"Twee Ruslanden staan recht tegenover elkaar, degenen die in de gevangenis zijn geweest, en degenen die hen daarheen gebracht hebben" - Anna Achmatova, Russisch dichteres

Dit boek is het verhaal van een bijzondere rondreis door Rusland van de schrijfster Hester den Boer, op zoek naar het Stalinverleden en hoe de Russen daar zelf tegenaan kijken. Gaandeweg merkt ze dat er een zekere tweedeling is: Russen die het verleden willen herdenken en blootleggen, tegenover anderen, die het bagetalliseren en zelfs ontkennen. Er zijn zelfs slachtoffers van de goelagkampen en verbanningen, die Stalin nog zien als een held die de Sovjetunie groot maakte. Daarnaast zijn er ook de (nazaten van de) daders.

"Het probleem van Rusland is dat een mensenleven niet telt", zegt één van de geïnterviewden. Ondanks vele massagraven die gevonden zijn, zijn er ook Russen, die gewoon zeggen dat er niet veel mensen zijn gedood. En de mensen die vermoord werden, waren criminelen en misdadigers, zeggen ze, terwijl er bewijs is, dat je voor niets of vanwege een vage verdenking of relatie met iemand met een vage verdenking al afgevoerd kon worden. Sterker nog: hele gezinnen werden verbannen, gewoon omdat ze op de verkeerde plek woonden.

"Dat is propaganda van het Westen", zeggen deze mensen dan. Den Boer ziet hierin een overeenkomst met het stalinistische tijdperk, toen mensen die niet eens waren met het regime afgedaan werden als spionnen en verraders. Ook nu wordt dat weer gezegd. De binnenlandse propaganda is sterk, er zijn geen onafhankelijke televisiestations of andere media meer. Terwijl wij, als westerlingen, op kunnen merken dat de Russen dus continue blootgesteld worden aan propaganda, zeggen zij dat over ons. Alleen zien wij alleen de anti-Russische propaganda. Daar zit vast wel wat in.

Den Boer ontmoet mensen, die nog steeds de waarheid boven tafel willen krijgen. Die aandacht vragen voor wat er gebeurde, maar zij krijgen het steeds moeilijker. Ze worden weggezet als anti-Russisch, terwijl ze dat helemaal niet zijn. Uit angst voor herhaling, willen ze de geschiedenis laten zien. Om hiervan te leren. Maar hun landgenoten zetten hen weg als leugenaars of als buitenlanders, dus niet te vertrouwen.

Den Boer beschrijft de tegenstellingen in mijn ogen behoorlijk objectief, hoewel haar verbazing en overtuiging natuurlijk wel doorklinkt.

"Iedereen om mij heen vermoorde elkaar en ik ben gewoon negentig geworden" zegt Antonia Novosad, ex-krijgsgevangene in Magadan, Kolyma.

In dit boek staan schrijnende verhalen over kou, geweld, moord en overleven in harde omstandigheden. Zelf weet ik niet veel van de Russische geschiedenis, viel mij op. Ik vergeet er ook snel weer veel van. Zo waren er natuurlijk gebeurtenissen, die ook beschreven worden in Het achtste leven (voor Brilka), maar wat en hoe precies kon ik niet meer plaatsen. Het is zoveel. Van dit boek leerde ik weer één en ander. Het is zéker een soort boek, dat ik niet vaak lees, hoewel het wel interessant is.