Sprankelende ontmoetingen met Lize Spit (door Kris Smet)

‘Het smelt’ van de Vlaamse Lize Spit (ook wel: ‘het boek met de spade op de kaft’) krijgt  al meer dan een jaar heel veel aandacht in Vlaanderen en Nederland. De laatste weken werd deze aandacht alleen nog maar groter door de nominaties voor de shortlist van zowel de Libris als de Fintro Literatuurprijs. ‘Het smelt’ is een bijzonder boek, geschreven door een debuterend auteur die met haar verhaal, personages, taal en stijl indruk maakt, maar ook met haar persoonlijkheid en haar eigenzinnige kijk op de dingen (zie ook hieronder: “Het is voor mijn welzijn beter als ik de Libris-prijs niet win”). Iedereen die de kans heeft gehad om Lize te ontmoeten, zal dit enigszins kunnen bevestigen.  

Tot nu toe heb ik drie ontmoetingen met haar gehad.

De eerste keer was in Paradiso in Amsterdam in november 2015 tijdens het lanceringsfeest van de uitgeverij Das Mag. Ik was een van die enthousiaste literatuurliefhebbers die hadden deelgenomen aan de succesvolle crowdfunding die de financiering van de oprichting van Das Mag zou ondersteunen. Dit initiatief gaf me tijdelijk de welluidende aanspreking van “medeoprichter”, een uitnodiging voor het feest en een ‘limited edition’ van de eerste drie boeken die de uitgeverij in de daaropvolgende maanden zou publiceren. Een zekere Lize Spit was er ook die avond. Ze had toen al de schrijfwedstrijd ‘Write Now’ gewonnen en verhalen en poëzie gepubliceerd in een aantal tijdschriften, maar de meeste aanwezigen hadden net als ik geen idee wie ze was toen ze op het podium werd geroepen als een van de nieuwe schrijvers van Das Mag. Een kleine, frêle jongedame, met lederen laarsjes, een opvallend Selah Sue-kapsel en een Vlaams-Brussels accent las een tekst voor; een beetje bedeesd, maar wel sprankelend, met inhoud én humor. Ze greep de aandacht van de volle zaal. Mijn Vlaamse snaren stonden er middenin en werden geraakt. Dit was een aantal maanden voor het verschijnen van haar debuutroman.

De laatste ontmoeting was bijna een jaar later. Ook in Amsterdam, maar nu op het grindpad op weg naar de Buiksloterkerk waar op een septemberavond de Hebban Awards 2016 werden uitgereikt. Ze was nu “Lize Spit”, auteur van een bestsellerdebuut, succesvol in Vlaanderen én Nederland, zowel over de toonbank als bij de critici. Ze zat achterop de fiets van haar uitgever, vrolijk pratend en lachend en stapte af net waar ik liep. We deelden de laatste meters van het pad naar de ingang van de kerk en ik vroeg hoe het met haar ging in de drukte van haar nieuwe leven. Ze was verrast door dat Vlaamse accent in Amsterdam-Noord en stelde ook een aantal gerichte, geïnteresseerde vragen. Er was heel wat veranderd dat voorbije jaar, maar de laarsjes, het kapsel én de sprankeling waren gebleven. Later die avond won ze de Hebban Debuutprijs.

Tussen deze twee momentopnames ligt die andere, uitgebreidere, literaire ontmoeting: die paar dagen die ik doorbracht met de 478 pagina’s van haar boek “Het smelt”, in die mooie, unieke uitgave (de spade in het goud), genummerd én gesigneerd voor die zogenaamde medeoprichters, en met een zwierig “Liefs, Lize” op de titelpagina. Het verhaal maakte indruk op mij, maar wat mij vooral raakte was de opvallende en indringende taal en stijl die ze als debutant hanteerde. In die frêle Lize Spit woonde een krachtige literaire stem die me bulderend, maar trefzeker en heel doelgericht meenam doorheen dit heftige verhaal.  

Ondertussen werd Lize in het voorjaar van 2017 genomineerd voor twee van de meest prestigieuze literaire prijzen in het Nederlandse taalgebied. Bij de Hebban Club van 10 Literatuur hopen we haar deze lente nog vaak te ontmoeten.

Lize Spit: “Het is voor mijn welzijn beter als ik de Libris-prijs niet win” (door Jan Stoel)

“Dit heb ik nog niet meegemaakt. Uitgenodigd worden voor een vraaggesprek van anderhalf uur in een zaal met als toeschouwers leden van diverse leesclubs,” zei Lize Spit op 7 april. Plaats van handeling: Cultureel Centrum Jan van Besouw in Goirle. Gespreksleider: Joost Minnaard. Hij wist Lize te verleiden tot uitspraken over literaire prijzen, de keuze voor Das Mag als uitgeverij, haar leesgedrag en de vrees aan een nieuw boek te beginnen. En er werd natuurlijk gesproken over haar debuut ‘Het Smelt.’

Lize begon een dagboekje bij te houden op de lagere school. “Er stond niet meer in dan welke huisdieren er doodgingen en wat we aten. Een belangrijk moment voor mij was toen ik als 11-jarige een limerick schreef en mijn juf moest wenen. Ik kon dus iemand ontroeren met taal. Dat moment was zo van belang voor mij. Daar is het schrijven begonnen. Ik kon gaan studeren in Antwerpen, maar wilde per se ‘op kot’ (op kamers) en koos voor de filmschool in Brussel en haalde er mijn master scenarioschrijver. Daar heb ik mijn voordeel mee kunnen doen als het gaat om de structuur van ‘Het Smelt’, de spanningsbogen.”

Autobiografisch?

Onvermijdelijk wordt gevraagd of ‘Het Smelt’ autobiografisch is. Lize: “Ik wilde geen coming of age-boek schrijven, maar wel dicht bij mezelf blijven. Schrijven is voor mij het maken van een collage van wat waar gebeurd is. In mijn boek is zoveel verzonnen. Zo is er in mijn geboortedorp Viersel  geen beenhouwerij (slagerij). Ik heb gewerkt in een beenhouwerij en heb als het ware die beenhouwerij opgetild en neergezet in het dorp in het boek. Ik mix dus fictie, feiten, verbeelding en laat heel veel van de werkelijkheid weg.  Ik heb de werkelijkheid nodig om te schrijven. Denk bijvoorbeeld aan het raadsel waarmee het boek begint. Dat raadsel heb ik niet zelf bedacht. Het komt letterlijk voor in de zogenaamde ‘black stories’ (een duister en mysterieus raadselspel, waarbij de spelers als detectives proberen te achterhalen wat de oorzaak kan zijn van het raadsel op de kaart).  Toen mijn ouders het boek lazen vroegen ze zich af waar ‘al die mooie herinneringen waren’.” Wij zijn toch zo vaak naar de Zoo (in Antwerpen) geweest. “

Gelaagdheid

De roman kent een drieledige gelaagdheid: 21 ongenummerde tijdsaanduidingen op dezelfde dag (30 december 2015); deze worden gevolgd door hoofdstukken met als titel data uit het verleden (spelend in 2002); tenslotte zijn er ‘korte verhalen’. Lize vertelt hierover: “Het boek gaat over de dertigjarige Eva die vanuit Brussel terugkeert naar het dorp waarin ze opgegroeid is, Bovenmeer. De zomer van 2002 en de eindscene stonden voor mij vast toen ik aan het boek begon. Ik heb een geloofwaardige Eva willen neerzetten en  rekening gehouden met de ‘afbraaktijd van de herinnering’. Hoe langer iets geleden is hoe verder het vervaagt tot het een soort ‘herinneringspropje’ wordt.  Eva is de enige in het verhaal die het verleden niet achter zich kan laten. Er zit veel (niet zo prettige) seksualiteit in het boek. Seksualiteit speelt ook een belangrijke rol in het leven van een 14jarige. Het gaat om zien en gezien worden, erbij willen horen.  Maar ook over praten met en over mensen. Je kunt open zijn of ervan wegkijken. Je ziet dat Eva steeds in de steek gelaten wordt.”

Marathon

De motieven in het boek – opgroeien in een dop, de jeugd, puberteit, seksualiteit, dood en zelfmoord, het gezin, gehandicapt zijn (denk aan Tesje), wraak komen bijeen in het thema van de roman: een jonge vrouw, die wat haar in het verleden aan narigheid is overkomen, wraak neemt en zichzelf daar niet bij spaart. Lize: “Ik had een strak schrijfschema, een hoofdstuk per week.  Ik zit dan op mijn kantoortje op een industrieterrein in Zaventem en heb wel een bepaald schrijfritueel. Ik pak de trein van 9.18 uur, ga naar hetzelfde cafeetje, zit op dezelfde plek en drink hetzelfde drankje. Het schrijven voelde als het lopen van een marathon, steeds korte sprintjes trekken. Ik ben meer een plotschrijver, geen karakterschrijver. In mijn roman zitten overal lijntjes die met elkaar verband houden, cliffhangers. Ik heb lang getwijfeld voor welke uitgever ik zou kiezen. Ik koos voor Das Mag, een uitgeverij die net begon. Het motto ‘Minder boeken a.u.b’ van deze uitgeverij sprak me aan.  Dat zou betekenen dat ze ook meer aandacht zouden geven aan de boeken die ze uitbrachten.  Ik kreeg één redacteur voor mezelf en ik ben Das Mag er dankbaar voor dat ze me voor ‘het puberen van mijn schrijverschap’ de mogelijkheid hebben geboden.”

Weinig gelezen

Je zou denken dat Lize belezen zou zijn. “Ik heb wel alle jeugdboeken uit de dorpsbibliotheek gelezen, maar verder niet zoveel. Geen Claus, nu net ‘Twee Vrouwen’ van Harry Mulisch. Ik heb dat bewust gedaan. Ik wilde eerst mijn eigen boek schrijven en dan verder kijken.  ‘Ik heb schrik’ om aan mijn nieuwe roman te beginnen. Ik heb, afgezien van mijn columns in de Morgen, 2 jaar niets geschreven. Ik heb wel een boek in mijn hoofd zitten dat voor tweederde af is, maar ik weet niet of ik nog kan schrijven. Ik heb de vrijheid gehad om aan ‘Het Smelt’ te werken. Ik heb zo ontzettend veel bereikt, het kan eigenlijk niet beter gaan. Voor mijn welzijn zou het wellicht beter zijn dat ik de Libris-prijs niet win. Het zou minder druk geven.

 Wilt u Lize Spit ook ontmoeten? Op zondagmiddag 23 april kan dat in Theater Purmaryn in Purmerend. Aanvang: 14.30 uur. Klik hier voor meer info: https://depurmaryn.nl/programma/lize-spit/