Wat gebeurt er wanneer twee mensen die elkaar nog nooit gezien hebben over hetzelfde boek gaan praten? Harriet en Helena lazen Zachte riten van Marja Pruis, één van de zes kanshebbers voor de Libris Literatuurprijs 2017 en bespreken hieronder wat zij van dit boek vonden.

Zachte riten gaat over Guusje Bouhuys. In het dagelijks leven is zij poëziedocente aan de universiteit. Haar manier van lesgeven is vrij intuïtief, iets wat haar kleine groepje studenten kan waarderen. Haar leidinggevende, Abraham de Winter, vraagt haar om haar collega en (meer dan) vriend Leon in de gaten te houden. Leon wordt namelijk verdacht van het plegen van plagiaat bij het schrijven van zijn proefschrift. De broer van Guusje is verdwenen en een andere collega, tevens goede vriendin is terminaal ziek. Zachte riten in een notendop.

Helena: Ik vond het een heel poëtisch boek. Niet alleen wordt er op vrijwel iedere bladzijde gerefereerd aan poëzie, ook de beeldende stijl van het boek is bepaald dichterlijk te noemen. Het lijkt in het boek niet zozeer te gaan om de hierboven beschreven gebeurtenissen; die vormen slechts een kapstok voor iets groters, maar wat?

Harriet: Het boek vond ik niet echt poëtisch eerder een boek over poëzie en de liefde. Tussen de regels door geeft de schrijfster de lezer zelf een lesje over poëzie. Het volgende citaat laat dat wel zien: “Iedere lezer van poëzie is de lezer van zijn eigen ik. Het werk van de dichter is niet meer dan een soort optisch instrument dat hij de lezer aanreikt om hem in de gelegenheid te stellen waar te nemen wat hij zonder dat gedicht waarschijnlijk nooit in zichzelf gezien zou hebben.” Daarnaast beschrijft ze de liefde en hoe deze gezien kan worden op verschillende manieren. 

Helena: Als lezer vraag je je bij dit boek voortdurend af waar het naar toe gaat. Komt er een plot wending? Is Leon daadwerkelijk schuldig aan plagiaat? Wat wordt de rol van Guusje in dat verhaal? Komt ze in verzet tegen Abraham? Je krijgt geen antwoord op deze vragen, maar op de één of andere manier past dat ook weer bij de dromerige en zelfs vrouwelijke sfeer van het boek. Zeven bladzijden lang kunnen we lezen over een bezoek aan de kapper waarbij het haar van Guusje geverfd wordt en waarbij je als lezer de mijmeringen en gedachtes van Guusje kunt volgen. Het is bijna alsof je zelf bij de kapper zit. Inhoudelijk gebeurt er niet heel veel, maar het bespiegelende vond ik erg mooi. Het gaat meer over de vragen dan over de antwoorden in dit boek. 

Harriet: Het gaat inderdaad meer over vragen dan over antwoorden in het boek. Eigenlijk gebeurt er niet zoveel. Je volgt veel meer de gedachten van Guusje, voortdurend gaan die alle kanten op wat ik wel eens lastig vond om te volgen. Hoe noemen ze dat in de literatuur: stream of consciousness? 

Helena: Ja precies! Voor poëzie heb ik eigenlijk het geduld niet, maar af en toe is het wel heerlijk om eens een boek te lezen als Zachte riten. Een boek waarin gewoon eens een keer niet zo heel veel gebeurt, waarin gebeurtenissen ondergeschikt zijn aan woorden. Een boek waarin de krekels uit het citaat aan het begin van het boek van Cees Nooteboom op de laatste bladzijde van het boek toch beginnen te tsjirpen, ook al is oktober en ook al is het avond. Of het zich zal kunnen meten met de andere vijf boeken van de shortlist zullen we moeten afwachten, zelf schat ik in dat het dit boek net zal vergaan als de poëzie: zeer geliefd, maar wel bij een klein publiek.

Harriet: Het stukje van de krekels is mij helemaal niet zo opgevallen, leuk dat je dit benoemt. Ik las ergens dat de eerste zin van het boek over de portier mogelijk verwijst naar de begin zin van Nooit meer slapen van Hermans. Wel toevallig dat we dit boek nu ook lezen.

Zelf vond ik het een boek  waar ik moeilijk “in” kon komen, het duurde een tijdje voor ik de “manier van lezen” te pakken had. Waarschijnlijk komt dat doordat ik moeite had de vele gedachten van Guusje te volgen. Hoewel ik van de shortlist tot nu toe alleen Het smelt heb gelezen, denk ik niet dat het een boek is dat als winnaar uit de bus zal komen. In ieder geval niet voor mij.

Helena: Ja klopt, dat van Hermans had ik ook gelezen. Een mooi eerbetoon! Ik heb de hele shortlist inmiddels wel gelezen, maar voor mij is het ook niet de nummer één. 

Zelf ben ik om de reden die jij hierboven beschrijft ook even opnieuw begonnen in het boek. Daarna heb ik het wel achter elkaar uit gelezen, het was inderdaad even wennen aan de manier van vertellen. Ondanks het feit dat ik het boek af en toe wel als een beetje saai en langdradig heb ervaren, heb ik het toch 4 sterren gegeven. En jij? 

Harriet: Het boek heeft niet genoeg kunnen boeien, hoewel het wel goed geschreven is. De vele gedachten spinsels en associaties van Guusje zijn heel herkenbaar beschreven maar voor mij niet altijd goed te volgen. Daarnaast laat de schrijfster je toch ook wel nadenken en is niet alles ingevuld, wat knap gedaan is. Daarom krijgt het boek 3 sterren van mij.