wie aan de goede en de slechte kant staat niet veel van elkaar verschillen. Ze lijken op elkaar en daar mee is de wereld meteen grijs. Maar het zit hem ook in de schrijfstijl. De sfeer die wordt neergezet is liquide, vloeibaar hij is afhankelijk van de uitstraling en houding van de aanwezige personages. De sfeer is dus veranderlijk en die zou je daarmee ook grijs kunnen noemen.'

De auteur koos zijn namen niet toevallig, er is sprake van speaking names. Veel namen van personages kregen van ons een verklaring en ook straatnamen werden onderworpen aan een analyse. Marjolein: 'Clemence betekent clementie, dat heeft de politieagent nodig. Josephine maulpas, maulpas klinkt als de verkeerde stap. Destinat wellicht een als een soort richtingaanwijzer naar het lot.' Salustia: 'Ook in de straatnamen heb ik soms een verwijzing vermoed: Rue de Chablis (witte wijn) waar Joséphine Maulpas woont. Ze is blijkbaar aan de fles :-)

Tea ‘Het boek is op verschillende manieren te lezen. Je kunt het lezen om het verhaal, een verteller heeft iets op te biechten en de spanning wordt langzaam opgebouwd. Maar voor wie denkt dat er een eenduidig antwoord komt is het beter het boek zelf te lezen, de verrassing zit namelijk niet in het oplossen van de puzzel. Marja 'Maar ja Claudel speelt een knap spel met de lezer en langzamerhand zie ik steeds meer verdachten mede dankzij deze discussie. Trouwens ook de verteller van dit verhaal is nu voor mij een mogelijke verdachte...' 

Les âmes grises - de film

Dat Claudel al aardig wat boeken schreef, dat is ondertussen bekend. Maar misschien weet nog niet iedereen dat ook films zijn passie zijn.

In 2005 kwam de verfilming uit van zijn boek Grijze zielen - Les âmes grises. De regie was in handen van Yves Angelo, Claudel schreef mee aan het scenario. Jean-Pierre Marielle, Jacques Villeret, Marina Hands en Denis Podalydès kropen in de huid van de hoofdpersonages uit het boek. De dialogen zijn wellicht dicht bij de teksten uit het boek gebleven, want ze komen af en toe een beetje (te) literair over. De setting is een klein dorp in het noordoosten van Frankrijk net aan het front tijdens WO1. Natuurlijk zet dit het leven er op zijn kop, de hele gemeenschap is ontwricht. De troepen onverzorgde en van hun thuis weggerukte jonge mannen die als soldaat van en naar het front trekken, worden veelzeggend in beeld gebracht. Maar in die al helse tijden is ook een moord gebeurd. Op een klein meisje. En dus moet worden uitgezocht wie dat heeft gedaan.

Wie een klassieke whodunit verwacht, zal ontgoocheld zijn. Deze film biedt geen eenduidig antwoord op die vraag. Zowat iedereen is verdacht. Er zijn geen goeden versus slechteriken, en iedereen - op één uitzondering na – is zowel zwart als wit, ieder heeft een grijze ziel en alles baadt in grauwheid. Dit is prachtig in beeld gebracht, de sombere sfeer is treffend, ook de muziek is triest. Het is zelfs zo dat ik me een paar weken na het bekijken van deze kleurenfilm alles in zwart-wit herinner - sterk. Andere belangrijke thema's zijn rampspoed, noodlot, liefdesverdriet, zelfmoord en bovenal ook machtsmisbruik. Dit is dus allesbehalve een vrolijke film, maar wel een aanrader.  

Il y a longtemps que je t’aime (2008)

Na de verfilming van Grijze zielen kreeg Claudel het idee om zelf een film te regisseren, dat werd Il y a longtemps que je t’aime. Deze titel ontleent zijn naam aan het Franse kinderliedje La claire fontaine, een liedje met water als motief dat ook in de film mooi tot uitdrukking komt. 

Net als in zijn boeken geeft Claudel weinig prijs, het is aan de kijker om te ontdekken welk verhaal er schuilgaat achter de vrouw die na 15 jaar gevangenschap opgenomen wordt in het gezin van haar jongere zus. Bijzonder mooi en integer is de manier waarop de vrouw probeert terug te keren in de maatschappij. Helemaal zorgeloos gaat dit niet, de reden van haar veroordeling blijft lang in nevelen gehuld. Haar geheim leidt tot speculaties en als kijker weet je ook niet goed hoe deze vrouw ingeschat moet werden, vooral omdat ze zo sympathiek en ingetogen overkomt. 

Thema’s die we zien in de boeken van Claudel komen ook in deze film terug. Door zijn werk in de gevangenis kan hij de problematiek van een veroordeelde die zijn straf erop heeft zitten goed analyseren en verbeelden. Zo laat hij zien dat niet iedereen de gave heeft iemand als mens te zien in plaats van een ex-gedetineerde en dat er ook hier weer geen zwart of wit bestaat, maar dat de mens zich vooral in grijs gebied begeeft.

Het is een prachtige film waarin het gezin een prominente rol speelt. Er zijn twee geadopteerde kinderen waarvan de oudste de show steelt met haar kinderlijke onbevangenheid waarmee ze haar tante bevraagt en wil leren kennen. Dit alles speelt zich af in de stad Nancy. We krijgen heel wat mooie plekken te zien en bijzonder is dat het hoofdpersonage het Musée des Beaux-Arts bezoekt waar werken van Friant bewondert. De film bevestigt het veelzijdig meesterschap van Philippe Claudel en is zeker de moeite van het (her)bekijken waard.

Tous les soleils  (2011)

De tweede film die door Claudel wordt geregisseerd, is helemaal anders. Tous les soleils uit 2011 is een veel luchtiger film, waar klank en kleur van afspatten. Maar natuurlijk is het ook in deze film niet een en al goed gevoel, ook deze keer worden moeilijke thema’s aangehaald.

Deze lichtvoetige tragikomedie speelt zich af in een zomers Straatsburg. Deze Franse stad aan de Rijn speelt een belangrijke rol in de film. Wellicht zijn er maar weinigen die er na het bekijken van de film niet nieuwsgierig naar zijn geworden. De auteurs zijn Frans en Italiaans, onder meer Stefano Accorsi, Neri Marcorè, Clotilde Courau Anouk Aimée en Lisa Cipriani.

We volgen alleenstaande vader Alessandro, van Italiaanse afkomst. Zijn puberdochter heet Irina. Ook zijn broer woont bij hem in als ‘politiek vluchteling’, want hij is het Italië van Berlusconi vol overtuiging ontvlucht. De man is lekker anarchistisch en een tikkeltje gek, maar evengoed wijs. Overbezorgde Alessandro heeft zijn handen vol aan zijn huisgenoten. Zijn leven is dan ook volledig gericht op zijn huishouden, zijn werk als docent barokmuziek, het voorlezen aan ernstig zieke mensen en het zingen in een koor. Zijn dochter en broer vinden dat daar wel eens verandering in mag komen, dat het, zo’n 15 jaar na het overlijden van zijn vrouw, tijd is voor een nieuwe liefde. Dat blijkt echter niet zo eenvoudig, Alessandro draagt nog een hoop onverwerkt verdriet met zich mee.

Dit moeilijke thema van rouwverwerking wordt in de film niet duister belicht, het wordt integendeel met veel humor omkaderd. Bovendien helpt ook de prachtige muziek. Het koor waarvan sprake brengt Tarantellamuziek. Dat is opzwepende Italiaanse dansmuziek. Die zou genoemd zijn naar de tarantulaspin, want aan de gevolgen van diens dodelijke beet zou enkel ontsnapt kunnen worden door wild te dansen. Bovendien zou deze magische muziek niet alleen ziektes genezen, maar ook werken tegen melancholie. Si non e vero e ben trovato. In elk geval zorgt ze er in deze film voor dat de zon weer gaat schijnen.

(Wil je graag wat van de muziek horen, klik dan hier TOUS LES SOLEILS (BO) - "Luna Lunedda" (Pizzica) - La Tarantella - YouTube, zoek op Tarantella van L’Arpeggiata of op de filmmuziek – maar probeer te vermijden dat je het veelbekeken einde van de film al aanklikt)

Avant l’ hiver (2013)

In 2013 maakte Claudel zijn derde langspeelfilm Avant l’ hiver. De hoofdrolspelers zijn Daniel Auteuil, Kristin Scott Thomas  (die ook al schitterde in Il y a Longtemps que je t'aime) en Leïla Bekhti.

De film gaat over een zestigjarige neurochirurg, Paul. De man heeft schijnbaar alles in zijn welgestelde leven om gelukkig te zijn. Zijn vrouw is mooi en intelligent, hij heeft een respectabele baan in het ziekenhuis. Ze hebben een zoon en er is een heel goeie huisvriend die neuropsychiater is. En ze wonen in een prachtige moderne villa met een goed onderhouden grote tuin. Maar hij wordt eigenlijk volledig in beslag genomen door zijn werk, zij door huis en tuin. Alles gaat goed, maar hun zorgeloze levens kabbelen voort zonder noemenswaardige belevenissen.

En dan komt Paul plots Lou tegen, een nogal intrigerende jonge vrouw. Ze blijven elkaar bovendien tegenkomen, op de meest uiteenlopende plekken. Dat kan geen toeval meer zijn. Paul hecht zich steeds meer aan het meisje, hij raakt in haar ban. En er gebeuren ook andere vreemde dingen, zo worden sinds de ontmoeting heel regelmatig rozen geleverd aan huis. Door al die veranderingen dreigt het evenwicht tussen de echtgenoten ernstig verstoort te worden. Maar er is nog meer. En eigenlijk vermoed de kijker dit al een tijdje, want in het begin van de film al wordt Paul door de politie ondervraagd over het meisje. Er volgt uiteindelijk een verrassende wending.

Ook in deze film speelt de muziek een belangrijke rol. Ze is niet zo aanwezig als in Tous les soleils, maar ondersteunt heel erg de sfeer. Vooral het nummer ‘Gentil Coquelicot’, gezongen door de Algerijnse zangeres Biyouna en door Leïla Bekhti in de rol van Lou, versterkt de tragiek van het verhaal.

Het verhaal in deze film is boeiend, verrassend en zelfs een beetje spannend, en toch zijn de thema’s weer typisch Claudel. De echtelieden hebben blijkbaar nog een en ander te bespreken met elkaar, het verleden verbergt ook wat geheimen. Wat is de waarheid, is hun leven wel waar ze altijd van hebben gedroomd? Kortom, een paar existentiële levensvragen komen aan bod. Hoe moet het nu verder, zo vlak voor de winter van hun leven?

Une enfance (2015)

Deze ‘coming of age’-film speelt zich af in Dombasle sur Meurthe, de plaats waar Claudel werd geboren en nog steeds woont. Het stadje is rondom een enorme sodafabriek gebouwd en de karakteristieke arbeiderswoningen van de rue Hélène vormen het decor van de film. De 12-jarige Jimmy heeft het niet zo geweldig getroffen met zijn ouders. De moeder heeft uit verschillende relaties twee jongens en haar vriend leidt een dubieus bestaan, hij heeft afwisselend geen cent te makken of ineens een hele smak geld. Drugs en feestjes zijn aan de orde van de dag en je ziet de kinderen laveren tussen hun eigen besognes en de zorgen om hun labiele, maar lieve moeder die onderworpen is aan haar vriend.

Mooi is manier hoe de oudste jongen zich staande houdt, hij zorgt voor het jongere halfbroertje en droomt van dingen die niet binnen zijn bereik liggen. De film is ondanks het beladen thema, optimistisch en hoopgevend. Jimmy geniet van zijn ontdekkingsreizen op de fiets en heeft oog voor de natuur. Tegenover de tragiek van de volwassenen staan de dynamiek van de jongeren en een paar zeer betrokken redders in nood, waaronder een klasgenootje dat hem gastvrij onthaalt op haar riante verjaardagsfeestje. De film is af en toe confronterend vanwege het geweld, aan de andere kant laten ontroerende momenten duidelijk zien dat goed en kwaad niet altijd zo strikt te scheiden zijn. Het is opmerkelijk hoeveel verschillen er in de uitwerking van Claudels thema’s zijn. Deze film, die helemaal getoond wordt door de ogen van de jongen, is heel anders dan zijn andere films en daarmee bewijst hij zijn veelzijdig kunstenaarschap.

Tot zover dit tweeluik over Philippe Claudel. We hebben geprobeerd een zo ruim mogelijk beeld te schetsen van deze kunstenaar en hopen dat het herinneringen losmaakt, leeslust opwekt en nieuwsgierigheid naar de films oproept!